Κάποια στιγμή χαμένη στον χρόνο, ένας άνθρωπος έκανε την κίνηση που θα άλλαζε το μέλλον της ανθρωπότητας. Έκοψε ένα δέντρο για να φτιάξει το πρώτο πλεούμενο στην ιστορία, που θα του επέτρεπε να ανταλλάξει ό,τι παρήγαγε με τους ανθρώπους στην απέναντι όχθη του ποταμιού. Ήδη από εκείνη τη στιγμή, οικονομία-ανάπτυξη και περιβάλλον συγκοινωνούν. Σε περιόδους οικονομικών κρίσεων, όπως αυτή που η Ελλάδα διανύει σήμερα, το περιβάλλον περνά σε δεύτερη μοίρα, ενίοτε και εκχωρείται φθηνά, γιατί υπάρχουν πιο πιεστικές ανάγκες, ανάγκες σε ρευστότητα.
Κι όταν λείπει το χρήμα, οι κυβερνήσεις το αναζητούν οπουδήποτε -και με οποιοδήποτε κόστος: κεφάλαια που προορίζονται για προγράμματα περιβαλλοντικής προστασίας καταλήγουν αλλού, περιβαλλοντικοί κανονισμοί “χαλαρώνουν”, τα αναξιοποίητα κοιτάσματα ορυκτών πόρων φαντάζουν ξαφνικά σαν η κότα με τα χρυσά αβγά και η εφαρμοζόμενη μακροοικονομική πολιτική αρχίζει να αφήνει βαθύτερο αποτύπωμα στο περιβάλλον.
Οι οικονομικές κρίσεις περνούν, οι οικολογικές μένουν
Το γεγονός όμως -ιστορικά επιβεβαιωμένο στην πορεία των δεκαετιών και των αιώνων, νομοτελειακό ίσως- είναι ότι οι οικονομικές κρίσεις όπως έρχονται, έτσι παρέρχονται. Χαρακτηριστική ώς προς αυτό είναι η περίπτωση της Φιλανδίας, που στις αρχές της δεκαετίας του ‘90 έχασε περίπου το 13% του ΑΕΠ τηςόταν οι τράπεζες κατέρρευσαν και οι εξαγωγές προς την πρώην σοβιετική ένωση σταμάτησαν.Η χώρα βρέθηκε στο χείλος του γκρεμού, από όπου την τράβηξαν στα γρήγορα τα… κινητά της Nokia Corp. Οι κρίσεις λοιπόν στην οικονομία περνούν. Σε αντίθεση με τις οικολογικές κρίσεις. Αυτές μένουν… Κι αυτό έχει επιβεβαιωθεί ιστορικά. Επανειλημμένως.
Η θερμοκρασία ανεβαίνει, το ΑΕΠ κατεβαίνει
Ίσως κάποιοι έχουν αλλεργία σε όλα τα πράσινα, πέραν του χρώματος του δολαρίου. Ακόμη και για αυτούς όμως, η καταστροφή του περιβάλλοντος είναι ζημιογόνος. Ας δούμε μερικά νούμερα, εκφρασμένα σε ευρώ. Στις χώρες του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Περιβάλλοντος (ΕΟΠ),το κόστος των συνεπειών των ακραίων καιρικών φαινομένων για το διάστημα 1980-2013 υπολογίζεται πως ξεπέρασε τα 400 δισ. ευρώ.Από το σύνολο των απωλειών αυτών, πάνω από το 80% οφειλόταν σε καιρικά φαινόμενα και μόνο το 18% σε γεωφυσικά (π.χ., σεισμούς).
Ειδικά για την Ελλάδα, οι συνολικές απώλειες τείνουν στα 7,5 δισ. ευρώγια το εν λόγω διάστημα. Συνολικά στις χώρες του ΕΟΠ,τους περισσότερους θανάτους τους προκάλεσαν οι καύσωνες, οι οποίοι αν και αποτελούν το 1% των περιστατικών, συνδέονται με το 67% των απωλειών. Γίνεται εμφανής η θηλιά που βάζει στον λαιμό των κρατών η κλιματική αλλαγή (ιδίως αν ληφθούν υπόψη οι πιο πρόσφατες μελέτες, όπως αυτή του Πανεπιστημίου Ουάσιγκτον,που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό “Nature Climate Change”, σύμφωνα με την οποίαη πιθανότητα αύξησης της θερμοκρασίας στον πλανήτη κατά 2-5 βαθμούς Κελσίου έως το 2100 είναι …90%, ενώ εκτιμάται ότι η κλιματική αλλαγή και η ατμοσφαιρική ρύπανση θα φέρουν260.000 επιπλέον θανάτουςστο ίδιο χρονικό διάστημα). Με βάση δε το “Ενιαίο Δυναμικό Μοντέλο Επίδρασης του Κλίματος στην Οικονομία”, που χρησιμοποιεί το Πανεπιστήμιο του Yale,πιθανή αύξηση της θερμοκρασίας του πλανήτη κατά 2,5 βαθμούς Κελσίου έως το 2100 θα έχει ώς συνέπεια τη μείωση του παγκόσμιου ΑΕΠ κατά 2%!
Οι εταιρείες έχουν πιάσει στον “αέρα” αυτά τα νούμερα. Και διόλου τυχαίο είναι ότι η κίνηση του Αμερικανού Προέδρου Ντόναλντ Τραμπγια αποχώρηση των ΗΠΑ από τη Συμφωνία των Παρισίων ξεσήκωσε έντονες αντιδράσεις μεταξύ άλλων και από επιχειρήσεις-κολοσσούς… Στην πρωτοβουλία “We are Still In”, που διατράνωνε την αντίθεση στην απόφαση Τραμπ, προσχώρησαν εκατοντάδες επιχειρήσεις και επενδυτές, μεταξύ των οποίων 20 εταιρείες του δείκτη Fortune-500(ανάμεσά τους οιApple, Google, Microsoftκαι Nike). Το θέμα, σε απλά ελληνικά, δεν είναι μόνο τα δέντρα και οι θάλασσες. Τα λεφτά είναι πολλά…
1 εκατ. “πράσινες” θέσεις εργασίας έως το 2020
Είναι αυταπόδεικτο: δεν μπορείς ν΄ αναπτυχθείς μη βιώσιμα. Όχι μόνο γιατί τέτοια ανάπτυξη δεν είναι διατηρήσιμη επί μακρόν, αλλά και γιατί αναπτυσσόμενος άναρχα και αχόρταγα είναι σαν να βάζεις την υπογραφή σου και στο να στερηθεί η ανθρωπότητα χιλιάδες -αν όχι εκατομμύρια- “πράσινες” θέσεις θέσεις εργασίας. Μόλις πριν από λίγα χρόνια,μεταξύ 2005 και 2009, μόνο ο τομέας των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας υπολογίζεται ότι δημιούργησε πάνω από 220.000 νέες θέσεις εργασίας στην Ευρώπη. Σύμφωνα δε με παλαιότερες εκτιμήσεις στελεχών του Ευρωπαϊκού Κέντρου για την Ανάπτυξη της Επαγγελματικής Κατάρτισης (cedefop), αν η ΕΕ προσεγγίσει τους στόχους για την αειφόρο ανάπτυξη, που περιγράφονται στη στρατηγική “Ευρώπη 2020”, η προοπτική για την απασχόληση στην Ευρώπη είναι η δημιουργία περισσότερων από1.000.000 θέσεις εργασίας.
Συνοψίζοντας όλα τα παραπάνω, το φυσικό περιβάλλον έχει άμεση και έμμεση οικονομική αξία. Ηάμεσηείναι προφανής και έχει να κάνει με όλες εκείνες τις δραστηριότητες, που παράγουν “πράσινο” κέρδος και δημιουργούν τις αντίστοιχες θέσεις εργασίας. Η έμμεση-και εξίσου, αν όχι περισσότερο σημαντική- σχετίζεται με τη φυσική/πνευματική υγεία των πολιτών και τη διατήρηση της ιδιαίτερης ταυτότητας κάθε τόπου (χαμένες εργατοώρες εξαιτίας ασθενειών, χαμένες τουριστικές ροές, εξαιτίας της απογύμνωσης ενός τόπου από το φυσικό του κάλλος).
Οι Αυστριακοί “το έχουν”
Ήρθε η ώρα να στραφούμε στην πράσινη ανάπτυξη. Όχι γιατί είναι παγκόσμιο …trend, αλλά γιατί είναι μονόδρομος. Άλλοι το κάνουν ήδη, αναλαμβάνοντας δράση όχι μόνο σε εθνικό επίπεδο, αλλά και σε τοπικό. Όπως η Βιέννη: η μεγαλύτερη σε πληθυσμό περιφέρεια της Αυστρίας, αυτή της πρωτεύουσας, ανακοίνωσε ότιήδη το 100% των αναγκών της σε ηλεκτρισμό καλύπτεται πλέον από ανανεώσιμες πηγές ενέργειας (ΑΠΕ).Για να το πετύχει, από το 2002 επένδυσε 2,8 δισ ευρώ σε ηλιακά πάρκα, στην ανανέωση των υδροηλεκτρικών σταθμών στο Δούναβη κτλ. Συνολικά στην Αυστρία, το 75% της ενέργειας προέρχεται από ΑΠΕ, ενώ η στροφή στην καθαρή ενέργεια έχει δημιουργήσει ήδη περίπου 38.000 πράσινες θέσειςεργασίας.
Πλάτων κι Αριστοτέλης υπέρ της πράσινης ανάπτυξης
Το μέλλον συμβαίνει σήμερα εν ολίγοις. Και αυτό στην Ελλάδα είναι γνωστό ήδη από την αρχαιότητα. Ο Πλάτων χαρακτηρίζει ως «φλεγμαίνουσαν» την ακόρεστη πόλη και προειδοποιεί ότι η αποψίλωση δασών προκαλεί διάβρωση των εδαφών, μεταβολή του κλίματος και ζημίες στην καλλιέργεια (Κριτίας 111d). Με βάση τις διατάξεις που εισηγείται ο Πλάτων στους «Νόμους» του, η ίδια η λειτουργία των πόλεων «ελέγχεται» ως προς την περιβαλλοντική επιβάρυνση, ενώ ειδικό σώμα επιφορτίζεται με αρμοδιότητες πολεοδομικού και περιβαλλοντικού χαρακτήρα. Ο Αριστοτέλης, στα «Πολιτικά» του, όταν εξετάζει την κατανομή των δραστηριοτήτων σε μια πόλη, δεν τη συνδέει μόνο με οικονομικούς παράγοντες, αλλά και με αισθητικούς και περιβαλλοντικούς.Οι νόμοι στην αρχαία Ελλάδα απαγόρευαν την υλοτομία στα ιερά δάση και όριζαν ότι τα άγρια ζώα κυκλοφορούσαν ελεύθερα σε αυτά, ορίζοντας εξαιρετικά “τσουχτερά” πρόστιμα. Σε πολλές περιοχές δε, ακόμη και εκτός ιερών δασών, απαγορευόταν η κοπή περισσότερων από δυο δέντρα ετησίως για κάθε ιδιοκτήτη. Παράλληλα, εγκαταστάσεις όπως εργαστήρια επεξεργασίας δερμάτων χωροθετούνταν υποχρεωτικά εκτός πόλεως, ώστε το αστικό περιβάλλον να μην απειλείται και υποβαθμίζεται από άσχημες μυρωδιές ή απόβλητα…
Not in my backyard, αλλά …yes σε γη υψηλής παραγωγικότητας
Τι γίνεται σήμερα; Παρότι η ανάπτυξη της πράσινης, της κυκλικής οικονομίας, είναι δεδηλωμένος στόχος -σε εθνικό και κοινοτικό επίπεδο- στην Ελλάδα “κολλάει”: στην αστοχία και την έλλειψη κουλτούρας (αποδείξεις για αυτά η εγκατάσταση φωτοβολταϊκών σε αγροτική γη υψηλής παραγωγικότητας και η εξύμνηση των ανεμογεννητριών, αρκεί να βρίσκονται στο παραδιπλανό νησί από αυτό όπου διαθέτω εξοχική κατοικία), οι αντιδράσεις των τοπικών κοινωνιών που ακυρώνουν μεγάλες πράσινες επενδύσεις, η γραφειοκρατία και οι παλινωδίες.
H Σαουδική Αραβία των ΑΠΕ, ο λιγνίτης της Πτολεμαΐδας και οι θερμοσίφωνες της Μυκόνου
Η Ελλάδα έχει χαρακτηριστεί σαν “η Σαουδική Αραβία των ΑΠΕ”, αφού διαθέτει αξιοσημείωτη ηλιοφάνεια, νερά και ανέμους. Διαθέτει επίσης δύο σπάνια χαρακτηριστικά: εξαιρετικό φυσικό κάλλος, που την κάνει αξιοθαύμαστο τουριστικό προορισμό με μεγάλη προοπτική ανάπτυξης και ιδιαίτερο κλίμα, το οποίο αποδίδει εξαιρετικά αγροτικά προϊόντα, ανταγωνιστικά βάσει μοναδικής ποιότητας, όχι τιμής. Αυτό το τρίπτυχο εγγυάται τη δυνατότητα ανάπτυξης ενός ισχυρού “πράσινου” αναπτυξιακού μοντέλου, από την οποία θα επωφελούνταν τόσο η οικονομία όσο και το περιβάλλον. Αρκεί να το προσεγγίσουμε και να το σχεδιάσουμε σωστά και με ρεαλιστικά χρονοδιαγράμματα. Σε κάθε περίπτωση, δεν έχει νόημα να υποβαθμίζουμε τα δυνατά μας στοιχεία -τη γη μας, τα δάση μας, τα νερά μας- για να κλείσουμε μαύρες τρύπες. Γιατίοι οικονομικές κρίσεις περνούν, οι οικολογικές μένουν(και στοιχίζουν ακριβά σε πολλαπλά επίπεδα). Αν δεν κινητοποιηθούμε για το αύριο και σκεφτόμαστε μόνο πώς θα τα βγάλουμε πέρα σήμερα, είναι σαν να βοηθάμε τον διαρρήκτη να διαρρήξει το ίδιο μας το σπίτι.
Αντί λοιπόν να καίμε λιγνίτη στην Πτολεμαΐδα για να ανάβουμε θερμοσίφωνες στη Μύκονο, ήρθε η ώρα να πορευτούμε πράσινα. Για την ακρίβεια είναι η καταλληλότερη στιγμή για κάτι τέτοιο, τώρα που σπάσαμε τα μούτρα μας και δεν έχουμε άλλη επιλογή από το να αλλάξουμε πορεία. Για να πετύχουμε αυτή τη μεταστροφή, απαιτούνται επενδύσεις σε γερές βάσεις. Και με σωστά σχεδιασμένα κίνητρα, γιατί η απόσβεση των επενδύσεων αυτού του είδους δεν είναι γρήγορη (είναι όμως εξαιρετικά αποδοτική). Στο δια ταύτα: είτε αλλάζουμε είτε μένουμε πίσω. Και κατά την ταπεινή μου άποψη, δεν υφίσταται δίλημμα σε αυτή την πρόταση.
Πράσινη ανάπτυξη είναι και η πρόταση του Diem25, όπως αναφέρεται και στο Μανιφέστο του, και οραματίζεται μια «Βιώσιμη Ευρώπη που ζει εντός των φυσικών ορίων του πλανήτη, ελαχιστοποιώντας τις οικολογικές συνέπειες των δραστηριοτήτων της και πασχίζοντας να διατηρήσει όσα περισσότερα ορυκτά καύσιμα γίνεται εντός της γης»
Νίκη Φωτιάδου – Μέλος DiEM25
