Τη μοναδική γνωστή μέχρι σήμερα περίπτωση συνδρόμου Down στην Ελλάδα κατά την αρχαιότητα αποκάλυψε η έρευνα σε σκελετό μικρού παιδιού, τον οποίο έφερε στο «φως» ανασκαφή στον μυκηναϊκό οικισμό κοντά στο χωριό Λαζάρηδες, στην Αίγινα. Η έρευνα δημοσιεύθηκε στο περιοδικό «Nature Communications».

Πρόκειται για ένα κοριτσάκι ηλικίας 12-16 μηνών, που έζησε τον 13ο αιώνα π.Χ. και στη σύντομη ζωή του υπέφερε από σοβαρή ασθένεια, πιθανώς συνδεδεμένη με το σύνδρομο Down. Βρέθηκε θαμμένο φορώντας ένα περίτεχνο περιδέραιο φτιαγμένο από 93 χάντρες από φαγεντιανή και υαλόμαζα, καθώς και έξι από κορναλίνη, εύρημα δηλωτικό της φροντίδας που έλαβε στη ζωή και στον θάνατό του.

Η ανασκαφή κοντά στο ημιορεινό χωριό Λαζάρηδες, στην ανατολική Αίγινα διεξάγεται από το 2005 από το Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών (ΕΚΠΑ). Μέχρι σήμερα έχουν αποκαλυφθεί ένας οικισμός με το νεκροταφείο του. Τα ευρήματα, όπως εξηγεί στο ΑΠΕ-ΜΠΕ η διευθύντρια της ανασκαφής, ομότιμη καθηγήτρια Αρχαιολογίας στο ΕΚΠΑ, Νάγια Πολυχρονάκου- Σγουρίτσα, καταδεικνύουν ότι ο οικισμός των Λαζάρηδων άκμασε στους δύο αιώνες της Ανακτορικής περιόδου (τον 14ο και τον 13ο αιώνα π.Χ.) και διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο στα δρώμενα της εποχής στον ευρύτερο Αργοσαρωνικό κόλπο.

Ο κιβωτιόσχημος τάφος

Το 2010 η ανασκαφή στον οικισμό έφερε στο «φως» ένα απροσδόκητο εύρημα, έναν μικρό κιβωτιόσχημο τάφο, που τοποθετήθηκε χρονικά στον 13ο αιώνα π.Χ. Το εύρημα έμελλε να γίνει σύντομα πολύ συγκινητικό για τους αρχαιολόγους: μέσα στον τάφο βρίσκονταν τα οστά ενός μικρού παιδιού μαζί με ένα περίτεχνο περιδέραιο. Αμέσως οι ανασκαφείς μετέφεραν το εύρημα μαζί με το χώμα που το περιέβαλλε στη Μονάδα Συντήρησης του Μουσείου Αρχαιολογίας και Ιστορίας της Τέχνης του ΕΚΠΑ, προκειμένου να καθαριστεί με προσοχή και να συντηρηθεί.

Στην οστεολογική έρευνα που διεξήγε στο σκελετικό υλικό η βιοαρχαιολόγος, Δρ. Ελεάννα Πρεβεδώρου, διαπίστωσε ότι έφερε μορφολογικά χαρακτηριστικά σκελετικών αλλοιώσεων δηλωτικά σοβαρότατης χρόνιας ασθένειας ή ασθενειών. Ήταν δηλαδή ένα κοριτσάκι «που πέρασε την περισσότερη, εάν όχι όλη τη ζωή του πάρα πολύ άρρωστο και υπέφερε από έντονους πόνους», όπως λέει η κ. Πρεβεδώρου στο ΑΠΕ-ΜΠΕ. Μετέπειτα γενετικές αναλύσεις δειγμάτων του υλικού που έγιναν στο Ινστιτούτο Max Planck για την Εξελικτική Ανθρωπολογία, στη Γερμανία, αποκάλυψαν ότι το κοριτσάκι αυτό έπασχε και από σύνδρομο Down, «ωστόσο δεν γνωρίζουμε ακόμη αν και σε ποιο βαθμό τα σοβαρά προβλήματα υγείας που εντοπίστηκαν οστεολογικά συνδέονταν με το σύνδρομο», όπως διευκρινίζει η κ. Πρεβεδώρου.

 

Το περιδέραιο

Το εύρημα αυτό είναι πολύ σημαντικό, καθώς είναι η πρώτη φορά που στην Ελλάδα εντοπίζεται περίπτωση συνδρόμου Down κατά την αρχαιότητα, τονίζει η ομότιμη καθηγήτρια του ΕΚΠΑ, Νάγια Πολυχρονάκου- Σγουρίτσα, διευκρινίζοντας πάντως ότι «μπορεί να υπάρχουν και άλλες, που ωστόσο δεν έχουν τύχει εξέτασης από ένα μεγάλο ινστιτούτο, όπως το Max Planck».

Η «μικροανασκαφή» και η μελέτη του υλικού που έγινε στο εργαστήριο συντήρησης έδωσε επίσης στους ερευνητές τη δυνατότητα να κάνουν λεπτομερείς παρατηρήσεις για τον τρόπο ταφής. Όπως διαπιστώθηκε, το κοριτσάκι είχε ταφεί φορώντας το περίτεχνο περιδέραιο στον λαιμό του. «Η επιμελημένη ταφή, το κόσμημα και η κατάσταση της υγείας του, υποδηλώνουν ότι το μικρό αυτό κοριτσάκι που υπήρξε βαριά άρρωστο είχε λάβει ιδιαίτερη φροντίδα κατά τον θάνατό του και πιθανότατα και κατά τη σύντομη ζωή του», διαπιστώνει η κ. Πρεβεδώρου.

 

Το χώμα με τα οστά του μωρού και χάντρες από το περιδέραιο

Έρευνα σε 10.000 αρχαία γονιδιώματα


Στην ίδια δημοσίευση στο περιοδικό «Nature Communications» παρουσιάζονται τα αποτελέσματα μιας ευρύτερης έρευνας, με επικεφαλής επιστήμονες του Ινστιτούτου Max Planck για την Εξελικτική Ανθρωπολογία, σε συνολικά σχεδόν 10.000 γονιδιώματα από αρχαία ανθρώπινα σκελετικά υπολείμματα για χρωμοσωμικές τρισωμίες. Σημειώνεται ότι τα άτομα με χρωμοσωμική τρισωμία φέρουν τρία αντίγραφα ενός χρωμοσώματος στα κύτταρά τους, αντί για δύο. Η τρισωμία των χρωμοσωμάτων 21 ή 18 έχει ως αποτέλεσμα το σύνδρομο Down και το σύνδρομο Edwards, αντίστοιχα.

Κατά την έρευνα αυτή εντοπίστηκαν έξι περιπτώσεις συνδρόμου Down, μεταξύ των οποίων και το κοριτσάκι στην Αίγινα, και μία περίπτωση συνδρόμου Edwards. Όλες οι περιπτώσεις ήταν βρεφικές ή περιγεννητικές ταφές και προέρχονται επίσης από τη νεολιθική Ιρλανδία (περίπου 3.500 π.Χ.), από τη Βουλγαρία της εποχής του Χαλκού (περίπου 2.700 π.Χ.), τρεις από την Ισπανία της Εποχής του Σιδήρου (περίπου 800-400 π.Χ., οι δύο με σύνδρομο Down, η μία με σύνδρομο Edwards) και από τη Φινλανδία (περίπου 1.720 μ.Χ.).

Μόνο λίγες περιπτώσεις συνδρόμου Down έχουν καταγραφεί σε άτομα κατά την αρχαιότητα, κυρίως λόγω των δυσκολιών στον εντοπισμό γενετικών διαταραχών σε αρχαία δείγματα DNA χωρίς τη χρήση σύγχρονων τεχνικών. Αντίθετα, φαίνεται ότι είναι η πρώτη φορά που εντοπίζεται το σύνδρομο Edwards σε ιστορικά ή προϊστορικά λείψανα, σύμφωνα με τους ερευνητές.

Οι συγγραφείς σημειώνουν ότι και τα επτά μωρά που εντοπίστηκαν με χρωμοσωμικές τρισωμίες φαίνεται να είχαν φροντίδα μετά θάνατον μέσω διάφορων τελετουργιών που υποδηλώνουν την αναγνώρισή τους ως μέρος των κοινοτήτων τους.

Πηγή: ΑΠΕ-ΜΠΕ

Χριστίνα Κωνσταντακοπούλου

Τα ενυπόγραφα άρθρα εκφράζουν τον συντάκτη τους, χωρίς να συμπίπτουν κατ' ανάγκη με την άποψη του Tvxs.gr και του ertopen.com

Η πρόσφατη εκλογή του Στέφανου Κασσελάκη στην ηγεσία του ΣΥΡΙΖΑ, έδωσε το έναυσμα για ομοφοβικές επιθέσεις στον ίδιο και στον σύντροφό του. Η εφημερίδα Εστία αποτύπωσε την αγωνία του συντηρητικού και ομοφοβικού κοινού της στο πρωτοσέλιδο της Τρίτης 26 Σεπτέμβρη, στο οποίο έθεσε το ερώτημα «Δύο άνδρες και ένα σκυλί συνιστούν “οικογένεια”»;

Ως ιστορικός, αυτό το ερώτημα με ενδιαφέρει πολύ. Και επειδή η περίοδος που γνωρίζω σχετικά καλά είναι η αρχαία Ελλάδα, και επειδή η αρχαία Ελλάδα, και ειδικά η κλασσική περίοδος, αποτελεί την εμμονή ειδικά του συντηρητικού κοινού στην σύγχρονη Ελλάδα, και χρησιμοποιείται συνεχώς ως πηγή εθνικής υπερηφάνειας και ως χώρος άντλησης παραδειγμάτων για την «σωστή» συμπεριφορά, θα μιλήσω για μια μορφή οικογένειας στην αρχαία Ελλάδα και ειδικά στην αρχαία Κρήτη.

Ένα γνωστό πρόβλημα που έχουμε ως ιστορικοί της αρχαιότητας είναι ότι οι πηγές για την ιστορία, κοινωνία, ήθη και έθιμα της αρχαίας Ελλάδας είναι πάρα πολύ αποσπασματικές. Τα περισσότερα κείμενα που έχουμε αφορούν την ιστορία λίγων πόλεων, δηλαδή βασικά της Αθήνας και μετά της Σπάρτης, της Κορίνθου, της Θήβας, του Άργους, της Σάμου κλπ. Για μεγάλα κομμάτια του ελληνικού κόσμου, οι πληροφορίες μας είναι πάρα πολύ λίγες, και επομένως είναι και πιο δύσκολο να γράψουμε μια συνθετική ιστορία αυτών των κοινωνιών. Το πρόβλημα αυτό είναι γνωστό. Αλλά παρόλη την αποσπασματικότητα των πηγών, έχουμε πληροφορίες για έθιμα και, για να έρθουμε στο θέμα μας, μορφές οικογένειας που ίσως να ξαφνιάσουν τους εθνικόφρονες πατριώτες που μιλάνε για το αρχαίο πνεύμα αθάνατο. Η περίπτωση του ομοφυλοφιλικού γάμου στην Κρήτη είναι μια από αυτές.

Ο Στράβωνας στο έργο του Γεωγραφία διατήρησε μια ιστορία που προέρχεται από τον Έφορο, έναν ιστορικό του 4ου αιώνα π.Χ, του οποίου το έργο διατηρείται μόνο σε αποσπάσματα που βρίσκονται σε έργα άλλων συγγραφέων. O Εφορος λοιπόν μας λέει αυτήν την ιστορία (Στράβωνας 10.4.16–22 = Brill New Jacoby 70 F149), στο πλαίσιο συζήτησης των εθίμων στην Κρήτη και πώς τα έθιμα αυτά σχετίζονται με την Λακωνία και συγκεκριμένα με τον νομοθέτη Λυκούργο. Παραφράζω το επίμαχο κεφάλαιο (Στραβωνας 10.4.21).

Έχουν (οι Κρητικοί) ένα ιδιότυπο ερωτικό έθιμο, γιατί κερδίζουν τους ερωμένους τους όχι με την πειθώ αλλά με απαγωγή. Ο εραστής συνεννοείται με τους φίλους του αγοριού (που θέλει να απαγάγει) τρεις ή τέσσερις μέρες πριν την απαγωγή. Το πέρας της επιδίωξης είναι όταν το αγόρι πάει στο Ανδρείον του απαγωγέα. Και θεωρούν ότι κάποιος αξίζει να γίνει ερωμένος όχι γιατί είναι πιο όμορφος, αλλά γιατί διαπρέπει στην ανδρεία και κοσμιότητα. Αφού δώσει στο αγόρι δώρα, ο απαγωγέας πηγαίνει το αγόρι σε όποιο μέρος της υπαίθρου επιθυμεί. Και όσοι ήταν παρόντες στην απαγωγή, τους ακολουθούν, και συμμετέχουν στο κυνήγι και στα γλέντια για δύο μήνες (δεν επιτρέπεται να κρατήσει το αγόρι για παραπάνω διάστημα), και μετά γυρνάνε στην πόλη.

Το αγόρι γυρνάει (στην οικογένεια του) αφού πάρει δώρα, όπως στολή πολεμική, ένα βόδι, και ένα ποτήρι (αυτά είναι τα δώρα σύμφωνα με τον νόμο), και άλλα δώρα τόσα πολλά και πολυτελή, ώστε και οι φίλοι συμμετέχουν στα έξοδα των δώρων (δηλαδή της προίκας). Το αγόρι θυσιάζει ένα βόδι στον Δία και τραπεζώνει όσους συμμετέχουν και τότε μιλάει για τον εραστή του, αν δηλαδή τον ευχαρίστησε, και εάν χρησιμοποιήθηκε βία στην διάρκεια της απαγωγής, τότε ο νόμος του επιτρέπει να εκδικηθεί τον εραστή και να τον ξεφορτωθεί.

Και είναι αισχρό αν όσοι είναι όμορφοι ή προέρχονται από γνωστή γενιά δεν μπορούν να βρουν εραστές, γιατί θεωρείται ότι φταίει για αυτό ο κακός τους χαρακτήρας. Και στους «παρασταθέντες» (γιατί έτσι ονομάζονται όσοι έχουν απαχθεί) δίνουν τιμές: και στους χορούς και στους αγώνες έχουν θέση τιμής, και τους επιτρέπεται να φοράνε καλύτερα ρούχα, αυτά που τους δώσαν οι εραστές τους, και ακόμα και όταν μεγαλώσουν (ενηλικιωθούν;) φοράνε ένα ειδικό ρούχο, που δείχνει ότι αυτός που το φοράει είναι «κλεινός», γιατί ονομάζουν τον ερωμένο «κλεινό» και τον εραστή «φιλήτορα».

Η ιστορία αυτή έχει μια σειρά από πολύ ενδιαφέροντα σημεία. Οι νέοι στην Κρήτη περνάνε από μια διαδικασία απαγωγής, η οποία όμως γίνεται ουσιαστικά με την συναίνεση του αγοριού, του απαγωγέα, και του κοινωνικού κύκλου (οι «φίλοι» στο κείμενο) του αγοριού. Η απαγωγή είναι μεγάλη τιμή, και επιφέρει όχι μόνο κλέος αλλά και υλικά αγαθά στον ερωμένο. Το ζευγάρι φοράει ειδικά ρούχα μετά την απαγωγή, που τους καθιστά αναγνωρίσιμους στο κοινωνικό τους σύνολο.

Έχουμε επομένως μια σειρά από στοιχεία της όλης διαδικασίας της απαγωγής:

• Κοινωνική συμφωνία των «φίλων» του ερωμένου
• Συγκεκριμένη τελετουργία, που περιλαμβάνει απαγωγή, μεταφορά μαζί με τους φίλους σε απομακρυσμένο μέρος (το Ανδρείον του εραστή), και τελετουργικό τραπέζωμα
• Στο τέλος του διμήνου, στο οποίο εραστής και ερωμένος ζούνε μόνοι τους, μακριά από την πόλη (στην ύπαιθρο), έχουμε την προσφορά δώρων, άλλη μια τελετουργία με θυσία και τραπέζωμα του κοινωνικού περίγυρου
• Μετά την απαγωγή και την επιστροφή πίσω στην πόλη, ο ερωμένος φοράει ρούχα που επισημαίνουν στον περίγυρο ότι έχει περάσει από αυτήν την τελετουργική διαδικασία. Κάτι σαν την βέρα, δηλαδή, που φοράνε οι παντρεμένοι στο δάχτυλο για να δείξουν ότι έχουν περάσει από το τελετουργικό του γάμου.
• Η απαγωγή είναι πηγή τιμής και κλέους για τους εραστές και τους ερωμένους.

Σας θυμίζει κάτι όλο αυτό;

Στην δικιά μου ερμηνεία, αυτό που περιγράφει ο Εφορος είναι μια μορφή γάμου μεταξύ δύο ανδρών, του εραστή και του ερωμένου. Ο γάμος αυτός, γίνεται κοινή συναινέσει, και για να γίνει χρειάζεται την αποδοχή του κοινωνικού συνόλου (οι φίλοι). Δεν είναι απαγωγή χωρίς την γνώση της κοινωνίας. Η απαγωγή έχει καθαρά τελετουργικά στοιχεία (η θυσία, το τραπέζωμα των φίλων), έχει τελετουργική μεταφορά σε μέρος που θα τελεστεί η συνεύρεση του εραστή και του ερωμένου (σαν τις νύφες που τις πάνε με βιολιά στην εκκλησία και μετά στο σπίτι), έχει τραπέζωμα, και έχει προίκα, τα δώρα που παίρνει ο ερωμένος.

Εχει επίσης αναγνώριση της τελετουργικής σημασίας: ο ερωμένος μπορεί να φοράει ειδικά ρούχα, που τον κάνουν να αναγνωρίζεται από το κοινωνικό σύνολο ως κάποιος που έχει απαχθεί. Τα ρούχα είναι, τρόπον τινά, η βέρα. Η απαγωγή, τέλος, αποφέρει τιμή σε εραστή και ερωμένο.

Όλα αυτά τα στοιχεία της απαγωγής λειτουργούν ως στοιχεία γάμου, εξού και μιλάω για προίκα, τελετουργία, τραπέζωμα, κοινωνική αποδοχή, και βέρα.

Αν βγούμε λίγο από τις σύγχρονες προκαταλήψεις μας και διαβάσουμε το κείμενο γνωρίζοντας πόσο διαδεδομένη ήταν η πρακτική της αντρικής ομοφυλοφιλίας στην αρχαιότητα (για την γυναικεία ομοφυλοφιλία, δυστυχώς, δεν έχουμε τις ίδιες πηγές), τότε βλέπουμε εδώ μια περιγραφή ενός τύπου γάμου. Ο γάμος αυτός έχει συγκεκριμένη διάρκεια, δύο μήνες, σύμφωνα με τον νόμο, αλλά έχει την νομοτυπία που έχουν όλοι οι γάμοι, καθώς και συγκεκριμένο τελετουργικό.

Βλέπουμε εδώ, λοιπόν, μια μαρτυρία για ομοφυλοφιλικό γάμο στην αρχαία Κρήτη. Η πηγή, για να προτρέξω κάποιες αντιρρήσεις, έχει πολλά προβλήματα, αλλά δεν παύει να μιλάει για κάτι που, στα μάτια μου, είναι γάμος.

Ο εραστής και ο ερωμένος στην εξοχή της Κρήτης για αυτούς τους δύο μήνες είναι οικογένεια. Δηλαδή αποτελούν μια μονάδα οίκου, με την ερωτική, κοινωνική, θρησκευτική ζωή που εκπορεύεται από αυτή την συμβίωση. Ο εραστής και ο ερωμένος κυνηγάνε στην εξοχή, τρέχουν με τους φίλους τους, και τρώνε και πίνουνε χαρούμενα. Μετά γυρνάνε στην πόλη και ενσωματώνονται στο κοινωνικό σύνολο. Συχνά παντρεύονται γυναίκες μετά την επιστροφή τους, αλλά κακά τα ψέματα, δεν αποκλείεται ότι οι ερωτικές συνευρέσεις μεταξύ εραστή και ερωμένου συνεχιζονταν και μετά την επιστροφή τους στην πόλη.

Και για να απαντήσω στο ερώτημα Τι είναι οικογένεια; Για τους Κρητικούς του 4ου αιώνα, οικογένεια ήταν ο εραστής με τον ερωμένο του στο μιτάτο στο βουνό, για δύο μήνες. Και αυτό ήταν όχι απλά αποδεκτό, αλλά όπως μας λέει ο Εφορος, αποτελούσε πηγή τιμής και κλέους για το ζευγάρι.

Αν θέλετε να διαβάσετε για αυτό το Κρητικό επεισόδιο, σας παραπέμπω στο εξαιρετικό βιβλίο του James Davidson, The Greeks and Greek Love, 2007.

* Η Χριστίνα Κωνσταντακοπούλου είναι καθηγήτρια ιστορίας και αρχαιολογίας

Πηγή: tvxs.gr

Μα τι θέλουν, τελικά, αυτοί οι αρχαιολόγοι από το Ελληνικό;

(ή αλλιώς: ποιοι φοβούνται την κήρυξη των αρχαιοτήτων και γιατί)

Αυτές τις μέρες βρίσκεται σε εξέλιξη άλλη μια προσπάθεια να παρακαμφθεί ο Αρχαιολογικός Νόμος και η συνταγματική επιταγή της προστασίας του πολιτιστικού περιβάλλοντος (άρθρο 24 του Συντάγματος), δηλαδή της κοινής περιουσίας όλων μας, προς όφελος της ιδιωτικής εταιρίας LamdaDevelopment και των σχεδίων που έχει παρουσιάσει για την περιοχή του πρώην αεροδρομίου του Ελληνικού. Ταυτόχρονα, εδώ και πολύ καιρό βρίσκεται σε εξέλιξη μια μεγάλη επικοινωνιακή εκστρατεία για να πειστεί το κοινό ότι οι αρχαιότητες στο Ελληνικό είναι ένα «ανέκδοτο» και ότι «οι αρχαιολόγοι εμποδίζουν την ανάπτυξη». Θα προσπαθήσουμε να εξηγήσουμε τι πραγματικά συμβαίνει με αυτή την υπόθεση και για ποιο λόγο μας αφορά όλους και όλες, και όχι μόνο εμάς τους αρχαιολόγους.

Μα υπάρχουν αρχαία στο Ελληνικό; Αφού εκεί ήταν αεροδρόμιο!

Η απάντηση είναι ναι, υπάρχουν αρχαιότητες. Καταρχάς η χερσόνησος του Αγίου Κοσμά, με σημαντική προϊστορική κατοίκηση αλλά και το μεταβυζαντινό ναό Κοσμά και Δαμιανού, αποτελεί κηρυγμένο αρχαιολογικό χώρο ήδη από το 1957. Σημαντικές αρχαιότητες έχουν βρεθεί στις ανασκαφές που πραγματοποιήθηκαν τόσο εντός, όσο και στις παρυφές του χώρου του αεροδρομίου, από τη δεκαετία του 1950 μέχρι και πολύ πρόσφατα (λ.χ. κατασκευή ΤΡΑΜ, αμαξοστασίου ΟΣΕ, Ολυμπιακών εγκαταστάσεων, ΜΕΤΡΟ κ.ά.).

Οι αρχαιότητες που ήρθαν στο φως σχετίζονται με τους τρεις αρχαίους δήμους Ευωνύμου, Αλιμούντος και Αιξωνής (αποθέτης εμπορικών αμφορέων και θησαυρός αττικών νομισμάτων, που παραπέμπουν στην ύπαρξη εμπορείου σε παρακείμενη θέση, αρχαία τεχνικά έργα διευθέτησης της κοίτης του ρέματος των Τραχώνων, εργαστηριακές εγκαταστάσεις, οργανωμένα αρχαία νεκροταφεία με ταφές μερικές εκ των οποίων έφεραν πλούσια κτερίσματα, αρχαίο οδικό δίκτυο με παρόδια -επισημαίνεται ότι παρόδιος ταφικός περίβολος μεταφέρθηκε το 1960 σε έκταση εντός των πρώην Κολεγίου Αθηνών, νυν εγκαταστάσεις Υπηρεσίας Πολιτικής Αεροπορίας.) Στη δυτική είσοδο του πρώην αεροδρομίου είχε βρεθεί επιγραφή που αναφέρει: ΑΣΤΙΝΟΣ ΑΛΙΜΟΣΙΟΣ, ενώ κατά τη διάνοιξη της παραλιακής οδού είχε βρεθεί δημοτικό ψήφισμα των Αλιμουσίων. Ανασκαφές έχουν φέρει στο φως ίχνη χρήσης της ευρύτερης περιοχής από τα νεολιθικά χρόνια (περιοχή Αλίμου) έως και τη βυζαντινή περίοδο, όταν στον μικρό λόφο Χασάνι (εντός της περιοχής του πρώην αεροδρομίου) είχε αναπτυχθεί βυζαντινός οικισμός.

Είναι άγνωστες αυτές οι αρχαιότητες;

Όπως φάνηκε και παραπάνω, οι αρχαιότητες της περιοχής είναι γνωστές ήδη από την εποχή εγκατάστασης του αεροδρομίου στη θέση αυτή, κατά τη δεκαετία του 1950. Οι αρχαιότητες που αποκαλύφθηκαν τις τελευταίες δεκαετίες έχουν παρουσιαστεί πολλάκις –και μια μικρή έρευνα στο αρχείο των εφημερίδων θα αποκαλύψει πληθώρα άρθρων που παρουσιάζουν τα ευρήματα αυτά. Και βέβαια, η μελέτη που έχει γίνει για την περιοχή από τη LamdaDevelopment περιλαμβάνει την καταγραφή των αρχαιοτήτων που έχουν βρεθεί (παρά το γεγονός ότι σταματά στις γνώσεις του 2012, ενώ το 2016 η αρμόδια Εφορεία Αρχαιοτήτων έχει καταθέσει πλήρη καταγραφή με όλες τις νεότερες έρευνες και ευρήματα). Πώς λοιπόν η LamdaDevelopment κάνει ότι… δεν γνωρίζει τις αρχαιότητες αυτές; Με ποια λογική, αφού γνωρίζει ότι στην περιοχή του Λόφου Χασάνι έχουν εντοπιστεί πυκνές αρχαιότητες, τον εντάσσει στα σχέδιά της εντός πολεοδομούμενης περιοχής («Οικισμός του Λόφου»); Γιατί δεν προβλέπει την εξαίρεση του αρχαιολογικού χώρου του λόφου από τη δόμηση; Γιατί δεν συμπεριλαμβάνει την προστασία και ανάδειξη των αρχαιοτήτων που είναι δεδομένο ότι θα βρεθούν εκεί, στο πλαίσιο της «γειτονιάς» που σχεδιάζει;

Θα βρεθούν κι άλλες αρχαιότητες; Και πόσο σημαντικές θα είναι;

Επειδή οι ανασκαφές που έχουν γίνει ως τώρα είναι σε συγκεκριμένα σημεία, με αφορμή την κατασκευή συγκεκριμένων έργων, τα ευρήματα είναι σποραδικά. Η αρχαιολογική τους σημασία προφανώς και είναι τεράστια, αλλά κανείς δεν γνωρίζει σε ποια κατάσταση διατήρησης θα βρεθούν. Ούτε αυτό είναι κάτι πρωτόγνωρο, προφανώς, για την επιστήμη της αρχαιολογίας.

Μα θα κηρύξετε όλο το αεροδρόμιο αρχαιολογικό χώρο;

Όχι. Με βάση τα παραπάνω δεδομένα, η αρμόδια υπηρεσία του Υπουργείου Πολιτισμού πρότεινε το 2012, το 2014 και το 2016 την κήρυξη αρχαιολογικού χώρου στο συγκεκριμένο τμήμα του πρώην αεροδρομίου, όπου εκτείνονται οι αρχαιότητες αυτές (και όχι σε όλη την έκταση του πρώην αεροδρομίου), μαζί με ένα τμήμα της σύγχρονης πόλης (τα όρια των αρχαίων δήμων, όπως είναι κατανοητό, δεν σταματούν στην περίφραξη του παλιού αεροδρομίου!). Η κήρυξη αυτή δεν προχώρησε ποτέ, όχι γιατί δεν υπήρχαν αρχαιότητες εκεί, αλλά γιατί διαδοχικές πολιτικές ηγεσίες δεν προχωρούσαν στην κήρυξη του γνωστού αρχαιολογικού χώρου λόγω των ισχυρών πιέσεων από τους οικονομικούς παράγοντες της «επένδυσης» και των συνεχών δημοσιευμάτων που λοιδορούσαν τους αρχαιολόγους ότι θέλουν «να καταστρέψουν την επένδυση».

Όσοι τα έλεγαν αυτά, απλώς ψεύδονται –και, το χειρότερο, ψεύδονται για να μη βάλει το χέρι στην τσέπη ο «επενδυτής». Ανεξάρτητα από το τι πιστεύει κανείς ότι είναι καλύτερο να γίνει στην περιοχή του πρώην αεροδρομίου (και ο Σύλλογος Ελλήνων Αρχαιολόγων πιστεύει ότι θα πρεπε να γίνει Μητροπολιτικό πάρκο για όλους τους κατοίκους της Αττικής), η αλήθεια είναι ότι η κήρυξη των αρχαιοτήτων δεν εμποδίζει την υλοποίηση του έργου, ούτε αυτού ούτε άλλων. Ολόκληρο το κέντρο της Αθήνας αποτελεί κηρυγμένο αρχαιολογικό χώρο –και δεν μπορεί κανείς να ισχυριστεί ότι είναι άχτιστο! Η κήρυξη απλώς εξασφαλίζει ότι το όποιο έργο γίνεται με την εποπτεία της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας, ότι αν βρεθούν αρχαιότητες γίνονται ανασκαφές με έξοδα του εργολάβου, κι ότι ανάλογα με τη σημασία και την κατάσταση διατήρησης των αρχαιοτήτων, μπορεί να τροποποιηθούν τα σχέδια του έργου για λόγους προστασίας και ανάδειξης των αρχαιοτήτων, όπως ακριβώς προβλέπει ο Αρχαιολογικός Νόμος και όπως γίνεται εδώ και δεκαετίες σε κάθε μικρό και μεγάλο έργο.

Δεν έχει ξαναγίνει αυτό ποτέ και πουθενά;

Για να το λέει αυτό κάποιος, μάλλον ζει σε κάποια άλλη χώρα. Σε αυτή τη χώρα πάντως, σε πάρα πολλά από τα δημόσια ή ιδιωτικά έργα, μικρά ή μεγάλα, προηγούνται ανασκαφές και εφαρμόζονται σύγχρονες λύσεις για την συνύπαρξη αρχαιοτήτων και τεχνικών έργων. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι οι εκθέσεις αρχαιολογικών ευρημάτων στους σταθμούς του Μετρό της Αθήνας. Αυτή τη στιγμή είναι σε εξέλιξη μικρές και μεγάλες ανασκαφές σε όλες τις εθνικές οδούς, στο Μετρό της Θεσσαλονίκης, στα έργα της ΔΕΗ, της ΕΥΔΑΠ, του ΟΤΕ κλπ. Τα έργα αυτά πραγματοποιούνται με βάση τις διατάξεις του Αρχαιολογικού Νόμου. Στις ανασκαφές αυτές απασχολούνται χιλιάδες εργαζόμενοι, μόνιμοι και συμβασιούχοι, με το μόχθο των οποίων έρχονται στο φως σημαντικά κομμάτια της ιστορίας μας, που δημιουργούν παγκόσμιο ενδιαφέρον. Δημιουργούν νέους αρχαιολογικούς χώρους, νέες εκθέσεις στα μουσεία, νέα παραγωγή γνώσης, που συμβάλλουν στην ανάπτυξη του τόπου, μία διαφορετική ανάπτυξη για όλους τους πολίτες, που αξιοποιεί και αναδεικνύει ό,τι πολυτιμότερο έχει να δείξει αυτός ο τόπος, χωρίς ημερομηνία λήξης. Κι όλα αυτά με ένα κόστος που το πληρώνει ο προϋπολογισμός των έργων –αφού το ΥΠ.ΠΟ.Α. ουδέποτε έλαβε πάνω από το 0,5% του κρατικού προϋπολογισμού ώστε να μπορεί να έχει το προσωπικό που απαιτείται για να ανταποκριθεί.

Τι θέλουν τελικά «αυτοί οι αρχαιολόγοι»;

Ακούστε λοιπόν από μας τους ίδιους τι ζητάμε: το μόνο που ζητάμε είναι να υπάρχει ισονομία. Να τηρηθούν ακριβώς οι ίδιες διατάξεις και στην περίπτωση του Ελληνικού και οι αρχαιότητες που θα βρεθούν εκεί να έχουν την ίδια μεταχείριση με τις αρχαιότητες σε όλη την υπόλοιπη χώρα. Ζητάμε να εφαρμοστεί για τη Lamda Development η νομοθεσία που εφαρμόζεται για κάθε ιδιώτη που ξεκινά μια οικοδομή.

Ακόμη περισσότερο στην περίπτωση της LamdaDevelopment, για την οποία ψηφίστηκε στη Βουλή μια σκανδαλώδης σύμβαση παραχώρησης του Ελληνικού με αδιανόητες για κάθε ευνομούμενο κράτος διατάξεις υπέρ του επενδυτή, όπως την αποζημίωσή του σε περίπτωση ανεύρεσης αρχαιοτήτων! Ακόμη περισσότερο που η υπουργός πολιτισμού Λ. Κονιόρδου υπέγραψε πριν από μερικές μέρες, χωρίς να ρωτήσει καν τους αρμόδιους αρχαιολόγους, ένα Μνημόνιο συνεργασίας με ειδικούς όρους μόνο για την περίπτωση του Ελληνικού, που στην ουσία καταργεί τον Αρχαιολογικό Νόμο και δεν έχει καμία σχέση με τα Μνημόνια που εφαρμόζονται σε παρόμοια έργα.

Αυτό που ζητάμε είναι να μην βρεθεί το ελληνικό δημόσιο να πληρώνει και «καπάρο» στη Lamda Development για τις αρχαιότητες που ήδη γνωρίζει ότι υπάρχουν εκεί. Το μόνο που ζητάμε είναι να προστατευτεί το συμφέρον του δημοσίου (δηλαδή όλων μας) και όχι το συμφέρον του ιδιώτη επενδυτή σε βάρος των αρχαιοτήτων, σε βάρος όλων μας.

Αντιθέτως όσοι φωνάζουν να παρακαμφθεί στην περίπτωση αυτή ο Αρχαιολογικός Νόμος ζητούν να εξαιρεθεί η LamdaDevelopmentαπό τις διατάξεις που διέπουν όλα τα άλλα έργα. Ζητούν να μην υπάρχει ισονομία, αλλά ειδική μεταχείριση. Ζητούν να μη βάλει το χέρι στην τσέπη η LamdaDevelopment, όταν το βάζει ακόμη και ένας απλός ιδιώτης για τη διενέργεια σωστικής ανασκαφής στο ακίνητό του!

Από τους ίδιους που σήμερα ακούτε ότι «οι αρχαιολόγοι εμποδίζουν την ανάπτυξη» ακούσατε κάποτε και ότι «το δημόσιο είναι τεμπέληδες», ότι «πρέπει να μειωθούν οι μισθοί των εργαζόμενων», ότι «το Μνημόνιο θα μας σώσει». Και τόσα χρόνια μετά, το μόνο που όλοι βιώνουμε είναι φτώχεια, έλλειψη δικαιοσύνης και έλλειψη ισότητας.

Από τους ίδιους που σήμερα ακούτε ότι «οι αρχαιολόγοι είναι υπερβολικοί» ακούσατε κάποτε ότι «ο πολιτισμός είναι η βαριά βιομηχανία μας» και ότι «τα μνημεία μας είναι πολύ σημαντικά». Προφανώς μόνο όταν δεν βρίσκονται σε λάθος θέση, π.χ. μέσα στον χώρο που παραχωρείται στη LamdaDevelopment.

Για όλους τους παραπάνω λόγους, για να υπερασπιστούμε την ισονομία που είναι η βάση της δημοκρατίας, για να υπερασπιστούμε τον Αρχαιολογικό Νόμο και την πολιτιστική κληρονομιά, για να υπερασπιστούμε το δημόσιο συμφέρον, γι’ αυτό αγωνιζόμαστε.

Ξεκινάμε με στάση εργασίας την Τρίτη 5/9/2017 και συγκέντρωση στις 12 μ στο Υπουργείο Πολιτισμού και ζητάμε τη συμπαράσταση όλων σας.

ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΕΛΛΗΝΩΝ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΩΝ