Ο βήχας είναι ένα αντανακλαστικό του αναπνευστικού συστήματος που σκοπό έχει να προστατέψει τους πνεύμονες από ξένα σώματα ή ερεθιστικές ουσίες που προσπαθούν να εισέλθουν στην αναπνευστική οδό. Προκαλείται όταν οι παραπάνω ουσίες ερεθίσουν αισθητικά νεύρα που βρίσκονται στον λάρυγγα, την τραχεία, τους μεγάλους βρόγχους, τον πνεύμονα, αλλά και σε θέσεις εκτός των πνευμόνων όπως ο ρινοφάρυγγας, ο έξω ακουστικός πόρος του αυτιού, ο υπεζωκότας, το περικάρδιο, το διάφραγμα, ο οισοφάγος και ο στόμαχος.

«Τον βήχα, με βάση τη διάρκειά του τον χωρίζουμε σε οξύ, όταν διαρκεί από λίγα λεπτά έως λίγες ημέρες (πχ εισρόφηση τροφής, οξείες λοιμώξεις) και σε χρόνιο βήχα όταν διαρκεί πάνω από 8 εβδομάδες στους ενήλικες και πάνω από 4 εβδομάδες στα παιδιά» επισημαίνει ο κ. Δημήτριος Βάσσος Πνευμονολόγος – Φυματιολόγος,
Επιστημονικός Συνεργάτης Metropolitan General.

Προσθέτει ότι «ο χρόνιος βήχας αποτελεί ένα παγκόσμιο πρόβλημα καθώς υπολογίζεται ότι εμφανίζεται στο 5-10% των ενηλίκων και είναι πιο συχνός σε άτομα άνω των 60 ετών, κυρίως σε γυναίκες. Ο χρόνιος βήχας έχει σοβαρές επιπτώσεις τόσο στον ίδιο τον ασθενή όσο και στον περίγυρό του. Ο ασθενής εμφανίζει δυσκολία στην ομιλία και την άσκηση, διαταραχή ύπνου και εξάντληση, ενώ λόγω έντονου βήχα μπορεί να προκληθεί εμετός και απώλεια ούρων. Ταυτόχρονα δημιουργεί ανησυχία στον περίγυρο του ασθενή, στην οικογένεια, στους φίλους και συνεργάτες του και σε συνδυασμό με το άγχος για κάποιο υποκείμενο σοβαρό νόσημα μπορεί να οδηγήσει σε κοινωνική απομόνωση και εμφάνιση κατάθλιψης».

Aίτια χρόνιου βήχα

Ο χρόνιος βήχας προκαλείται από πολλές καταστάσεις όπως:

• Χρήση καπνού
• Χρόνια βρογχίτιδα που προκαλεί το κάπνισμα
• Αδιάγνωστο ή αρρύθμιστο βρογχικό άσθμα
• Χρόνιες λοιμώξεις όπως η φυματίωση και η μυκητίαση
• Βρογχεκτασίες που δημιουργούνται από επαναλαμβανόμενες λοιμώξεις του αναπνευστικού
• Διάμεσα νοσήματα του αναπνευστικού όπως η πνευμονική ίνωση και η σαρκοείδωση
• Καρκίνο του πνεύμονα που τον σκεφτόμαστε κυρίως αν έχουμε αλλαγή στα χαρακτηριστικά του χρόνιου βήχα σε καπνιστές

Ο βήχας όμως μπορεί να οφείλεται και σε παθήσεις που δεν εντοπίζονται στους πνεύμονες. Από τις πιο συχνές είναι:

• Οι παθήσεις της μύτης, των ιγμορείων (αλλεργική ρινίτιδα, οπισθορρινική καταρροή), του φάρυγγα και του λάρυγγα
• Η γαστροοισοφαγική παλινδρόμηση και η εισρόφηση περιεχομένου του στομάχου 
• Οι παθήσεις του υπεζωκότα, όπως η πλευρίτιδα, μπορεί να ερεθίσουν τα νεύρα που βρίσκονται στον υπεζωκότα και να προκαλέσουν βήχα
• Επίσης οι παθήσεις της καρδιάς, όπως η καρδιακή ανεπάρκεια, κατά την οποία ο ασθενής εμφανίζει βήχα κατά την κατάκλιση και τον αναγκάζει να σηκωθεί σε καθιστή θέση
• Ενίοτε ο βήχας μπορεί να οφείλεται και σε φάρμακα που ο ασθενής λαμβάνει για άλλο λόγο, όπως κάποια φάρμακα για την αντιμετώπιση της αρτηριακής υπέρτασης. Εμφανίζεται σε ένα 15% περίπου αυτών των ασθενών και είναι ξηρός και επίμονος κυρίως κατά τις νυχτερινές ώρες
• Τέλος σε μια ομάδα ασθενών τα αίτια του βήχα θεωρούνται ψυχογενή

Διαγνωστική προσέγγιση

Το ιστορικό, η κλινική εξέταση και η ακτινογραφία θώρακος είναι βασικά στη διερεύνηση του χρόνιου βήχα. Ένα καλό ιστορικό θα οδηγήσει συνήθως προς τη σωστή κατεύθυνση για τη διερεύνηση της αιτίας που τον προκαλεί. «Σημεία που μας ενδιαφέρουν είναι ο χρόνος εμφάνισης του βήχα, αν επηρεάζεται από τις εποχές του έτους, αν υπάρχει κάτι που τον προκαλεί ή τον ανακουφίζει, αν ο ασθενής καπνίζει ή εργάζεται σε χώρους με ερεθιστικούς καπνούς σκόνες ή χημικά, εάν πνίγεται κατά την κατάποση, εάν βήχει κατά τη διάρκεια της νύχτας, αν ο βήχας υποχωρεί στην καθιστή ή όρθια θέση και αν υπάρχουν φλέματα, τι ποσότητας και ποιότητας.

Η ακτινογραφία θώρακος βοηθά να αποκλειστούν βασικές αιτίες βήχα και αποτελεί βασικό βήμα στη διερεύνηση. Η αξονική τομογραφία δεν θεωρείται πάντα απαραίτητη. Είναι όμως αναγκαία εάν έχουμε κάτι παθολογικό στην ακτινογραφία ή όταν υποψιαζόμαστε διάμεσο νόσημα, βρογχεκτασίες ή κακοήθεια.

Ένα άλλο χρήσιμο εργαλείο είναι η σπιρομέτρηση που βοηθά στην εντόπιση απόφραξης των αεραγωγών και στη διάκριση βρογχικού άσθματος και Χρόνιας Αποφρακτικής Πνευμονοπάθειας (ΧΑΠ). Εάν υπάρχει έντονη υποψία για αυξημένη βρογχική υπεραντιδραστικότητα που δεν έγινε εμφανής στη σπιρομέτρηση, ο ασθενής μπορεί να υποβληθεί σε τεστ πρόκλησης με ειδικό φάρμακο (μεταχολίνη ή ισταμίνη).

Η βρογχοσκόπηση μπορεί να βοηθήσει στη διάγνωση ή και θεραπεία σε περιπτώσεις που υπάρχει υποψία για εισρόφηση ξένου σώματος ή κακοήθειας. Έχει όμως κεντρικό ρόλο στη διάγνωση και άλλων παθήσεων όπως οι διάμεσες πνευμονοπάθειες, οι λοιμώξεις και η σαρκοείδωση που επίσης μπορούν να προκαλέσουν χρόνιο βήχα», τονίζει ο ειδικός ιατρός.

Σημαντικό βήμα είναι και η Ωτορινολαρυγγολογική εξέταση ώστε να αποκλειστούν παθήσεις του ανώτερου αναπνευστικού που μπορεί να εκδηλωθούν με χρόνιο βήχα ή και να εντοπιστούν καταστάσεις όπως η οπισθορρινική καταρροή ή η γαστροοισοφαγική παλινδρόμηση. Για την τελευταία σε συγκεκριμένες περιπτώσεις εφαρμόζεται έλεγχος με μανομετρία οισοφάγου.

Θεραπεία

«Σε ασθενείς που ο βήχας φαίνεται να εμφανίζει ασθματικά στοιχεία συνιστάται η χρήση για 2-4 εβδομάδες εισπνεόμενων φαρμάκων (κορτικοειδή, μόνα ή σε συνδυασμό με βρογχοδιασταλτικά). Τα αντιόξινα φάρμακα (αναστολείς της αντλίας πρωτονίων, Η2 ανταγωνιστές) φαίνεται να ωφελούν τους ασθενείς με συμπτώματα ή ευρήματα γαστροοισοφαγικής παλινδρόμησης. Τα αντιβιοτικά αποτελούν λύση μόνο σε περίπτωση που εντοπιστεί ειδική φλεγμονή (πχ φυματίωση) ή επιμόλυνση βρογχεκτασιών από συγκεκριμένα μικρόβια. Σε χρόνιο βήχα που δεν ανταποκρίνεται στην αγωγή τα νευροτροποιητικά φάρμακα βοηθούν στο να μειώσουν την ένταση του βήχα και να βελτιώσουν την ποιότητα ζωής. Φάρμακα όπως η μορφίνη μειώνουν τη βρογχική υπεραντιδραστικότητα, τη συχνότητα και την ένταση του βήχα ενώ τελευταία νέοι παράγοντες δοκιμάζονται για ασθενείς με χρόνιο ανθεκτικό βήχα που δεν ανταποκρίνονται στα ανωτέρω σκευάσματα», καταλήγει ο κ. Δημήτριος Βάσσος.

 

 

 

 

Το βρογχικό άσθμα είναι μια χρόνια φλεγμονή των αεραγωγών που οδηγεί σε στένωση των βρόγχων λόγω σύσπασης των μυών του τοιχώματος και αυξημένης παραγωγής βλέννης.

Η στένωση αυτή προκαλεί τα χαρακτηριστικά συμπτώματα του άσθματος τα οποία είναι:

1. Βήχας (συνήθως ξηρός, σπάνια παραγωγικός με κολλώδη απόχρεμψη)

2. Συριγμός (γατάκια) στο στήθος. Εμφανίζεται κατά τις βραδινές ή πρώτες πρωινές ώρες ή κατά την άσκηση

3. Δύσπνοια

4. Σφίξιμο στο θώρακα

5. Εύκολη κόπωση.

«Τα συμπτώματα αυτά συνήθως συνυπάρχουν με τον περιορισμό της εκπνευστικής ροής αέρα από τους βρόγχους που τον βλέπουμε στη σπιρομέτρηση και μπορούν να υποχωρούν αυτόματα ή μετά από την κατάλληλη θεραπεία. Τόσο τα συμπτώματα όσο και η απόφραξη των βρόγχων παρουσιάζουν διακύμανση ως προς την ένταση, τη συχνότητα, το χρόνο εμφάνισης και τη διάρκειά τους ενώ μπορεί να έχουν εποχικό χαρακτήρα ή να εμφανίζονται όλο το χρόνο», εξηγεί ο κ. Δημήτριος Βάσσος, Πνευμονολόγος – Φυματιολόγος, Επιστημονικός Συνεργάτης του Metropolitan General.

Τύποι του άσθματος

Αρκετοί κλινικοί φαινότυποι του βρογχικού άσθματος έχουν αναγνωριστεί. Οι πιο συνηθισμένοι είναι:

1. Το αλλεργικό ή εξωγενές βρογχικό άσθμα. Είναι ο πιο συχνός τύπος άσθματος που αναγνωρίζεται σε παιδιά και νεαρούς ενήλικες. Σχετίζεται με την κληρονομικότητα και συνήθως συνυπάρχει και με άλλες αλλεργικές καταστάσεις όπως η αλλεργική ρινίτιδα, οι ρινικοί πολύποδες, το έκζεμα και οι αλλεργίες σε φάρμακα και φαγητά.

2. Το ενδογενές, μη-αλλεργικό άσθμα. Συνήθως εμφανίζεται στην ενήλικη ζωή, πιο συχνά σε γυναίκες και έχει σοβαρότερη πορεία και λιγότερη ανταπόκριση στη φαρμακευτική αγωγή.

3. Άσθμα στην άσκηση: Εμφανίζεται κατά τη διάρκεια της άσκησης.

4. Επαγγελματικό άσθμα: Σχετίζεται με έκθεση σε υλικά στο χώρο της εργασίας. Αποτελεί περίπου το 15% - 20% των περιπτώσεων άσθματος που εμφανίζονται μετά την ενηλικίωση και απαιτεί αποφυγή έκθεσης σε ερεθιστικούς παράγοντες.

5. Νυκτερινό: Σχετιζόμενο με γαστροοισοφαγική παλινδρόμηση.

6. Άσθμα και παχυσαρκία: Σχετίζεται με γαστροοισοφαγική παλινδρόμηση, διακρίνεται από επίμονα συμπτώματα και μειωμένη ανταπόκριση στην αγωγή.

Πώς γίνεται η διάγνωση του Βρογχικού Άσθματος

1. Συμβατό ιστορικό

Η λήψη ενός καλού ιστορικού είναι το πρώτο βήμα που θέτει την κλινική υποψία του βρογχικού άσθματος. Η εμφάνιση των συμπτωμάτων μετά από έκθεση σε ελκτικούς παράγοντες, η διακύμανσή τους κατά τη διάρκεια της ημέρας ή του έτους, η συνύπαρξη αλλεργικής ρινίτιδας ή ρινικών πολυπόδων επιβάλει την περαιτέρω διερεύνηση σε πνευμονολόγο για σπιρομέτρηση.

2. Σπιρομέτρηση

Βασική εξέταση στον έλεγχο του άσθματος είναι η σπιρομέτρηση. Είναι πολύ εύκολη και ανώδυνη εξέταση, κατά την οποία ο ασθενής εκπνέει με δύναμη μέσα στο σπιρόμετρο και έτσι εκτιμάται η αναπνευστική λειτουργία, το μέγεθος της απόφραξης των βρόγχων και η αναστρεψιμότητα της απόφραξης μετά από τη χορήγηση βρογχοδιασταλτικού φαρμάκου σε εισπνοές.

3. Δοκιμασίες πρόκλησης

Για την επιβεβαίωση της διάγνωσης σε ασθενείς που εμφανίζουν συμπτώματα και συμβατή κλινική εικόνα αλλά φυσιολογική σπιρομέτρηση, μπορούν να εφαρμοστούν δοκιμασίες πρόκλησης της αντιδραστικότητας των βρόγχων. Σε αυτές τις δοκιμασίες γίνεται εισπνοή ουσιών (μεταχολίνη, ισταμίνη, μαννιτόλη) που προκαλούν ελεγχόμενη αντίδραση των αεραγωγών που μετράται με σπιρομέτρηση.

4. Αλλεργικές δοκιμασίες

Όταν υπάρχει ιστορικό ατοπίας μπορούν να γίνουν δερματικές δοκιμασίες ή ανίχνευση των ειδικών IgE RAST στο αίμα για τον εντοπισμό υπερευαισθησίας σε συγκεκριμένους αλλεργικούς παράγοντες.

Σταδιοποίηση και θεραπεία του άσθματος

«Στόχος μετά τη διάγνωση του άσθματος είναι η επίτευξη του ελέγχου των συμπτωμάτων, η βελτίωση της ποιότητας ζωής ώστε να έχει ο ασθενής μια φυσιολογική καθημερινότητα και η αποφυγή των παροξύνσεων.

Ανάλογα με την ευκολία ή όχι με την οποία ελέγχουμε τα συμπτώματα και τις παροξύνσεις του άσθματος το χωρίζουμε σε ήπιο, μέτριο ή σοβαρό μη ελεγχόμενο άσθμα. Κάθε στάδιο απαιτεί και μεγαλύτερες δόσεις ή συνδυασμό εισπνεόμενων, από του στόματος ή και ενέσιμων παραγόντων για την επίτευξη του ελέγχου», επισημαίνει ο ιατρός.

Θεραπεία του βρογχικού άσθματος

Η θεραπεία του άσθματος περιλαμβάνει:

1. Ρυθμιστικά φάρμακα

Τα φάρμακα αυτά επιτυγχάνουν τη μείωση της φλεγμονής των αεραγωγών και προλαμβάνουν έτσι την εμφάνιση συμπτωμάτων και τις παροξύνσεις. Χορηγούνται μία έως δύο φορές την ημέρα και περιλαμβάνουν εισπνεόμενα κορτικοειδή μόνα τους ή σε συνδυασμό με Β2 διεγέρτες μακράς διάρκειας δράσης.

2. Ανακουφιστικά φάρμακα

Αυτά περιλαμβάνουν Β2 διεγέρτες ή και αντιχολινεργικά ταχείας έναρξης δράσης και χρησιμοποιούνται σαν επιπρόσθετη αγωγή για τη μείωση των συμπτωμάτων.

3. Συμπληρωματικά φάρμακα

Εάν δεν έχει επιτευχθεί καλός έλεγχος με τα παραπάνω, μπορούν να χορηγηθούν αντιχολινεργικά μακράς διάρκειας δράσης, ανταγωνιστές των λευκοτριενίων, θεοφυλλίνη και από του στόματος κορτικοειδή κυρίως για την αντιμετώπιση παροξυσμών και για μικρά χρονικά διαστήματα.

4. Μονοκλωνικά αντισώματα

Τα τελευταία χρόνια μπήκαν στη θεραπευτική φαρέτρα τα μονοκλωνικά αντισώματα και άλλαξαν το τοπίο καθώς πέτυχαν τον καλύτερο έλεγχο των συμπτωμάτων, τη μείωση των παροξύνσεων και τη μείωση της ανάγκης για κορτιζόνη από το στόμα. Τέτοια είναι για το σοβαρό επίμονο μη ελεγχόμενο αλλεργικό βρογχικό άσθμα τα αντισώματα εναντίον της IgE ανοσοσφαιρίνης (omalizumab) που χορηγείται μία ως δύο φορές το μήνα υποδόρια και τα αντισώματα για το σοβαρό ηωσινοφιλικό άσθμα, οι αναστολείς της IL-5 (mepolizumab & benralizumab), που δίνονται ανά μήνα ή δίμηνο υποδόρια.

Βρογχικό άσθμα και COVID-19

«Οι ασθενείς με μέτριο και σοβαρό βρογχικό άσθμα ανήκουν στις ευπαθείς ομάδες για νόσηση από τον νέο κορωνοϊό γιατί, όπως και οποιαδήποτε ιογενής λοίμωξη, μπορεί να πυροδοτήσει μια παρόξυνση βρογχικού άσθματος. Οι ασθενείς όμως με καλά ρυθμισμένο άσθμα δεν φαίνεται να έχουν μεγαλύτερο κίνδυνο νόσησης, βαριάς νόσησης, και θανάτου από COVID-19. Αντίθετα ασθενείς που χρειάστηκαν από του στόματος κορτικοειδή λόγω παρόξυνσης άσθματος είχαν μεγαλύτερο κίνδυνο θανάτου από αυτήν. Γι’ αυτό είναι πρωταρχικής σημασίας η συνέχιση της αγωγής για τον έλεγχο των συμπτωμάτων του άσθματος και για την αποφυγή των παροξύνσεων κατά τη διάρκεια της πανδημίας», καταλήγει ο κ. Βάσσος.