ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΟ ΑΡΧΕΙΟ ΙΩΑΝΝΗ ΣΤΑΘΑΚΗ (1920-1981)
Οταν εργάστηκα στο Κέντρο Ιστορίας Θεσσαλονίκης, δίπλα στις άλλες δραστηριότητες, προσπάθησα να ρίξω φως σε πηγές της ιστορίας της πόλης της Θεσσαλονίκης και της χώρας μας, που ήταν και είναι νεκρές.
Η δημοτική γραφειοκρατία, ο κομματικός εναγκαλισμός και η ιστορική άγνοια υποβάθμιζαν την επιστημονική έρευνα του Κ.Ι.Θ. Παρουσιάζω σήμερα ένα μέρος της έρευνας από το αρχείο του δικηγόρου Θεσσαλονίκης Ιωάννη Σταθάκη το οποίο παρουσιάζει τη διαφθρά του πολιτικού και κοινωνικού κράτους την περίοδο 1920-1981. Το αρχείο αυτό ανοίγει πολλές πόρτες για ιστορική έρευνα σε πολλούς τομείς της κοινωνικής, οικονομικής και πολιτικής ζωής της πόλης μας και γενικότερα της χώρας.
Έγγραφα και επιστολές από το αρχείο το Ι.Σταθάκη
Ένα σημαντικό τμήμα από το προσωπικό αρχείο του δικηγόρου της Θεσσαλονίκης Ιωάννη Σταθάκη, αποτελούμενο από 3.500 περίπου χειρόγραφα ή δακτυλογραφημένα έγγραφα και πρόχειρες σημειώσεις, βρίσκεται στο Κέντρο Ιστορίας Θεσσαλονίκης μετά από τεράστιες προσπάθειες που έκανα για να αποκτηθεί από το Κ.Ι.Θ.
Ο δικηγόρος Σταθάκης ήταν μια ιδιόρρυθμη προσωπικότητα, που την διέκρινε δυναμισμός, αυθορμητισμός, αλλά και αστάθεια. Καθόριζε την στάση του απέναντι στα πράγματα σύμφωνα πάντοτε με τις πολιτικές εξελίξεις και κινούνταν με ιδιαίτερη άνεση στον χώρο των πολιτικών παρασκηνίων.
Ξεκίνησε την σταδιοδρομία του το 1910 σαν δημοσιογράφος, αναμείχθηκε στην πολιτική και εκλέχτηκε βουλευτής Θεσσαλονίκης το 1932 με το κόμμα των Φιλελευθέρων. Στην πορεία του, συνδύασε την άσκηση του δικηγορικού επαγγέλματος με την πολιτική. Σαν πολιτευτής, πέρασε από όλα σχεδόν τα πολιτικά κόμματα του αστικού χώρου. Γνωρίστηκε και αλληλογράφησε με όλη σχεδόν την σύγχρονή του πολιτική ηγεσία του τόπου μας, από τον Ελευθέριο Βενιζέλο μέχρι τον Κωνσταντίνο Καραμανλή, αλλά και με αυτόν ακόμη τον δικτάτορα Γεώργιο Παπαδόπουλο.
Η συγγένειά του με πολιτικούς που διακρίθηκαν στον πολιτικό βίο της χώρας συνέβαλε σημαντικά στην επιτυχία της δικηγορικής του καριέρας. Δρώντας μέσα από τα πολιτικά παρασκήνια, ανέπτυξε έντονη και πολύπλευρη οικονομική και πολιτική δραστηριότητα σε πολλούς τομείς της οικονομικής και κοινωνικής ζωής της Θεσσαλονίκης και της χώρας, ως νομικός σύμβουλος σε δημόσιους οργανισμούς και ιδιωτικούς φορείς και ως μέτοχος σε πολλές εταιρείες.
Από τον ρόλο λοιπόν του I. Σταθάκη στο κοινωνικό γίγνεσθαι της χώρας μας, βλέπουμε ότι το προσωπικό του αρχείο αποτελεί αξιόλογη κατάθεση μαρτυριών, οι οποίες πηγάζουν απευθείας από την κορυφή του πολιτικού κόσμου και το καθιστούν πολύ χρήσιμο για την προσέγγιση της νεότερης και σύγχρονης πολιτικής και κοινωνικής ιστορίας, δίνοντας ιδιαίτερη αξία στην τοπική μας ιστορία.
Μέσα από την πολυπραγμοσύνη του I. Σταθάκη αντικατοπτρίζονται τα χαρακτηριστικά που χρωματίζουν ανεξίτηλα τις διάφορες φάσεις της ιστορίας της χώρας μας, από τον μεσοπόλεμο μέχρι και τις πρόσφατες πολιτικές και κοινωνικές εξελίξεις της δεκαετίας του 1970.
Σε μια προσπάθεια πραγματολογικής ανάλυσης συνδυασμένη με θεωρητική κατάρτιση, το αρχείο Σταθάκη αποτελεί αξιόλογη πηγή για την επιστημονική προσέγγιση σημαντικών συνισταμένων της ελληνικής κοινωνίας.
Τέτοιες πλευρές της σύγχρονης ελληνικής κοινωνίας στο αρχείο Σταθάκη είναι ιδιαίτερα αισθητές όπως "η πολιτικοδιοικητική λειτουργία του ελληνικού κράτους συγκεντρωμένη στην Αθήνα. O διογκωμένος μηχανισμός μη παραγωγικών υπηρεσιών με έντονο τον τριτογενή χαρακτήρα κυριαρχούμενος από μικροαστικές αντιπαραγωγικές δραστηριότητες, ο οικονομικός και κοινωνικός ρόλος των οικογενειών του πολιτικού κατεστημένου που συγκροτούν τον πυρήνα της άρχουσας τάξης, που με την ισχύ τους κυριαρχούν στις ευκαιρίες στο οικονομικό και κοινωνικό πεδίο και διατηρούν την ισχύ τους μέσα από τις κατεστημένες πολιτικές λειτουργίες, η "τάξη των πολιτικών" και το σύστημα της "πελατειακής αντιπροσώπευσης" και τέλος η δύναμη των ντόπιων παραγόντων με το κύρος που απέκτησαν με τη θεσμοποίησή τους ως τοπικοί εκπρόσωποι στις κρατικές αρχές.
Τα φαινόμενα αυτά της ελληνικής κοινωνίας έγιναν τα τελευταία χρόνια αντικείμενο μελέτης από ιστορικούς, κοινωνιολόγους και πολιτικούς.
Βάσει του περιεχομένου και του είδους των εγγράφων, το αρχείο Σταθάκη το κατατάσσουμε σε τρεις βασικές κατηγορίες:
- Αλληλογραφία
- Πολιτικά κείμενα
- Δημοσιονομικά έγγραφα
Η πρώτη κατηγορία, δηλαδή, η αλληλογραφία, αφορά κυρίως εισερχόμενες επιστολές, οι οποίες ξεπερνούν τις 1500 και αναφέρονται στα χρόνια 1920-1981.
Κατά το περιεχόμενό της, την αλληλογραφία την κατατάσσουμε ως εξής:
Στις επιστολές που αφορούν στο οικογενειακό, στο συγγενικό, στο φιλικό, αλλά και στο περιβάλλον των συμπατριωτών από Τρίκαλα και Καλαμπάκα. Οι οικογενειακές επιστολές είναι κυρίως επιστολές της συζύγου από Τρίκαλα, το πρώτο διάστημα μετά τον αρραβώνα 1921-1922, που δείχνουν την αγωνία με την οποία η μέλλουσα σύζυγος περιμένει την ευτυχισμένη στιγμή, που θα βρεθεί κοντά στον αγαπημένο της μνηστήρα, αλλά και τις σχέσεις της μνηστής προς τους γονείς και το οικογενειακό περιβάλλον του μνηστήρα της.
Οι επιστολές συγγενών, φίλων και συμπατριωτών από Τρίκαλα και Καλαμπάκα παρουσιάζουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον, γιατί μέσα από αυτές παρακολουθεί κανείς τη δύναμη των τοπικών παραγόντων, που ασκούν πάντα το ρόλο του διαμεσολαβητή ανάμεσα στην επαρχία και την κεντρική εξουσία.
Οι επιστολές από συγγενείς, φίλους και συμπατριώτες από Τρίκαλα και Καλαμπάκα έχουν κυριολεκτικά ρουσφετολογικό χαρακτήρα. Ζητούν από τον I. Σταθάκη διάφορες εξυπηρετήσεις, τη μεσολάβησή του σε διάφορες υποθέσεις που αφορούν διορισμούς στο δημόσιο, μεταθέσεις, προαγωγές, τραπεζικά δάνεια και μια σειρά άλλες διευκολύνσεις που μόνο ο "Κούλης", κατά τους ενδιαφερόμενους, είναι ικανός να επιτύχει.
Οι επιστολές αυτού του είδους δείχνουν:
— τη δύναμη των ντόπιων παραγόντων, η οποία διαιωνίζεται μέσα από τις κατεστημένες πολιτικές λειτουργίες και από την άλλη πλευρά, την εξάρτηση του απλού κόσμου από πρόσωπα που αναρριχήθηκαν σε αξιώματα εθνικής ή τοπικής κλίμακας. Η παράθεση μερικώς αποσπασμάτων από παρόμοιες επιστολές αρκούν για να μας παρουσιάσουν αυτήν την πλευρά των πελατειακών σχέσεων που χαρακτηρίζουν και σήμερα την κοινωνία μας.
Σε επιστολή του ο I. Γκούτρας από την Καλαμπάκα ζητάει την παρέμβαση του Σταθάκη στο Υπουργείο Παιδείας για τη μετάθεση του γιού του, ο οποίος είναι Δημοδιδάσκαλος Τρικοκκιάς Γρεβενών στην Καλαμπάκα.
Ελπίζω εις εσάς λόγω των μεγάλων σας πατριωτικών αισθημάτων, ως και των ευγενικών τοιούτων, τα οποία δεικνύετε οσάκις σας χρειάζομαι....
Σε άλλη επιστολή, ο καθηγητής του Γυμνασίου Καλαμπάκα,ς Ζαχαρίας Ζαχαριάδης, στις 9 Σεπτεμβρίου του 1941, ζητάει την προαγωγή του σε Γυμνασιάρχη:
Λαμβάνω το φιλικών θάρρος δια της παρούσης να σε παρακαλέσω, όπως με βοηθήσεις εις την προσπάθειάν μου προς επιτυχίαν προαγωγής μου εις Γνμνασιάρχην. Ελπίζω ότι ο κ. Υπουργός των Οικονομικών, εξακολουθεί να είναι προσωπικός σου φίλος και πιστεύω ότι θα θελήσεις να τον παρακαλέσεις να ζητήσει την προαγωγήν μου.
Ο Λουκάς Κύρκος ζητάει το διορισμό της αδελφής του Μαρίας σε μια θέση στην εφορία:
Ελπίζω ότι η γνωριμία σας με τον κ Υπουργό μπορεί να αποδώσει ένα καλό αποτέλεσμα, όταν σεις φροντίσετε, όπως νομίζετε καλύτερα.
Προς αποφυγήν συγχύσεως σημειώνω ότι δεν έχει καμιά σχέση με τον άλλοτε υπουργό Κύρκο, αλλά πρόκειται περί απλής συνεπωνυμίας.
Το περιεχόμενο των επιστολών αυτού του είδους ποικίλλει, πολλοί ευχαριστούν για κάποια εξυπηρέτηση, άλλοι ζητούν την παρέμβαση για καλό βαθμό στις εξετάσεις, τη βαθμολογική προαγωγή σε διάφορες υπηρεσίες, την πρόσληψη των παιδιών τους στις δημόσιες υπηρεσίες, την εξασφάλιση τραπεζικών δανείων, τη ρύθμιση στρατιωτικών υποθέσεων, προτάσεις στους Αβέρωφ, Θεμελή και Καρδαμάκη για αποστολή στις υπηρεσίες του ΝΑΤΟ και μια σειρά άλλες εξυπηρετήσεις.
Πολύ αξιόλογο είναι το άλλο μέρος των επιστολών, κυρίως επαγγελματικού περιεχομένου. Είναι επιστολές δικηγόρων και πελατών. Στο σύνολό τους παρουσιάζουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον, γιατί δείχνουν το σύστημα των πελατειακών σχέσεων, το οποίο δεσπόζει στην Ελληνική κοινωνία μαζί με άλλες πλευρές της κοινωνικής ζωής, κατά την περίοδο του μεσοπολέμου και μεταπολεμικά.
Από τις επιστολές αυτές φαίνεται ότι ο I. Σταθάκης από το 1946 μέχρι το 1977 αλληλογραφούσε με δεκάδες δικηγόρους κυρίως των Αθηνών, της Θεσσαλονίκης, των Τρικάλων αλλά και άλλων πόλεων της χώρας και οι υποθέσεις που τον απασχολούσαν επαγγελματικά ποικίλλουν. Όμως πιο τακτική συνεργασία για πάρα πολλές σοβαρές υποθέσεις είχε με τους δικηγόρους των Αθηνών Ανδρέα Διον. Παπαχρηστόπουλο, (52 επιστολές 1926-1931), τον Πολύβιο Στεφανόπουλο (17 επιστολές 1938-1940) και με τον δικηγόρο Τρικάλων Σπύρο Κ. Αλεξιάδη (19 επιστολές 1936-1942).
Μέσα από το σύνολο των επιστολών παρακολουθεί κανείς την άνεση στο χειρισμό σοβαρών υποθέσεων, όπως παρεμβάσεις στις δημόσιες υπηρεσίες, εξυπηρετήσεις μεγάλων συμφερόντων, τροποποιήσεις νόμων, την αναθεώρηση του σχεδίου πόλεως της Θεσσαλονίκης, τη διαχείριση των ανταλλάξιμων κτημάτων με την ανταλλαγή πληθυσμών, την αναγκαστική απαλλοτρίωση της πυρίκαυστης ζώνης Θεσσαλονίκης θέματα ξένων υπηκόων, εταιρειών, φορολογικών παραβάσεων, λαθρεμπορίας, ναυαγίων και σειρά άλλων υποθέσεων.
Οι εισερχόμενες επιστολές από τον δικηγόρο Αθηνών Ανδρέα Παπαχρηστόπουλο έχουν ως αντικείμενο υποθέσεις που αφορούν σε περιουσιακά στοιχεία, κυρίως οικόπεδα, δασικές εκτάσεις, κτήματα, υποθέσεις που σχετίζονται με τα προβλήματα της πυρίκαυστης ζώνης της Θεσσαλονίκης, τα ανταλλάξιμα κτήματα και περιουσίες αλλοδαπών. Ο Α. Παπαχρηστόπουλος είναι ο μεσάζων στην Κεντρική Εξουσία. Κατά τον χειρισμό των υποθέσεων παρατηρούνται πολλές εξυπηρετήσεις ιδιοτελών συμφερόντων. Παρακολουθεί κανείς την κακή διαχείριση των δημοσίων εκτάσεων, αλλά και αυθαιρεσίες σε βάρος ιδιοκτησιών απλών ανθρώπων.
Υπόθεσις Αελιών. Ανεκίνησα από χθες το ζήτημα και σήμερον υπέβαλον εις το Υπουργείον την εσώκλειστον εν αντιγράφω αίτησιν. Δεν δύναμαι μετά βεβαιότητος να ειπώ τίποτε, ειμή μόνον ότι ενεργώ κατά τον καλλίτερον τρόπον.
Εις τα ενεργείας μου προέβην, έχων υπ όψει μου την από 30 Μαΐου ε. ε. επιστολήν Σου, δι ης μοι γνωρίζεις ότι ο Πελάτης Σου είναι διατεθειμένος να καταβάλη πεντακόσιας λίρας Αγγλίας. Σε παρακαλώ να φροντίσης να εξασφαλίσης το ποσόν αυτό καθ ον Συ νομίζεις ασφαλέστερον τρόπον, και να μου γράψης.
Με τον Νόμο 2633/21 "περί διαθέσεως των εντός του νέου σχεδίου της καείσης εκτάσεως Θεσσαλονίκης περιλαμβανομένων ακινήτων", τη γνωμοδότηση της αρμόδιας υπηρεσίας και του Υπουργού Συγκοινωνιών, το οικόπεδο του Μ. Αελιών αποδίδονταν στον ιδιοκτήτη. 'Ομως ο Γενικός Διοικητής Θεσσαλονίκης ενέταξε το οικόπεδο στα εκποιηθέντα οικόπεδα του Γ' Τομέα με πλειστηριασμό στον οποίο πλειοδότησε ο Αελιών. Όμως ο Γενικός Διοικητής Θεσσαλονίκης και η Επιτροπή Σχεδίου Πόλεως Θεσσαλονίκης, αρνούνταν να παραδώσουν το οικόπεδο.
Η εξέλιξη της υπόθεσης παρουσιάζει ενδιαφέρον:
Ευρήκα κατάλληλον ευκαιρίαν να τελειώσω την υπόθεσιν αυτών, θέλω όμως να είναι βέβαιος δια την εξασφάλισιν αμοιβής μου δια να μην μείνω εκτεθειμένος.
Το αποτέλεσμα:
... ένεκα της βραδύτητος της απαντήσεως Σου η ευκαιρία παρήλθε. Είχα τακτοποιήσει τα ζητήματα όλα και ανέμενα την απάντησίν Σου... δια να δώσω το σύνθημα και υπογραφή η σχετική απόφασις, ήτις ήτο έτοιμη.
Δυστυχώς μετά τας εκλογάς τα πράγματα μετεβλήθησαν κατά πολύ και ήδη, χωρίς να είμαι απελπισμένος, δεν δύναμαι να έχω δια την έκβασιν της υποθέσεως την βεβαιότητα ην είχον προ των εκλογών, όταν Σου έγραφα και ετηλεγράφησα σχετικώς.
Τα απαλλοτριωθέντα γήπεδα κυριαρχούν στην αλληλογραφία:
Αναμένω ειδήσεις Σου επί της υποθέσεως Μοδιάνο και του Τούρκου. Η υπόθεσις Μοδιάνο επείγει λίαν. Μήπως είναι δυνατόν να εύρωμεν και κανέναν άλλον Ιταλόν, Άγγλον ή Γάλλον υπήκοον ιδιοκτήτην τσιφλικιών να μας αναθέση την υπόθεσίν του;
Τα ζητήματα Μοδιάνο και των εις χρυσόν υποχρεώσεων παρακολουθώ, αναμένω δε την αίτησιν πωλήσεως δια τα κτήματα του Τούρκου.
Σχετικά με τα Γήπεδα Παλαιού Φαλήρου το 1931:
Πράγματι και εγώ ευρίσκω ενδιαφέρουσαν την υπόθεσιν και προσπαθώ να εύρω εις το Υποθηκοφυλάκειον τους τίτλους, ότε θα Σου γράψω.
Δια την υπόθεσιν του δάσους θα ηδυνάμην να ενδιαφερθώ αν, ως γράφεις, έχεις εξασφαλισμένον φερέγγυον αγοραστήν με τιμήν πωλήσεως ανωτέραν εκείνης της αγοράς. Εν άλλαις λέξεσι αν πρόκειται να δώσομεν με το ένα χέρι και να πάρωμεν με το άλλο, θα ηδυνάμην να ενδιαφερθώ. Είμαι τρομοκρατημένος διότι βλέπω τι τραβούν οι μεγάλοι ιδιόκτητοι με τας απαλλοτριώσεις και επιτάξεις και δεν θέλω να μπλέξω.
Πάντως μια τοιαύτη υπόθεσις δεν είναι δυνατόν να συζητηθή δι αλληλογραφίας.
Πολλές υποθέσεις προωθούνται στη Βουλή υπό μορφήν νομοσχεδίων, που περνούν ομαλά και γρήγορα:
Αναμένω την επανάληψιν των εργασιών της Βουλής και τότε θα επικοινωνήσω μαζί Σου δια να ίδωμεν τι μπορεί να γίνη.
Το Νομοσχέδιον έχει παραπεμφθή εις την επί των Οικονομικών Κοινοβ(ουλευτικήν) Επιτροπήν και ωρίσθη Εισηγητής ο Βουλευτής Πατρών κ. Μάρκου, ο οποίος όμως ασθενών δεν ευρίσκεται ενταύθα, ούτε έκαμε ακόμη εισήγησιν. Παρακολουθώ και εγώ και θα Σου γράψω να έλθης όταν είναι καιρός.
Επαναλαμβανόμενων των εργασιών της Βουλής νομίζω ότι πρέπει να ευρίσκεσαι ενταύθα δια την γνωστήν υπόθεσιν, δέον όμως να έχης υπ όψει Σου ότι θα παραστεί ίσως ανάγκη να μείνης αρκετάς ημέρας, ώστε να λάβης τα μέτρα Σου.
Είδα τον φίλον Σου προχθές και του εζήτησα εκ μέρους Σου πληροφορίας δια την υπόθεσιν αυτήν, προσθείς ότι μου γράφεις ότι θέλεις να έλθης εδώ επί τούτω και με απήντησεν επιλέξει "Είναι περιττόν να έλθει διότι αυτό θα τελείωση". Παρά την δήλωσιν αυτήν του φίλου Σου εγώ Σου λέγω ότι προς το παρόν το ζήτημα είναι εκκρεμές και δεν αποκλείεται να τελείωση, αλλά δεν αποκλείεται να εξακολούθηση εκκρεμούν επί πολύ ακόμη.
Το Νομοσχέδιον εισήχθη την παρελθούσαν Παρασκευήν εις την Επιτροπήν με Εισηγητήν όχι τον κ. Βαλαχάν και ενεκρίθη, ενεγράφη δε και εις την σημερινήν ημερησίαν διάταξιν της Βουλής. Νομίζω ότι θα περάση ομαλώς από την Βουλήν και γρήγορα, αν όμως συνάντηση δυσχέρειας θα Σε ειδοποιήσω να έλθης.
Στις επιστολές άνω των τριών δεκάδων δικηγόρων, αλλά και ενδιαφερομένων προσώπων που βρίσκουμε στους φακέλους 7-12 του αρχείου Σταθάκη, κυριαρχούν τα ζητήματα που σχετίζονται με την αναγκαστική απαλλοτρίωση για την εγκατάσταση των προσφύγων μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή, αλλά και της πυρίκαυστης ζώνης της Θεσσαλονίκης μετά την πυρκαγιά του 1917, τα ανταλλάξιμα κτήματα, με την αποζημίωση και την αναγνώριση των δικαιούχων, με τα θέματα οικοπέδων και με το νέο σχέδιο πόλεως στη δεκαετία του '50, καθώς και με μια σειρά άλλα ζητήματα πολύ χρήσιμα για την κατανόηση της λειτουργίας των θεσμών, αλλά και τις λύσεις που δόθηκαν στα πιο πάνω σοβαρά προβλήματα.
Η δεκαετία του ’50 φαίνεται από τις επιστολές ότι είναι γεμάτη από κομπίνες οικοπεδοφάγων. Η παράθεση μερικών αποσπασμάτων από τέτοιες επιστολές που αφορούν κάποια οικόπεδα στο Ψυχικό, 50 στρέμματα απέναντι από το Στρατόπεδο Νταλίπη στη Θεσσαλονίκη και κοντά στο Καυτατζόγλειο.
Είναι περιττόν το να σον ειπώ πόσον βαθειά σνναισθανόμεθα η Ρωξάνη και εγώ, ότι αν υπάρχουν ελπίδες ικανοποιητικής λύσεως των υποθέσεων αυτών, ύστερα από τις υπογραφές που ελήφθησαν με τον γνωστόν απατηλόν τρόπον, τούτο οφείλεται εξ ολοκλήρου στο θερμότατο ενδιαφέρον σου και την γνωστή και έμπειρη ικανότητα σου. Δεν είναι κομπλιμέντα αυτά, αλλά ειλικρινής και αυθόρμητος ομολογία της κρίσης διαχειρίσεως όλων των υποθέσεων.
Ενδιαφέρον παρουσιάζει η υπόθεση 50 στρεμμάτων έναντι του Στρατοπέδου Νταλίπη Θεσσαλονίκης:
Τα νέα του οικοπέδου είναι τα εξής: Εξεδόθη η νέα Δ/γή, αντίγραφαν της σας στέλλω στην πίσω σελίδα, δια της οποίας δεν δίδεται το οικόπεδον στην Παιδούπολι. Μεθαύριο θα ξαναπάω στο Γ. Ε.Σ. και θα πάρω στοιχεία για μια αίτηση που πρέπει να κάνουμε ούτως ώστε να δοθή λύσις από το Γ.Ε.Σ, η οποία φυσικά θα είναι η απόδοσις του σε μας. Ρωτήστε τον κ. Σταθάκη, γιατί νομίζω ότι και χωρίς καμμία συζήτηση, μπορούμε όπως έχουν τα πράγματα να το καταλάβουμε και να αρχίσουμε την δουλειά αμέσως. Βέβαια αυτό είναι λίγο παράνομο δεν ξέρω όμως κατά πόσον είναι και αδύνατον. Την Παρασκευή το βράδυ θα ξαναπεράσω από το ΓΕΣ και θα σας στείλω πιο εκτενείς πληροφορίες. Η δίκη του άλλου οικοπέδου προσδιορίσθη δια τας 2 Ιουνίου. Αυτά είναι τα νέα, φυσικά ευχάριστα αφού γλυτώσαμε την παραχώρησιν στην Παιδούπολι.
Ιδιαίτερη ιστορική αξία έχει η πολιτική επιστολογραφία του I. Σταθάκη. Πρόκειται για έναν αρκετά μεγάλο αριθμό επιστολών που χρονολογούνται από τις αρχές της δεκαετίας του '30 μέχρι τις αρχές του '80. Απ’ ό,τι φαίνεται από την αλληλογραφία, ο I. Σταθάκης είναι από τις σπάνιες περιπτώσεις ανθρώπου, που αλληλογραφεί σχεδόν με όλη την πολιτική ηγεσία του τόπου για μια μακρά περίοδο πέντε δεκαετιών με συγκλονιστικά γεγονότα και σημαντικές αλλαγές από την εποχή του Ελευθερίου Βενιζέλου μέχρι τον Κωνσταντίνο Καραμανλή. Η παράθεση των ονομάτων αρκεί για να αντιληφθούμε τη σημασία της αλληλογραφίας αυτής:
Αλέξανδρος Παπαναστασίου, Γεώργιος Καφαντάρης, Ανδρέας Μιχαλακόπουλος, Γεώργιος Παπανδρέου, Παναγιώτης Κανελλόπουλος, Αλέξανδρος Παπάγος, Παναγιώτης Πιπινέλης, Σπύρος Μαρκεζίνης, Σοφοκλής Βενιζέλος, Ευάγγελος Αβέρωφ, Γεώργιος Μαύρος, Γεώργιος Ράλλης, Ηλίας Τσιριμώκος, Ανδρέας Δεμερτζής, Θεόδωρος Τουρκοβασίλης, Στέφανος Στεφανόπουλος, Δημήτρης Μακρής, Πέτρος Γαρουφαλιάς, Δημήτρης και Σωτήρης Χατζηγάκης, Παύλος Βαρδινογιάννης, Ευάγγελος Βολουδάκης, Αλέξανδρος Βαμβέτσος, Αχιλλέας Εξάρχου, Δημήτρης Ζησόπουλος, Νικόλαος Έξαρχος, Γεωργός Αβτζής, Θεοφύλακτος Παπακωνσταντίνου. Αλληλογραφεί επίσης με τον πρόεδρο της Κυπριακής Δημοκρατίας Σπύρο Κυπριανού, με τους χουντικούς Γεώργιο Παπαδόπουλο και Γεώργιο Γεωργαλά, με τον στρατηγό Γεώργιο Γρίβα και με πολλούς άλλους βουλευτές, πολιτευτές και παράγοντες της πολιτικής, οικονομικής και στρατιωτικής ζωής της χώρας μας.
Η ιστορική αξία των επιστολών αυτών συνίσταται στο γεγονός ότι μέσα από αυτές παρακολουθεί κανείς το έντονο πολιτικό παρασκήνιο, τις πολιτικές ίντριγκες, απόψεις και κρίσεις για τις πολιτικές και κοινωνικές εξελίξεις, για θέματα που ανάγονται στη σφαίρα της πολιτικής, κρίσεις για την πολιτική ηγεσία, την πολιτική συμπεριφορά και τη νοοτροπία των πολιτικών, το επίπεδο του πολιτικού κόσμου, γνώμες για τα πολιτικά κόμματα και τους οικονομικούς πόρους τους, προσπάθειες οργάνωσης πραξικοπηματικών κινημάτων και πολλά άλλα ζητήματα τα οποία σπάνια συναντά κανείς στην “επίσημη” ιστοριογραφία.
Ο μεγαλύτερος αριθμός των επιστολών αυτού του είδους χρονολογείται μετά το 1945, με ιδιαίτερη πυκνότητα την περίοδο του 1965, αλλά και την περίοδο της μεταπολίτευσης 1974-1981. Ο αριθμός των επιστολών ξεπερνάει τις 250 συν 690 ευχετήριες κάρτες και καρτ-βιζίτ στις οποίες βρίσκουμε αξιόλογες σημειώσεις με διάφορες κρίσεις.
Ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι επιστολές του I. Σταθάκη προς τους αρχηγούς των κομμάτων του Ελληνικού Συναγερμού, των Φιλελευθέρων και του Κόμματος των Προοδευτικών. Πρόεδρος του Διοικητικού Συμβουλίου Μακεδονίας-Θράκης του τελευταίου, ήταν ο Σταθάκης.
Χαρακτηρίζοντας το συντονιστικό συμβούλιο του Συναγερμού Θεσσαλονίκης, όλους τους θεωρεί ακατάλληλους, εκτός του ιατρού Παπαλεωνίδα. Σε ό,τι αφορά το ιστορικό κόμμα των Φιλελευθέρων, παρατηρεί ότι ο Σ. Βενιζέλος, δεν πρόσεξε τη Θεσσαλονίκη και ότι το εμπιστεύθηκε σε ανάξια χέρια, που το πρόδωσαν και δεν χρησιμοποίησε τον ικανότερο άνθρωπο: τον I. Σταθάκη.
Ο I. Σταθάκης ήταν επικεφαλής της κίνησης του στρατηγού Γρίβα-Διγενή τον Οκτώβρη του 1960. Στην κίνηση αναφέρονται και οι εφημερίδες "Μακεδονία", "Βήμα" και "Νέα".
Στο "Πρακτικόν της λαϊκής συνελεύσεως" στο οποίο υπογράφουν 135 Θεσσαλονικείς, υποδεικνύεται Επιτροπή της λεγομένης "Κίνησης Εθνικής Αναδημιουργίας" από τους:
- Ιωάννη Σταθάκη, πρώην βουλευτή
- Ιωάννη Δημάδη, δικηγόρο
- Διονύσιο Μακρή, έμπορο
- Γ. Γεωργανιά, Εθνικό αγωνιστή
- Βασ. Χαραλαμπίδη, δικηγόρο
Οι υπογράφοντες το "Πρακτικόν της Λαϊκής συνελεύσεως" ήταν άτομα δυσαρεστημένα από την επίσημη αρχή:
Λαμβάνοντας υπ όψει την γενομένην, προσφάτως εν Λαρίσση επίσημον εξαγγελίαν του Στρατηγού Γρίβα Διγενή ότι έρχεται ως ανακαινιστής δια την δημιονργίαν ενός Κράτους δικαίου και στοργικού δι όλους τους Έλληνας. Κράτους δε με Εθνικήν αξιοπρέπειαν ανταποκρινόμενου εις την σημερινήν Εθνικήν και κοινωνικήν αποστολήν του και ότι δια του κινήματος του Εθνικής αναδημιουργίας θα δοθή εις την χώραν ικανή και ισχυρά Κυβέρνησις, ήτις θα επιτρέψει και την ανάδειξιν νέων πολιτικών ανδρών, τους οποίους είναι πανομολογούμενον ότι χρειάζεται η χώρα.
Οι επιστολές του Ι. Σταθάκη προς τον στρατηγό Γ. Γρίβα και μια επιστολή του Στεριανόπουλου (;) από την εβδομαδιαία εφημερίδα "ΔΥΝΑΜΙΣ" δίνουν πλήρη εικόνα της εξέλιξης της κίνησης του στρατηγού.
Οι επιστολές της δεκαετίας ‘60 προς Γ. Παπανδρέου, Σ. Βενιζέλο, Η. Τσιριμώκο, Π Γαρουφαλία, Στ. Στεφανόπουλο και άλλους πολιτικούς, σχετίζονται με τον ανένδοτο και τη διάσπαση του 1965. Επιστολή του Ζησόπουλου Δημ Κ. στις 9-12-1982 ρίχνει αρκετό φως στις πολιτικές εξελίξεις της περιόδου αυτής:
Σου στέλνω εσωκλείστως ένα πρόσφατον δημοσίευμα, το οποίον θέλω να σου το διαβάσουν διότι είμαι βέβαιος ότι θα κίνηση το ενδιαφέρον σου.
Αφορά την Κοτοπούλη και τον Ίωνα Δραγούμη. Εις την Ακρόπολιν, τας ημέρας αυτάς δημοσιεύονται δηλώσεις διαφόρων πολυτευομένων σχετικά με τας σχέσεις πατρός με υιόν Παπανδρέου. Μεταξύ αυτών και ο Μητσοτάκης, κοπτόμενος ότι δεν είναι αυτός διασπαστής του Κέντρου αλλά ο Ανδρέας... Πολύ θα ήθελα να του θύμιζα τον διάλογον εμού, αυτού και του μακαρίτου Κόκκα, εις τα γραφεία της Ελευθερίας, που δεν ξέρω αν σου το έχω διηγηθή. Με πρώτην ευκαιρίαν που θα ιδωθούμε θα σου το αναφέρω.. .
Οι επιστολές που ανάγονται χρονολογικά στη χουντική επταετία και στην μεταπολίτευση 1974-81 αποτελούν αδιάψευστες μαρτυρίες για τις πολιτικές εξελίξεις του τόπου μας. Μας δίνουν πολλές μαρτυρίες για τις σχέσεις πολιτικών με τη Χούντα, για το παρασκήνιο της διαδοχής του Κ. Καραμανλή στη Ν.Δ., για την ένταξη μας στην ΕΟΚ, για τα οικονομικά των κομμάτων κ.ά
Σε επιστολή του προς τον δικτάτορα Γ. Παπαδόπουλο ο I. Σταθάκης συγκρίνει το δικτάτορα με τον Ελ. Βενιζέλο.
Ο Βενιζέλος όμως είχεν εύρει δημιουργημένην την Επανάστασιν του 1909 και την αξιοποίησεν, ενώ Υμείς επικαίρως την εδημιουργήσατε ο ίδιος και την καθοδηγείτε συνετώτατα προς πλήρη αναγέννησιν.
Αλλά και επιστολή με την ένδειξη "αντίγραφον απόρρητον αποκλείεται η δημοσίευσις" του Ευ. Αβέρωφ-Τοσίτσα προς τον δικτάτορα και επιστολές άλλων πολιτικών προς τον Σταθάκη περιέχουν κρίσεις και απόψεις για την κρίσιμη αυτή περίοδο αλλά και για τα γεγονότα του Πολυτεχνείου και τη μεταπολίτευση της δεκαετίας του 70:
Στο πρώτο σου γράμμα με το άρθρο δεν απάντησα, διότι όταν ήλθες στας Αθήνας εγώ ήμουν εις Ιωάννινα και όταν γύρισα και το βρήκα δεν ήτο επίκαιρον, διότι είχον αρχίσει τα γεγονότα. Είχε λάβει και ο Ζησόπουλος ως μου είπεν προχθές που τον συνάντησα. Πάντως ευρίσκετο στην οδόν που πήραν τα πολιτικά πράγματα έστω και με κάποιον απόκλισιν.
Οι δύο τέως πρόεδροι, ως ορθώς γράφεις, έβλαψαν και τον τόπον και τον εαυτόν των, διότι τους έχουν πάρει αέρα τα μυαλά των και ήδη ελπίζω να μην έχομεν τας συνεπείας των επιδιώξεων των που εματαιώθησαν ευτυχώς υπό των ενόπλων δυνάμεων. Γράφεις ότι μετά από αυτό θα έχομεν ομαλότητα και αγαθή Κοινοβουλευτικήν Δημοκρατίαν και συντόμως Κυβέρνησιν Καραμανλή -Αβέρωφ. Το εύχεσαι και το ελπίζεις.
Αγαπητέ μου κ. Ιωάννη μακάρι να γίνη αυτό και να απολαύσωμεν ομαλότητα και ησυχίαν και δη με Κυβέρνηση Καραμανλή και Αβέρωφ.
Το θέμα της διαδοχής του Κ. Καραμανλή στην αρχηγία της Νέας Δημοκρατίας που αρχίζει από το 1976, έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον και οι απόψεις διαφέρουν:
Τώρα Σου γράφω για να Σου πω πρώτον ότι άλλον από τον Αβέρωφ δεν βλέπω καταλληλότερον για την διαδοχή του Καραμανλή, πολύ φοβάμαι όμως ότι θα υποσκελισθή.
Σκέφθηκα λοιπόν να Σου γράψω να συστήσεις στον κ. Αβέρωφ να αποφεύγη να λιβανίζει τον Καραμανλή στους λόγους του. Ο Καραμανλής φοβάται τους ισχυρούς και ο ισχυρός δεν κολακεύει. Η κολακεία είναι δείγμα αδυναμίας και ομολογία κατωτερότητος έναντι του κολακευομένου.
Λοιπόν, Συ ο ακούραστος και ο οποίος είχες την εκτίμησιν όλων δηλ. Βενιζέλου πατρός και υιού, Καφαντάρη, Παπάγου, Μιχαλακοπούλου, Βαμβέτσου, Μαρκεζίνη και Παπαναστασίου και στο τέλος πάντα έμενες έξω και ποτέ μέσα πρέπει να συνέχισης το συμβουλευτικόν και παρασκηνιακόν έργον Σου.
Από επιστολή του Ευ. Αβέρωφ προς τον I. Σταθάκη στις 21-5-1979 βλέπουμε και τις σκέψεις του Ευ. Αβέρωφ για τον Κων/νο Καραμανλή.
Διάβασα και το αντίγραφο του γράμματος σου προς τον Καραμανλήν, το γλαφυρών και γεμάτο σοφία.
Σε ευχαριστώ για τη γνώμη που έχεις για μένα αλλά πρέπει σχετικώς να σου πω δυο πράγματα:
Πρώτον ότι ο Καραμανλής ευτυχώς υγιαίνει, ότι έχει ακόμη μεγάλην αποστολήν και συνεπώς δεν τίθεται ζήτημα διαδοχής.
Δεύτερον ότι υπάρχουν και άλλοι εξ ίσου καλοί ή και καλλίτεροι για να τον διαδεχθούν, όταν έρθη η ώρα.
Σε ευχαριστώ πάντως που εσύ προτιμάς εμένα (φυσικόν αφού είσαι εξάδελφος της αλησμόνητου μητέρας μου...) αλλά προτιμώ να μην το διαλαλείς.
Αλλά και το πρόβλημα της ένταξης της χώρας μας στην ΕΟΚ παρουσιάζει ενδιαφέρον. Το παρακάτω απόσπασμα από επιστολή είναι χαρακτηριστικό της πολιτικής σκέψης μεγάλης μερίδας Ελλήνων πολιτικών:
Εμελέτησα το άρθρον σου και επί των απόψεων σου θα σημειώσω και εγώ μερικός ιδέας μου:
Ελπίζω ότι η ένταξις μας εις την Ε.Ο.Κ. αν μη τι άλλο, θα φέρει τον Ελληνικόν Λαόν ενώπιον μεθοδικής και υπευθύνου θέσεως (εις την οποία δεν είναι συνηθισμένος), ώστε με την πάροδον του χρόνου εάν δεν συμμορφωθή σαν το (φουσκωμένο παιδί) θα εκπαραθυρωθή από την Ε.Ο.Κ., σαν τον αμελή μαθητή που αποβάλλεται από το Σχολείον του και του μένει μέλλον η τεμπελιά και η πε/να.. .
Στις επιστολές προς τον I. Σταθάκη βρίσκουμε και πληροφορίες για τη χρηματοδότηση των κομμάτων κατά την προεκλογική κάθε φορά περίοδο, αλλά και γενικότερα.
Εκείνο επίσης που θα παίξει ρόλον εις τας εν όψει βουλευτικός εκλογάς (δια τας οποίας παρά τας διαψεύσεις αμφότεροι, Ν.Δ και ΠΑΣΟΚ φαίνεται ότι συμφωνούν, πέραν της αυξήσεως των υποψηφιοτήτων δια την πατρίδα τους εκατέρωθεν και την απίσχνανσιν των μικρότερων κομμάτων, είναι και τα οικονομικά πυρομαχικά τα οποία αμφότεροι διαθέτουν άφθονα.
Συναφής με την πολιτική επιστολογραφία του αρχείου I. Σταθάκη είναι και η δεύτερη κατηγορία εγγράφων η οποία αποτελείται από ευάριθμα πολιτικά κείμενα.
Στα πολιτικά κείμενα ανήκουν διάφορα υπομνήματα, εισηγήσεις και προτάσεις προς τους αρχηγούς κομμάτων διαφόρων εποχών, από τη δεκαετία του '30 μέχρι τη δεκαετία του '70, των Φιλελευθέρων, του Λαϊκού, των Προοδευτικών, του Συναγερμού, της ΕΡΕ και της Χούντας.
Χειρόγραφα και δακτυλογραφημένα σχέδια καταστατικών και προγραμμάτων πολιτικών κομμάτων και οργανώσεων, τα οποία κάνουν λόγο για τον εκσυγχρονισμό, τη στελέχωση της επαρχίας με "καλά" και "έντιμα" στελέχη, υποψήφιους βουλευτές κλπ. Προεκλογικό υλικό για τις εκλογές του 1933 και τις εκλογές του Ιανουαρίου του 1936, εκθέσεις του Ελευθ. Σταυρίδη με αντικομμουνιστικές θέσεις και άλλα πολιτικά κείμενα.
Ο ίδιος κύκλος προβλημάτων που είδαμε εν μέρει στην πολιτική αλληλογραφία, προβάλλει και στα πολιτικά κείμενα.
Στην τρίτη κατηγορία εγγράφων του αρχείου Σταθάκη, κατά την κατάταξη που αναφέραμε, εντάσσονται τα δημοσιονομικά έγγραφα, τα οποία αποτελούνται από συμβολαιογραφικές πράξεις, αιτήσεις, αγωγές, δικαστικές αποφάσεις, πλειστηριασμούς, κατασχέσεις, υποθέσεις Εταιρειών, εργοστασίων, μεταλλείων, δασικών εκτάσεων, τσιφλικιών, βιομηχανικών και εμπορικών επιχειρήσεων, υποθέσεις δοσιλόγων που καταδικάστηκαν με το νόμο 182/45, "περί πλουτισάντων παρανόμως επί κατοχής", μαρτυρικές καταθέσεις, προκατασκευασμένες ψευδομαρτυρίες και πολλές άλλες.
Ανάμεσα στο πλήθος των δημοσιονομικών εγγράφων που προκαλούν ζωηρό ενδιαφέρον, ξεχωρίζουν αυτά που αναφέρονται σε μεγάλες υποθέσεις, όπως η αναγκαστική απαλλοτρίωση για την εγκατάσταση των προσφύγων μετά την Μικρασιατική Καταστροφή, τα ανταλλάξιμα κτήματα των Τούρκων, η απαλλοτρίωση της πυρίκαυστης ζώνης της Θεσσαλονίκης μετά την πυρκαγιά του 1917 και πολλά άλλα.
Στα προβλήματα που προβάλλουν από τις υποθέσεις αυτές, ήταν και ο προσδιορισμός της τιμής αποζημίωσης και η πληρωμή της στους δικαιούχους κατά τα έτη 1925-1928.
Η αποζημίωση της αναγκαστικής απαλλοτρίωσης δεν καταβλήθηκε, ούτε με την ευτελή αποζημίωση που προσδιορίστηκε δικαστικά, βάσει των τιμών του 1927. Το 1936, επί κυβερνήσεως Δεμερτζή, είχε κατατεθεί στη Βουλή νομοσχέδιο, με το οποίο αναγνωριζόταν ότι ήταν ηθικά και νομικά απαράδεκτο για το κράτος να μην καταβάλλει τόσα χρόνια, όπως όφειλε, την καθορισθείσα από τα δικαστήρια αποζημίωση και επεβάλλετο η άμεση, κατά το ήμισυ καταβολή σε μετρητά και κατά το ήμισυ σε κρατικά ομόλογα.
Το νομοσχέδιο δεν πρόλαβε να ψηφισθεί, αλλά το υιοθέτησε η δικτατορία Μεταξά με τον ΑΝ 261/1936 που θέσπισε την πληρωμή με ομόλογα, τα οποία όμως δεν εκδόθηκαν καν. Από τότε το θέμα παρέμεινε εκκρεμές και οι θιγόμενοι ενεπλάκησαν σε ατέλειωτους δικαστικούς αγώνες. Το 1953 το Υπουργείο Οικονομικών όρισε Επιτροπή που θα καθόριζε την αποζημίωση και τους δικαιούχους των αναγκαστικών απαλλοτριώσεων, χωρίς όμως να λυθεί το θέμα.
Το τμήμα αυτό του αρχείου Σταθάκη μας δίνει πολύ παραστατικά όλη την εικόνα της λειτουργίας της δημοσιονομικής πολιτικής του Νεοελληνικού Κράτους.
Μέσα από τα δημοσιονομικά έγγραφα παρακολουθεί κανείς πως οι νόμοι που ψηφίζονται από το Ελληνικό Κοινοβούλιο παραβιάζονται "νόμιμα", αφού αλλάζουν με συνεχείς τροποποιήσεις και προσθήκες άρθρων και παραγράφων, κάτω από την ισχύ και το μονοπώλιο της κρατικής μηχανής από το συγγενικό και πελατειακό περιβάλλον των πολιτικών και τον έλεγχο, από αυτό το περιβάλλον, των προσοδοφόρων κοινωνικών μηχανισμών, που εξασφάλιζαν τη δυνατότητα τροποποίησης των νόμων και των παρεμβάσεων στις δημόσιες υπηρεσίες για την εξυπηρέτηση συγκεκριμένων συμφερόντων.
Η αναδρομή στα δημοσιονομικά έγγραφα τεκμηριώνει τις πιο πάνω σκέψεις.
Από την άποψη αυτή ενδιαφέρον παρουσιάζουν τα έγγραφα που αφορούν στις άδειες μεταλλείων, τους λιγνίτες της Πτολεμαΐδας, εκχερσώσεις δασών, η εισηγητική έκθεση επί του Σ.Ν περί τροποποιήσεως του νόμου 5886/27 "περί απαγορεύσεως δικαιοπραξιών επί ακινήτων και άλλων παρόμοιων διατάξεων, τίτλων ιδιοκτησίας από το τουρκικό κτηματολόγιο Διοικήσεως Θεσσαλονίκης, εισηγητικές εκθέσεις περί τροπολογίας των συντακτικών πράξεων του 1945 περί δοσιλόγων και πολλά άλλα δημοσιονομικά έγγραφα. Ο I. Σταθάκης διετέλεσε παλαιότερα πληρεξούσιος δικηγόρος της Κτηματικής Ομάδας της πυρίκαυστου ζώνης Θεσσαλονίκης, εκπροσωπώντας το Υπουργείο Συγκοινωνίας, τον Προϊστάμενο Σχεδίου Θεσσαλονίκης και το Δήμο Θεσσαλονίκης, πληρεξούσιος δικηγόρος της Ανωνύμου Κτηματικής και Γεωργικής Εταιρείας και αργότερα νομικός σύμβουλος σε πολλές δημόσιες υπηρεσίες, παίζοντας κάθε φορά καθοριστικό ρόλο στο χειρισμό σημαντικών υποθέσεων.
Από μια πρώτη προσέγγιση το αρχείο του I. Σταθάκη φαίνεται ότι αποτελεί αξιόλογη πηγή για τη μελέτη σημαντικών πτυχών της σύγχρονης τοπικής και εθνικής ιστορίας των τελευταίων 70 χρόνων. Τεκμηριώνει σημαντικά κοινωνικά και πολιτικά φαινόμενα της Ελληνικής πραγματικότητας.
Οι αναζητήσεις μας στο αρχείο Σταθάκη έγιναν για να πέσει φως σε πηγές που ήταν νεκρές και να προκληθεί το ενδιαφέρον των ερευνητών για βαθύτερη ιστορική έρευνα.
