Σφοδρές αντιδράσεις έχουν προκληθεί από την τοποθέτηση της σημαίας της Χούνταςσε κτίριο στην Σπερχειάδα Φθιώτιδας το Σάββατο, λίγες ώρες πριν την μαύρη «επέτειο» του πραξικοπήματος της 21ης Απριλίου του 1967.
Άγνωστοι τοποθέτησαν την σημαία της Χούντας στο κτίριο
Η σημαία της Χούντας με τον φοίνικα τοποθετήθηκε στις αποθήκες του Αγροτικού Συνεταιρισμού Λαμίας, σε εμφανέστατο σημείο.
Σημειώνεται ότι στο εν λόγω κτίριο ήταν ο Αγροτικός Συνεταιρισμός Σπερχειάδας που μετά από πτώχευση, επήλθε στα “χέρια” του συνεταιρισμού της Λαμίας, όπως σημειώνει το fonografos.net που δημοσιεύει και τις εικόνες.
Οι αποθήκες βρίσκονται απέναντι από τον όρχο του Δήμου Μακρακώμης, ενώ άμεσα ειδοποιήθηκε η Αστυνομία για την τοποθέτηση της σημαίας.
Έφυγε από τη ζωή σε ηλικία 100 ετών ο Χένρι Κίσινγκερ, υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ επί των ημερών του Ρίτσαρντ Νίξον και του Τζέραλντ Φορντ στην προεδρία.
Τον θάνατό του ανακοίνωσε το ίδρυμα που ίδρυσε ο ίδιος και φέρει το όνομά του.
Βασικός διαμορφωτής της αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής τα χρόνια του ψυχρού πολέμου, ο Χένρι Κίσινγκερ, γόνος οικογένειας Γερμανοεβραίων, «πέθανε στο σπίτι του στο Κονέτικατ», διευκρίνισε η ίδια πηγή.
Πιστώθηκε την προσέγγιση με τη Μόσχα και με το Πεκίνο, όμως η εικόνα του αμαυρώθηκε εξαιτίας της εμπλοκής του σε τραγικά γεγονότα, πάνω απ’ όλα στο πραξικόπημα της 11ης Σεπτεμβρίου 1973 στη Χιλή.
Ένδειξη της αύρας και της επιρροής του: παρά την πολύ προχωρημένη του ηλικία, τον συμβουλευόταν συχνά μεγάλο μέρος της πολιτικής ελίτ των ΗΠΑ, κι όχι μόνο, ενώ όχι σπάνια τον υποδέχονταν στο εξωτερικό αρχηγοί κρατών.
Στο τελευταίο του μείζον ταξίδι, τον Ιούλιο επισκέφθηκε το Πεκίνο, για να συναντηθεί με τον κινέζο πρόεδρο Σι Τζινπίνγκ. Ο τελευταίος εξήρε τον «θρυλικό διπλωμάτη» ο οποίος συνέβαλε καθοριστικά στην προσέγγιση της Κίνας και των ΗΠΑ τα χρόνια του 1970.
Ουδείς άλλος σημάδεψε όσο αυτός την αμερικανική εξωτερική πολιτική το δεύτερο μισό του 20ού αιώνα. Φημισμένος για τις απαράμιλλες διαπραγματευτικές του ικανότητες, ο Χένρι Κίσιντζερ ταυτόχρονα συχνά επεδείκνυε ροπή στον αυταρχισμό.
Η πορεία της ζωής του
Ο πραγματιστής πολιτικός που πιστώνεται την «αμερικανική Realpolitik» ήταν πάντα αληθινό «γεράκι» της Ουάσιγκτον — υπήρξε περίπλοκη προσωπικότητα, που γεννούσε τόσο θαυμασμό όσο και μίσος.
Ο ναζισμός σημάδεψε ανεξίτηλα τον νεαρό Γερμανοεβραίο Χάιντς Άλφρεντ Κίσιντζερ, που γεννήθηκε την 27η Μαΐου 1923 στη Φουρτ (Βαυαρία): στα 15 του, μετατρεπόταν σε πρόσφυγα στις ΗΠΑ μαζί με την οικογένειά του. Αφού απέκτησε την αμερικανική υπηκοότητα στα 20 του χρόνια, θα κατατασσόταν στον στρατό και θα υπηρετούσε στην Ευρώπη, κυρίως στη στρατιωτική αντικατασκοπεία, λόγω των άπταιστων γερμανικών του. Παρασημοφορήθηκε για τη δράση του.
Μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, επιθυμώντας διακαώς να συνεχίσει τις σπουδές του, μπήκε στο Χάρβαρντ — από όπου βγήκε με πτυχίο στις διεθνείς σχέσεις, προτού γίνει μέλος του διδακτικού προσωπικού και της διεύθυνσης του πασίγνωστου πανεπιστημίου. Εκείνη την περίοδο, οι Δημοκρατικοί πρόεδροι Τζον Κένεντι και Λίντον Τζόνσον άρχιζαν να συμβουλεύονται ολοένα συχνότερα τον λαμπρό —και ιδιαίτερα φιλόδοξο— καθηγητή.
Όμως ο διοπτροφόρος πανεπιστημιακός δεν θα μετατρεπόταν σε παγκόσμια μορφή της διπλωματίας παρά την περίοδο του Ρίτσαρντ Νίξον, όταν αρχικά έγινε σύμβουλος εθνικής ασφαλείας του Λευκού Οίκου και κατόπιν υπουργός Εξωτερικών — κατείχε και τις δύο θέσεις από το 1973 ως το 1975, ενώ παρέμεινε ΥΠΕΞ υπό τον Τζέραλντ Φορντ, ως το 1977.
Έθεσε σε εφαρμογή την αμερικανική Realpolitik, επιδιώκοντας την αποκλιμάκωση των εντάσεων με τη σοβιετική ένωση και την προσέγγιση με την Κίνα του Μάο, όπου πήγε επανειλημμένα —με άκρα μυστικότητα— για να προετοιμάσει την ιστορική επίσκεψη του προέδρου Νίξον στο Πεκίνο το 1972.
Διεξήγαγε εξάλλου, επίσης με άκρα μυστικότητα, ενώ βομβαρδιζόταν ανηλεώς το Ανόι, διαπραγματεύσεις για να τερματιστεί ο πόλεμος του Βιετνάμ.
Το αμφιλεγόμενο Νόμπελ
Η υπογραφή της συμφωνίας κατάπαυσης του πυρός ήταν αυτό που επικαλέστηκε η επιτροπή όταν το απένειμε το Νόμπελ ειρήνης το 1973 — όμως ο βιετναμέζος ηγέτης Λε Ντικ Το αρνήθηκε να το παραλάβει. Η βράβευση πιθανόν θα παραμείνει η πιο αμφιλεγόμενη στην ιστορία.
Επικριτές του Χένρι Κίσινγκερ για χρόνια απαιτούσαν να δικαστεί για εγκλήματα πολέμου.
Κατήγγειλαν τον σκοτεινό, όχι σπάνια απροκάλυπτο ρόλο του σε αποφάσεις όπως οι μαζικοί βομβαρδισμοί των ΗΠΑ στην Καμπότζη, ή η αμερικανική υποστήριξη στον ινδονήσιο δικτάτορα Σουχάρτο, η εισβολή των δυνάμεων του οποίου στο Ανατολικό Τιμόρ στοίχισε τη ζωή σε τουλάχιστον 200.000 ανθρώπους το 1975.
Όμως ήταν πάνω απ’ όλα η δράση της CIA στη Λατινική Αμερική, συχνά με προσωπικές του εντολές, αυτή που αμαύρωσε περισσότερο από καθετί άλλο την εικόνα του: ειδικά το στρατιωτικό πραξικόπημα του 1973 στη Χιλή, η κατάληψη της εξουσίας από τον Αουγούστο Πινοτσέτ και ο θάνατος του σοσιαλιστή προέδρου Σαλβαδόρ Αγιέντε.
Στην πορεία των ετών, ήρθαν στο φως απόρρητα έγγραφα που αποκάλυπταν το περίγραμμα και το εύρος αυτού που θα γινόταν γνωστό με την ονομασία «Σχέδιο Κόνδωρ»: σκοπός του ήταν η εξάλειψη των αντιπάλων των στρατιωτικών δικτατοριών στη Λατινική Αμερική τα χρόνια του 1970 και του 1980.
Μολαταύτα, ο συγγραφέας των βιβλίων Διπλωματία (1994) και Παγκόσμια Τάξη (2014), πατέρας δυο παιδιών, παντρεμένος από το 1974 με τη φιλάνθρωπο Νάνσι Μαγκίνες, διατηρούσε ως τον θάνατό του τεράστια επιρροή. Και —φυσικά— παρέμενε γεράκι: τον Ιανουάριο, τάχθηκε υπέρ της συνέχισης της υποστήριξης στην Ουκρανία, που έπρεπε, κατ’ αυτόν, να γίνει κράτος μέλος του NATO.
ΝΙΚΗ ΜΠΑΚΟΥΛΗ
Ο Χένρι Κίσινγκερ “είχε στα χέρια του” το αίμα εκατομμυρίων ανθρώπων. Μεταξύ τους και τα θύματα της Χούντας και της τουρκικής εισβολής στην Κύπρο.
Tο βέβαιο είναι πως ο Χένρι Κίσινγκερ, υπήρξε ένας από τους ανθρώπους που έβαλαν το χεράκι τους στη διαμόρφωση της παγκόσμιας ιστορίας του 20ου αιώνα.
Από εκεί και πέρα, οι ιστορικοί αδυνατούν να καταλήξουν στο αν ήταν άγγελος ή διάβολος.
Όπως έχει δηλώσει ο βετεράνος εισαγγελέας εγκλημάτων πολέμου, γνωστός ως «Κυνηγός Δικτατόρων» Ριντ Μπρόντι «ελάχιστοι άνθρωποι είχαν ρόλο σε τόσο πολύ θάνατο και τόση καταστροφή, τόσο ανθρώπινο πόνο, σε τόσα πολλά μέρη σε όλο τον κόσμο, όσο ο Χένρι Κίσινγκερ».
Εισαγγελέας είχε ζητήσει τη δίωξη του για εγκλήματα πολέμου, εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας, αδικήματα κατά του κοινού ή του εθιμικού ή του διεθνούςδικαίου, συμπεριλαμβανομένων της συνωμοσίαςγια διάπραξη φόνου, της απαγωγής και των βασανιστηρίων.
Ουδέποτε κατηγορήθηκε ή διώχθηκε για τους θανάτους, για τους οποίους έφερε ευθύνη. Μεταξύ τους ήταν και κάποιοι που μας αφορούν.
Γιατί δεν τέθηκε ποτέ προ των ευθυνών του;
O Xένρι Κίσινγκερ ο κύριος αρχιτέκτονας της πολεμικής πολιτικής των ΗΠΑ. AP PHOTO Markus Schreiber
ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΓΙΑ ΧΙΛΙΑΔΕΣ ΘΑΝΑΤΟΥΣ
O οπαδός του realpolitik, σύστημα πολιτικών ή αρχών που βασίζονται σε πρακτικές και όχι ηθικές ή ιδεολογικές εκτιμήσεις υπήρξε ο κύριος αρχιτέκτονας της πολεμικής πολιτικής των ΗΠΑ στη Νοτιοανατολική Ασία από το 1969 έως το 1975.
Αυτός που βοήθησε στην επέκταση του πολέμου στο Βιετνάμ, την επέκταση αυτής της σύγκρουσης στην ουδέτερη Καμπότζη, τη διευκόλυνση γενοκτονιών σε αυτήν τη χώρα, το Ανατολικό Τιμόρ και το Μπαγκλαντές, αλλά και άλλων στο Πακιστάν και την Ινδονησία.
Σε αυτές σύμφωνα με τις εκτιμήσεις της CIA σκοτώθηκαν 200.000 άνθρωποι, το 1/4 του συνολικού πληθυσμού.
Οι άμαχοι που έχασαν τη ζωή τους στην Καμπότζη (τουλάχιστον 150.000) έχουν εκτιμηθεί σε έξι φορές περισσότεροι από τους άμαχους που σκοτώθηκαν την 11η Σεπτεμβρίου στις ΗΠΑ.
Ο Κίσινγκερ υποστήριξε πραξικοπήματα (πχ το Βρώμικο Πόλεμο στην Αργεντινή που στοίχισε 30.000 ζωές πολιτών και την αιματηρή ανατροπή του Αλιέντε από τον Πινοσέτ στη Χιλή) και τάγματαθανάτου σε όλη τη Λατινική Αμερική, πυροδότησε πόλεμο στην Αγκόλα, παρέτεινε το απαρχάιντ στη Νότια Αφρική.
Κατά τον βιογράφο του Γκρεγκ Γκράντιν (όπου ανήκουν τα παραπάνω), είχε στα χέρια του το αίμα τουλάχιστον 3.000.000 ανθρώπων.
Ο Κίσινγκερ δεν ζήτησε ποτέ συγγνώμη για τίποτα
Μολονότι πολλοί ήταν αυτοί που του έδωσαν την ευκαιρία να απολογηθεί για τις πιο ειδεχθείς πράξεις και αποφάσεις του, ο Κίσινγκερ δεν εκμεταλλεύτηκε ούτε μια.
Χαρακτηριστικά, σε συνέντευξη στο CBS με αφορμή τα 100α του γενέθλια (φέτος), ο παρουσιαστής του είπε πως «υπάρχουν άνθρωποι στην εκπομπή μας που αμφισβητούν την ορθότητα της συνέντευξης μαζί σας. Δεν νιώθουν ιδιαίτερα καλά για -θα σας το πω όπως θα το έλεγαν εκείνοι- την εγκληματικότητα σας».
Τι απάντησε;
«Αυτό είναι μια αντανάκλαση της άγνοιάς τους».
Όταν ο παρουσιαστής επέμεινε και ανέφερε τον βομβαρδισμό της Καμπότζης, εκείνος θύμωσε και σχολίασε το εξής:
«ΕΛΑΤΕ ΤΩΡΑ. ΕΧΟΥΜΕ ΒΟΜΒΑΡΔΙΣΕΙ ΜΕ ΝΤΡΟΟΥΝ ΚΑΙ ΟΛΑ ΤΑ ΕΙΔΗ ΟΠΛΩΝ ΚΑΘΕ ΑΝΤΑΡΤΙΚΗ ΜΟΝΑΔΑ ΜΕ ΤΗΝ ΟΠΟΙΑ ΗΜΑΣΤΑΝ ΑΝΤΙΘΕΤΟΙ. ΑΥΤΟ ΕΚΑΝΕ ΚΑΙ ΚΑΘΕ ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΤΗΣ ΟΠΟΙΑΣ ΗΜΟΥΝ ΜΕΛΟΣ».
-Ναι αλλά οι συνέπειες στην Καμπότζη ήταν ιδιαίτερα…
«Σας παρακαλώ. Είμαι εδώ γιατί θα γίνω 100 χρόνων. Και εσείς επιλέγετε να μου μιλήσετε για κάτι που συνέβη πριν 60 χρόνια. Πρέπει λοιπόν, να γνωρίζετε πως ό,τι έγινε ήταν ένα απαραίτητο βήμα.
Τώρα, η νεότερη γενιά αισθάνεται ότι αν προτάξει τα συναισθήματά της, δεν χρειάζεται να σκεφτεί. Αν όμως, σκεφτεί δεν θα κάνει αυτήν την ερώτηση».
«ΕΙΧΕ ΜΕΙΝΕΙ ΚΟΛΛΗΜΕΝΟΣ ΣΤΗΝ ΗΛΙΚΙΑ ΤΩΝ 14 ΕΤΩΝ»
ΗCarolyn Eisenberg, καθηγήτρια αμερικανικής ιστορίας και αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής και συγγραφέας του «Never Lose: Nixon, Kissinger and the Illusion of National Security» αφιέρωσε μια δεκαετία της ζωής της στις απομαγνητοφωνήσεις όλων των τηλεφωνικών συνομιλιών του Κίσινγκερ, όσο ήταν στον Λευκό Οίκο.
Όπως είπε στο Intercept κατέληξε στο ότι ο υπουργός εξωτερικών επί δύο προέδρους των ΗΠΑ και ο πιο ισχυρός σύμβουλος εθνικής ασφαλείας της αμερικανικής ιστορίας «είχε μια διαταραγμένηπροσωπικότητα. Ήταν απίστευτα ανώριμος. Παραδεχόταν πως ήταν εγωιστής, αλλά ήταν πολλά περισσότερα.
Από πολλές απόψεις είχε ‘μείνει’ στην ηλικία των 14 ετών.
«Ο ΟΠΟΡΤΟΥΝΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΗΤΑΝ ΑΠΕΡΙΟΡΙΣΤΟΣ. Η ΑΝΑΓΚΗ ΤΟΥ ΝΑ ΕΙΝΑΙ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟΣ, ΝΑ ΕΙΝΑΙ ΔΙΑΣΗΜΟΣ, ΗΤΑΝ ΓΙΓΑΝΤΙΑ».
Ό,τι έκανε ήταν προϊόν ωμής φιλοδοξίας και χειραγώγησης των media. Διακρίθηκε για την ικανότητα του να ‘θολώνει’ τα όρια μεταξύ αλήθειας και ψέματος, όπως απέφευγε τα σκάνδαλα.
Τι έγινε όμως, στα 14 του;
Ο γεννημένος στο Φυρτ της Γερμανίας, Heinz Alfred Kissinger και η οικογένεια του ήταν μεταξύ των Εβραίων που εγκατέλειψαν την πατρίδα τους για να διαφύγουν των Ναζί. Αυτό έγινε το 1938, όταν ο Κίσινγκερ δεν είχε ‘κλείσει’ τα 15.
Το 1943 πολιτογραφήθηκε Αμερικανός και υπηρέτησε στο Σώμα Αντικατασκοπείας του Στρατού των ΗΠΑ κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου.
Αποφοίτησε με τις ύψιστες των τιμών από το Harvard (Bachelor of Arts), πριν κάνει και μεταπτυχιακό και διδακτορικό στη Φιλοσοφία.
Επιλέχθηκε από το πανεπιστήμιο του για καθηγητής των διεθνών σχέσεων, ενώ διορίστηκε στο Υπουργείο Κυβέρνησης και στο Κέντρο Διεθνών Υποθέσεων. Μετά έγινε σύμβουλος του JF Κένεντι και του Λίντον Τζόνσον.
Το 1969 προωθήθηκε στη θέση του συμβούλου εθνικής ασφάλειας. Παρέμεινε στο πόστο έως το 1975, παρ’ όλα αυτά επηρέαζε την εξωτερική πολιτική για τις δεκαετίες που ακολούθησαν (ήταν σύμβουλος καιτ του Ντόναλντ Τραμπ).
Από το 1973 είχε διοριστεί ως υπουργός Εξωτερικών από τον Ρίτσαρντ Νίξον.
Ήταν η επιλογή για αυτό το υπουργείο και του Τζέραλντ Φορντ.
Παρεμπιπτόντως, ήταν ο μόνος άμεσος συνεργάτης του Νίξον που όχι μόνο δεν ‘πειράχθηκε’ μετά το Watergate, αλλά αναδείχθηκε σε αγαπημένος των media.
Συμμετείχε σε πολυάριθμα εταιρικά και κυβερνητικά συμβουλευτικά συμβούλια, ενώ έγραψε μια μικρή βιβλιοθήκη με best seller βιβλία, σχετικά με την ιστορία και τη διπλωματία.
«Ο άνθρωπος που συγκέντρωσε πάνω του όλη τη δύναμη της εξωτερικής πολιτικής του Λευκού Οίκου» έγινε ο παραλήπτης του πιο αμφιλεγόμενου Νόμπελ Ειρήνης που έχει δοθεί ποτέ: η επιτροπή το απένειμε σε εκείνον και τον ομόλογο του στο Βόρειο Βιετνάμ, Λε Ντουκ Θο το 1973 «για την από κοινού διαπραγμάτευση κατάπαυσης του πυρός στο Βιετνάμ».
Αφορούσε την Ειρηνευτική Συμφωνία του Παρισιού το 1973, για κατάπαυση του πυρός. Αυτή δεν έγινε πραγματικότητα για την επόμενη διετία.
Έγγραφα που αποκαλύφθηκαν το 2023 δείχνουν ότι το βραβείο δόθηκε, μολονότι οι καθ’ ύλην αρμόδιοι γνώριζαν ότι ο πόλεμος ήταν απίθανο να τελειώσει λόγω της εκεχειρίας.
Ο Θο το αρνήθηκε. Ο Κίσινγκερ το παρέλαβε, λέγοντας πως «δεν υπάρχει άλλη συγκρίσιμη τιμή». Το 1977 παρέλαβε και την ύψιστη τιμή που έχουν οι ΗΠΑ για πολίτες: το προεδρικό μετάλλιο της ελευθερίας.
Στα 59 του (1982) ίδρυσε την Kissinger Associates. Επισήμως ήταν διεθνής συμβουλευτική ομάδα. Αυτό που έκανε στην πράξη ήταν να βοηθά τεράστιους πολυεθνικούς κολοσσούς, τράπεζες και funds στις διαπραγματεύσεις/επαφές με κυβερνήσεις.
Ο ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΚΙΣΙΝΓΚΕΡ ΣΤΗ ΧΟΥΝΤΑ ΤΟΥ ‘67
«Ο ‘μάγος’ της αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής» όπως τον χαρακτηρίζει ο Γιώργος Καρελιάς σε άρθρο του -με αφορμή συνεδριάσεις του Ευρωπαϊκού και του Ελληνικού Κοινοβουλίου για τον πόλεμο της Ρωσίας στην Ουκρανία είχε παίξει σημαντικό ρόλο και στις σχέσεις των Αμερικανών με την ελληνική Χούντα, την κρίση στις ελληνοτουρκικές σχέσεις και την τουρκική εισβολή στην Κύπρο.
Ο Αλέξης Παπαχελάς έχει υπογράψει το ιστορικό ντοκουμέντο που έχει τίτλο «Ένα Σκοτεινό Δωμάτιο 1967-74» που κυκλοφόρησε τον Οκτώβριο του 2021 από τις εκδόσεις Μεταίχμιο.
Το προϊόν έρευνας 25 χρόνων, περιλαμβάνει άγνωστα παρασκήνια, μυστικά και μοιραίες αποφάσεις για το πώς άρχισε η ένταση μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας και για κάθε βήμα από το ‘έγκλημα κατά της δημοκρατίας’ έως το ‘έγκλημα κατά της Κύπρου’.
Ο τίτλος αναφέρεται στα 38 λεπτά του Πολεμικού Συμβουλίου της 20ης Ιουλίου του 1974. Ο κύριος Παπαχελάς εξασφάλισε την ηχητική καταγραφή όσων ειπώθηκαν σε αυτό το δωμάτιο. Αποτυπώνουν εν πολλοίς, την ανεπάρκεια όσων είχαν κληθεί να χειριστούν την τύχη του έθνους.
Όπως έχει πει στο Magazine ο διευθυντής της Καθημερινής «η έρευνα ξεκίνησε με την αναζήτηση των βασικών πρωταγωνιστών της ιστορίας, όπως ο Χένρι Κίσινγκερ, ο Μπουλέντ Ετζεβίτ, ο Τζόζεφ Σίσκο (σ.σ. Αμερικανός διπλωμάτης, στενός συνεργάτης Κίσινγκερ), ο Τζέιμς Κάλαχαν (Υπουργός Εξωτερικών και μετέπετεια πρωθυπουργός της Βρετανίας) και πολλοί ακόμη ξένοι».
Στο «Ένα Σκοτεινό δωμάτιο 1967-1974» θα διαβάσεις πως οι Αμερικανοί ήταν πολύ κυνικοί, με την ελληνική Χούντα. Ταυτίστηκαν πλήρως μαζί τους, καθώς πίστευαν πως τους βολεύει εν μέσω Ψυχρού Πολέμου, ενώ οι βάσεις τους στη χώρα θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν, αν γινόταν κάτι με το Ισραήλ στη Μέση Ανατολή.
Όλα αυτά ήταν διαπιστώσεις του Κίσινγκερ. Και δεν ενδιαφερόταν για ό,τι άλλο του έλεγαν. Όπως ότι ο ελληνικός λαός υποφέρει.
Βέβαια, την ίδια περίοδο είχε να διαχειριστεί και το Watergate.
«ΔΕΝ ΚΑΤΑΛΑΒΕ ΟΜΩΣ, ΠΩΣ ΘΑ ΕΧΕΙ ΤΟΥΣ ΕΛΛΗΝΕΣ ΑΠΕΝΑΝΤΙ ΤΟΥ. ΚΑΠΟΙΑ ΣΤΙΓΜΗ ΠΟΥ ΚΑΤΑΛΑΒΕ ΤΙ ΣΥΝΕΒΑΙΝΕ, ΕΙΠΕ: “ΔΕΝ ΘΕΛΩ ΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ ΝΑ ΝΙΩΣΟΥΝ ΟΤΙ ΣΥΜΜΕΤΕΧΟΥΜΕ ΚΙ ΕΜΕΙΣ ΣΤΟ ΒΙΑΣΜΟ ΤΟΥΣ».
Οι Αμερικανοί είχαν ήδη χαρακτηρίσει το πραξικόπημα της 21ης Ιουλίου ως «βιασμό της ελληνικής δημοκρατίας». Και ο τότε σταθμάρχης της CIA, Τζακ Μόρι είχε ήδη σχολιάσει »και πώς μπορείς να βιάσεις μια πόρνη;».
«Μετά λοιπόν, έρχεται ο Κίσινγκερ να πει ότι βιάζουν τους Έλληνες, αλλά ας μη νιώσουμε εμείς ότι οι Αμερικανοί είναι οι βιαστές τους», είχε πει ο κύριος Παπαχελάς στο Θεοδόση Μίχο προ διετίας.
Τα στοιχεία του έδειξαν ότι οι Αμερικανοί δεν ήθελαν να γίνει Χούντα στη χώρα μας. Σε εκείνη τη φάση θεωρούσαν ώριμη την Ελληνική Δημοκρατία, έχοντας ωστόσο μια ανησυχία για τον Ανδρέα Παπανδρέου -τον θεωρούσαν ως απειλή.
Την ίδια ώρα, στην Ελλάδα υπήρχαν δυο ομάδες: οι τεχνικοί της εξουσίας και του αντικομμουνισμού, όπως ο Παπαδόπουλος, ο Μακαρέζος και ο Παττακός, στους οποίους βασιζόταν όλο το σύστημα, και από την άλλη ήταν οι Αμερικάνοι σύντροφοι τους, δηλαδή της CIA με τους οποίους ήταν φίλοι.
Όταν ένιωσαν ότι θα έχαναν τα κεκτημένα τους (γιατί θα ερχόταν ο Παπανδρέου) αποφάσισαν να κάνουν ό,τι έκαναν.
Ο ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΚΙΣΙΝΓΚΕΡ ΣΤΗΝ ΤΟΥΡΚΙΚΗ ΕΙΣΒΟΛΗ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ
Πάντα σύμφωνα με το «Ένα Σκοτεινό δωμάτιο 1967-1974» όταν ο Ιωαννίδης πείστηκε να κάνει το πραξικόπημα εναντίον του Μακαρίου, άρχισε η αντίστροφη μέτρηση για την εισβολή των Τούρκων στην Κύπρο.
Η αδυναμία της Ελλάδας να κάνει κάποια κίνηση το πρώτο τριήμερο, θα είχε τουλάχιστον φοβίσει τον Κίσινγκερ, ώστε να διατάξει την επέμβαση των Αμερικανών. Έτσι, θα οδηγούνταν οι πλευρές στη διαπραγμάτευση.
Αντ’ αυτού ο Κίσινγκερ είπε το «δεν αναμειγνύομαι σε εθνικά σπορ της ανατολικής Μεσογείου» πριν πει και το «δεν υπάρχει κανένας αμερικανικός λόγος να μην έχουν οι Τούρκοι το 1/3 της Κύπρου».
Όπως αναφέρεται στο βιβλίο που υπογράφει ο Αλέξης Παπαχελάς «το θερμόμετρο είχε ανέβει, αλλά οι ελληνοτουρκικές σχέσεις δεν απασχολούσαν τον Κίσινγκερ, καθώς ο ίδιος και η αμερικανική κυβέρνηση ήταν απορροφημένοι από το σκάνδαλο του Watergate.
Σε συνάντηση του τότε Αμερικανού Υπουργού Εξωτερικών των ΗΠΑ με τον Τούρκο ομόλογο του, στη Νέα Υόρκη έγινε η εξής συζήτηση.
Κίσιγνγκερ: Ποια είναι η άποψή σας για την Κύπρο; Θέλω απλώς να εξαφανιστεί σαν θέμα.
Γκιουνές: Συμφωνώ μαζί σας. Δεν είναι όμως, μόνο η Κύπρος. Είναι και οι σχέσεις μας με την Ελλάδα {…}.
Προσπαθούμε να έχουμε καλές σχέσεις, αλλά αυτήν την στιγμή δεν βρίσκονται στο καλύτερό τους σημείο. Αν κάτι συμβεί, μην ανησυχήσετε.
Κίσινγκερ: Ποιος να ανησυχήσει; Τι είναι αυτό;
Γκιουνές: Μπορεί να υπάρξει μια μεγάλη σύγκρουση.
Κίσινγκερ: Αν ακούσω για τουρκικές δυνάμεις στη Θεσσαλονίκη, θα ανησυχήσω.
Γκιουνές: Όχι, δεν θα είναι κάτι τέτοιο. Θα γίνει ένας καβγάς, αλλά δεν χρειάζεται να ανησυχήσετε.
Κίσινγκερ: Έχω πολύ θάρρος, αλλά δεν θα μπω ανάμεσα στους Έλληνες και τους Τούρκους, όταν πολεμούν. Έχω σαν αρχή να μην μπλέκομαι σε εθνικά σπορ. Αλλά πού συμβαίνει αυτό;
Γκιουνές: Στο Αιγαίο ίσως. Αλλά μην ανησυχείτε. Έχω ξεκαθαρίσει στον Έλληνα συνάδελφο μου πως ο καβγάς πρέπει να γίνει στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων.
{…}
Πιστεύουμε ότι υπάρχει πετρέλαιο κάτω από το Αιγαίο. Υπάρχουν ελληνικά νησιά πολύ κοντά στην Τουρκία. Οι Έλληνες ισχυρίζονται πως η υφαλοκρηπίδα τους ανήκει. Θέλουμε και οι δύο να κάνουμε έρευνες για πετρέλαιο.
Οι Έλληνες λένε πως η θάλασσα τους ανήκει και εμείς λέμε ότι πρέπει να διαπραγματευθούμε.
Κίσινγκερ: Η δική μας ανησυχία είναι να μη συμβεί τίποτα που θα απειλήσει την ενότητα του δυτικού κόσμου. Λοιπόν, τώρα μη ρυμουκλήσετε αυτά τα νησιά πιο έξω στη θάλασσα».
Μετά, οι ΗΠΑ δεν έδωσαν σαφή απάντηση για το αν αναγνώριζαν την κυβέρνηση Σαμψών.
Στην σύγκληση της Ειδικής Επιτροπής που χειριζόταν τις μεγάλες κρίσεις -σε αίθουσα στο υπόγειο του Λευκού Οίκου- που είχε ως θέμα το μέλλον της σχέσης των ΗΠΑ με τον Μακάριο, ο Κίσινγκερ είχε πει «δεν με ανησυχεί ο Ιωαννίδης. Αν πέσει, μια χαρά. Αυτό δεν με ανησυχεί. Ας πέσει από την ανικανότητα του. Το αν θα ξεφορτωθούμε ή όχι τον Ιωαννίδη δεν αποτελεί ζήτημα.
Η πρόληψη ενός ελληνοτουρκικού πολέμου και η ισορροπία των δυνάμεων είναι ζητήματα σοβαρά.
ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΠΡΟΣ ΤΟ ΣΥΜΦΕΡΟΝ ΤΩΝ ΗΠΑ ΝΑ ΣΥΝΕΡΓΑΣΤΟΥΜΕ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΤΩΣΗ ΤΟΥ ΙΩΑΝΝΙΔΗ. ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΚΙΝΗΘΟΥΜΕ ΠΡΟΣΕΚΤΙΚΑ. ΝΑ ΜΗΝ ΠΑΡΑΣΥΡΘΟΥΜΕ ΣΕ ΣΠΑΣΜΩΔΙΚΕΣ ΚΙΝΗΣΕΙΣ».
Στη συνάντηση της Επιτροπής, στις 17/7 του 1974, ο αρχηγός της CIA έδειξε σε χάρτη την ανάπτυξη των τουρκικών δυνάμεων. Τηλεγράφημα που έφτασε στα χέρια του Κίσινγκερ έδειχνε πως η συγκέντρωση γίνεται απέναντι από την Κύπρο.
«Ποιος είναι ο στόχος της Άγκυρας;» ρώτησε.
Ο αρχηγός της CIA απάντησε «να διχοτομήσει ή να μοιράσει το νησί».
Οι Τούρκοι είχαν ζητήσει από τους Βρετανούς να επιστρέψουν τη χρήση των βάσεων τους, ώστε να γίνει η εισβολή χωρίς εμπόδια.
Ο Κίσινγκερ αποφάσισε να στείλει τον υφυπουργό Τζο Σίσκο στο Λονδίνο για μια mission impossible, όπως τη χαρακτήρισε. Αρχικά ο Σίσκο αρνήθηκε το ταξίδι. Ο Κίσινγκερ του υποσχέθηκε να κάνει ό,τι θα του ζητούσε.
Όταν έφτασε στη Μεγάλη Βρετανία, τον ρώτησαν γιατί δεν είχε ταξιδέψει ο Κίσινγκερ, όπως είχε κάνει στη Μέση Ανατολή.
Δεν είχε απάντηση. Ήταν κάτι πυο δεν είχε σκεφτεί καν.
Αργότερα αποκάλυψε πως «υπήρχαν πάντα δυο σχέδια: το σχέδιο Σίσκο και το σχέδιο Κίσινγκερ. Αν πετύχαινε, ήταν το σχέδιο του Κίσινγκερ. Αν αποτύγχανε ήταν του Σίσκο».
Ακολουθεί βίντεο με τον Κίσινγκερ να λέει «είναι πολύ σημαντικό να αρχίσουμε διαπραγματεύσεις» και πως «στηρίζουμε την Αθήνα», στις 20/8 του 1974. Όταν πια ήταν αργά και όλα είχαν πάει πάρα πολύ λάθος και γιατί εκείνος το επέτρεψε.
Το «Ένα Σκοτεινό Δωμάτιο» σίγουρα θα σε αφυπνίσει, όπως και θα σε κάνει να νιώσεις ένα σφίξιμο στο στομάχι για όσα θα μπορούσαν να γίνουν, αλλά δεν έγιναν. Είτε από ολιγωρία, είτε από ανικανότητα, είτε γιατί δεν τα ήθελε ο Κίσινγκερ, ο οποίος ήξερε τα πάντα, ανά πάσα στιγμή.
Στο βιβλίο του Γ. Κάτρη «Η γέννηση του νεοφασισμού στην Ελλάδα, 1960-1970» εκδ. Παπαζήση, στις σελίδες 142-167 υπάρχει το γράμμα της αντιδικτατορικής αγωνίστριας που έμεινε γνωστή με το ψευδώνυμο Ηλέκτρα Παππά. Το έστειλε στον Γιάννη Κάτρη εν μέσω της Χούντας.
Με γνώμονα την ιστορική μνήμη δημοσιεύουμε μέρη το γράμμα μιας αντιδικτατορικής αγωνίστριας, που έμεινε γνωστή με το ψευδώνυμο «Ηλέκτρα Παππά» στον Γιάννη Κάτρη.
Σκοπός να αναδείξουμε το απάνθρωπο πρόσωπο της Χούντας, τα βασανιστήρια και την παντελή έλλειψη οποιουδήποτε δικαιώματος.
Αποτελεί ένα μικρό ευχαριστώ προς τους αγωνιστές για την ελεύθερη χώρα που μας παρέδωσαν.
Αναδημοσιεύοντας ένα μέρος του 3ου κεφαλαίου σας ζητάμε να αναζητήσετε το βιβλίο αυτό στα βιβλιοπωλεία, καθώς αξίζει να υπάρχει σε κάθε βιβλιοθήκη.
Ποιος ήταν ο αγωνιστής-δημοσιογράφος Γιάννης Κάτρης
Ο Γιάννης Κάτρης, κορυφαίο στέλεχος της ελληνικής δημοσιογραφίας, γεννήθηκε στο Άργος, μεγάλωσε στην Πάτρα και από το 1940 έμεινε στην Αθήνα. Στον Ελληνοϊταλικό Πόλεμο του 1940-41 πήρε μέρος σαν απλός στρατιώτης, τραυματίστηκε και παρασημοφορήθηκε, ζώντας από κοντά την έξαρση της νίκης, αλλά και την προδοσία της συνθηκολόγησης. Στην Κατοχή πήρε ενεργό μέρος στην Εθνική Αντίσταση και δούλεψε στον παράνομο Τύπο. Για τις αταλάντευτες δημοκρατικές αντιφασιστικές αρχές του υπέστη πολλές διώξεις, ενώ στον Εμφύλιο Πόλεμο για πέντε χρόνια δοκίμασε τις πιο απάνθρωπες εμπειρίες από το κολαστήριο της Μακρονήσου και τις "πειθαρχημένες διαβιώσεις" της Ικαρίας και του Αϊ-Στράτη.
Μόλις έγινε το απριλιανό πραξικόπημα, διέφυγε στο εξωτερικό και έζησε τέσσερα χρόνια στις ΗΠΑ και τρία στην Αγγλία. Στην περίοδο της αναγκαστικής αυτοεξορίας του έγραψε το βιβλίο "Η γέννηση του νεοφασισμού στην Ελλάδα, 1960-1970", τη σημαντικότερη ίσως μελέτη για τα πολιτικά και κοινωνικά δεδομένα που οδήγησαν στη γέννηση του νεοφασισμού στην Ελλάδα και στην εκδήλωση της απριλιανής χούντας.
Το βιβλίο κυκλοφόρησε το 1971 στα ελληνικά (Δυτική Ευρώπη) και στα αγγλικά (Αμερική, Καναδάς). Στην Ελλάδα κυκλοφόρησε το 1974. Στις 2 Φεβρουαρίου 1976, κι ενώ έχει επέλθει η Μεταπολίτευση, ο Γιάννης Κάτρης και ο εκδότης του Βίκτωρ Παπαζήσης θα δικαστούν στο Α΄Τριμελές Πλημμελειοδικείο για "περιύβριση Αρχής", επειδή στο βιβλίο καταγγέλλονται τα βασανιστήρια και οι βασανιστές της Γενικής Ασφάλειας στη διάρκεια της δικτατορίας. Η σχετική διαδικασία ανακινήθηκε από τον υπουργό Δημοσίας Τάξεως Σόλωνα Γκίκα. Μαζί με τη δίωξη των υπευθύνων, συγγραφέα και εκδότη, θα ζητηθεί και η κατάσχεση του βιβλίου διότι υπάρχει "κίνδυνος" να δημιουργηθούν για το Αστυνομικό Σώμα "εσφαλμέναι και βλαπτικαί εντυπώσεις"! Μάρτυρες κατηγορίας θα καταθέσουν οι βασανιστές και φύλακες της Χούντας Καραπαναγιώτης, Μπάμπαλης, Λάμπρου και άλλοι γνωστοί χαμαιλέοντες του Παπαδόπουλου και του Ιωαννίδη. Ο τίτλος του επόμενου δίτομου έργου του, "Ο προδομένος λαός - Το χρονικό μιας πενταετίας (1975-1980)", που εκδόθηκε το 1979, αποδίδει απόλυτα το πνεύμα της εποχής.
(Από το επίσημο βιογραφικό του σημείωμα)
ΚΕΦΑΛΑΙΟ Η ΜΠΑΛΛΑΝΤΑ ΤΗΣ ΦΡΙΚΗΣ
—«Εσείς που μέσα μπαίνετε αφήστε κάθε ελπίδα». (Από την «Κόλαση» του Ντάντε)
Κατά το τέλος Ιουνίου 1969 πήρα από την Ελλάδα το παρακάτω γράμμα, χωρίς υπογραφή:
«Θέλω να ελπίζω ότι ένα άλλο γράμμα μου με πολλές πυκνογραμμένες σελίδες, που έστειλα μέσω Γενεύης σήμερα, θα φθάσει τελικά στα χέρια σας. Δεν ετόλμησα να το εμπιστευτώ στο ταχυδρομείο. Ένας φίλος που έφευγε για την Ελβετία δέχτηκε να το πάρει. Ξηλώσαμε μαζί τον πάτο της βαλίτσας του, απλώσαμε τα χαρτιά με συμμετρία για να μην εξέχει τίποτε και τον ξαναράψαμε με προσοχή. Στο αεροδρόμιο, από μακρυά, παρακολουθούσα τον έλεγχο του τελωνείου. Όταν η βαλίτσα πέρασε — χωρίς να την ανοίξουν — άφησα να βγει βαθειά η κρατημένη μου ανάσα. Και από την εξέδρα του αεροδρομίου, την εξέδρα με τα δακρυσμένα μάτια, είδα σε λίγο το ατσαλένιο πουλί να ξεκολλάει από την ελληνική γη και μουγκρίζοντας ν' αφήνει τον αέρα της σκλαβιάς. Εγώ γύριζα πίσω στη μοίρα μου. Αλλά το γράμμα τώρα θα περνάει τα σύνορα και θα πετάει μακρυά από το κλουβί του φόβου, σε χώρες ελεύθερες.
Δεν έχει καμιά λογοτεχνική αξίωση το φτωχό μου γράμμα. Λέει όμως την αλήθεια και μόνο την αλήθεια. Και απευθύνεται στις ζεστές καρδιές όλου του κόσμου με την πονεμένη κραυγή: Κάνετε ό,τι μπορείτε σεις οι ελεύθεροι για μας τους σκλάβους. Κάντε κάτι...».
Το γράμμα με τις πολλές πυκνογραμμένες σελίδες ήρθε από τη Γενεύη λίγες ημέρες αργότερα. Και διαβάζοντάς το ανατρίχιαζα σε κάθε σελίδα, σε κάθε γραμμή. Οι λιτές φράσεις, οι απλές σκέψεις, έκαιγαν σαν πυρωμένο σίδερο. Αισθάνομαι το ιερό χρέος να το παραθέσω ακέραιο — χωρίς καμιά αφαίρεση ή προσθήκη — σ' αυτό το βιβλίο.
Οι μόνες διορθώσεις που έκρινα ότι έπρεπε να κάνω — και έκανα — είναι ένα ονοματεπώνυμο και μια διεύθυνση. Μη έχοντας το δικαίωμα να εκθέσω σε κίνδυνο μια ξένη ζωή άλλαξα το όνομα και (μια διεύθυνση κατοικίας) του προσώπου που έγραψε το γράμμα. Τίποτ' άλλο.
22 Νοέμβρη 1967
Δεν μένω πια σπίτι μου, στο όμορφο διαμέρισμα της οδού Χάρητος. Μια νύχτα, τον περασμένο μήνα χτύπησε δυνατά η πόρτα μου. Κατάλαβα… Από καιρό είχα καταστρώσει το σχέδιο διαφυγής. Έτσι, ενώ αγωνίζονταν να σπάσουν την πόρτα εγώ κατέβηκα από την είσοδο της υπηρεσίας στο ισόγειο και πηδώντας ένα τοίχο δυόμιση μέτρα ύψος βρέθηκα στη νυχτερινή ερημιά του πίσω δρόμου. Είχα μια διεύθυνση για καταφύγιο σε ώρα μεγάλης ανάγκης.
Βαδίζοντας με μεγάλη προφύλαξη από τους πιο σκοτεινούς δρόμους μπόρεσα να φτάσω…
Τώρα είμαι παράνομη. Μένω στο υπόγειο μιας φτωχής γειτονιάς. Με κομμένα και αλλαγμένα στο χρώμα μαλλιά, φορώντας γυαλιά, έχω αλλάξει μορφή και δουλεύω στον μυστικό, τον αλογόκριτο τύπο. Εκτελώ καθήκοντα «συνδέσμου» για την εφημερίδα του Πατριωτικού Μετώπου. Αυτό σημαίνει ότι πρέπει να πηγαίνω, με ακρίβεια δευτερολέπτου, σε πολλά σημεία της Αθήνας και να μαζεύω χειρόγραφα. Χρησιμοποιώ ένα ποδήλατο που στο τιμόνι έχει ένα καλαθάκι. Στο σημείο της συναντήσεως αφήνω το ποδήλατο στο πεζοδρόμιο και κυττάζω κάποια βιτρίνα. Ο άνθρωπος με τα χειρόγραφα περνάει ξυστά από το πεζοδρόμιο, αφήνει το φάκελο στο καλαθάκι του ποδηλάτου και φεύγει. Όταν τελειώσω τη συγκέντρωση των χειρογράφων συναντώ σε κάποιο σημείο ενός δρόμου, που κάθε φορά αλλάζει, το βοηθό του αρχισυντάκτη και με αστραπιαία ταχύτητα παραδίνω το πολύτιμο υλικό. Ο κίνδυνος παραμονεύει κάθε στιγμή. Αλλά όταν καμαρώνεις την τυπωμένη παράνομη εφημερίδα και ξέρεις ότι θα πάει σε δέκα χιλιάδες σπίτια και θα διαβαστεί από πολύ περισσότερο κόσμο η ικανοποίηση που αισθάνεσαι δεν διώχνει, βέβαια, τον κίνδυνο, αλλά διώχνει το φόβο του
κινδύνου. Ας είναι…
Εδώ και λίγες μέρες ένας που δούλευε στα «μαγνητόφωνα» πιάστηκε. Και με ειδοποίησαν να τον αντικαταστήσω. Να πώς γινόταν η δουλειά με τα μαγνητόφωνα: Νοικιάζαμε ένα τρίκυκλο για μεταφορές και το σταθμεύαμε σ’ ένα πολυσύχναστο μέρος. Μέσα στο τρίκυκλο υπήρχε ένα κιβώτιο με το μαγνητόφωνο και το μεγάφωνο. Όταν ο οδηγός απομακρυνθεί σε απόσταση ασφαλείας, το ρυθμισμένο μαγνητόφωνο αρχίζει να
λειτουργεί. Ώσπου να ειδοποιηθεί και να καταφθάσει η αστυνομία τα συνθήματα της αντιστάσεως τα έχουν ακούσει χιλιάδες άνθρωποι.
Αισθάνθηκα υπερήφανη που το ντεπούτο μου στην καινούργια δουλειά σημείωσε επιτυχία. Ήταν γύρω στις οκτώ το βράδυ στην πλατεία Συντάγματος. Πήχτρα ο κόσμος. Ξαφνικά άρχισε να ξεχύνεται η απαγορευμένη θεία μουσική του Μίκη Θεοδωράκη. Το τραγούδι της Φαραντούρη έλεγε:
«Σώπα, όπου νάναι θα σημάνουν οι καμπάνες. Αυτό το χώμα κανείς δεν μπορεί να μας το πάρει».
Ο κόσμος ανατριχιάζει. Εγώ κλαίω. Η μουσική και το τραγούδι σταματάνε.
Και μια ζεστή φωνή, παλλόμενη από συγκίνηση, ακούγεται: «Σας μιλάει το Πατριωτικό Μέτωπο. Ο φασισμός θα συντριβεί. Η Δημοκρατία θ’ αναστηθεί…». Η φωνή είναι γνωστή. Είναι του Μίκη, γραμμένη σε
μαγνητοταινία. Ο Θεοδωράκης βρίσκεται στα νύχια της Χούντας, αλλά η φωνή του είναι ελεύθερη.
Από τον κρυψώνα μου είδα τα λεφούσια της αστυνομίας νάρχονται. Καιρός να φύγω…
Οσμίζομαι ότι πλησιάζει και η δική μου ώρα. Δεν μπορώ να διατηρηθώ περισσότερο στην παρανομία. Ένα ρίγος στη σπονδυλική στήλη με παραλύει. Το πρωί, ενώ από το παραθυράκι του υπόγειου έκανα την καθημερινή κατόπτευση του δρόμου, είδα στο απέναντι πεζοδρόμιο μια φάτσα που το ένστικτο μου λέει
ότι είναι ύποπτη. Κοιτούσε δήθεν χαζά τη βιτρίνα στο αντικρυνό μαγαζάκι.
Από καιρό σε καιρό βημάτιζε στο πεζοδρόμιο και περιεργαζότανε τα διάφορα σπιτάκια της γειτονιάς. Έπειτα από μια ώρα εξακολουθούσε να είναι στο ίδιο μέρος. Δεν έχω πια καμιά αμφιβολία. Έχουν φαίνεται επισημάνει την ακτίνα του σπιτιού, αλλά όχι το ίδιο το σπίτι. Δεν πήγα στη «δουλειά» μου εκείνη την ημέρα. Μπόρεσα όμως να ειδοποιήσω την οργάνωση. Στις δυο το μεσημέρι διαπίστωσα από το παρατηρητήριό μου αλλαγή φρουράς. Μια καινούργια φάτσα κατέφθασε, αντάλλαξε ένα νεύμα με τον πρωινό και πήρε τη θέση του. Αυτός κοιτάζει επίμονα το σπίτι μου. Ο κλοιός σφίγγεται. Ξέρω ότι η ώρα μου πλησιάζει και όμως δεν μπορώ να
κάνω τίποτε. Τώρα οι πολιορκητές είναι τρεις και καλύπτουν εκ περιτροπής ολόκληρο το εικοσιτετράωρο. Είμαι σαν το ανήμπορο ζώο που το έχουν ζώσει τα άγρια σκυλιά…
Οι προμήθειές μου σε τρόφιμα έχουν τελειώσει…
22 Νοεμβρίου:
Σήμερα ξύπνησα πεινασμένη. Από την κλειδαρότρυπα βλέπω ότι έξω από την πόρτα μου είναι δυο μπουκάλια γάλα. Δεν ανοίγω όμως να τα πάρω. Η τακτική μου είναι να δημιουργηθεί η εντύπωση ότι λείπω από το σπίτι. Η πείνα είναι προτιμότερη από… Στη σκέψη αυτή αισθάνομαι να κουλουριάζεται πάνω μου ένα φίδι και να με σφίγγει, να με σφίγγει… Τη νύχτα, στις ελάχιστες ώρες που κοιμήθηκα ονειρεύτηκα το Μανώλη. Είμαστε μαζί, αγαπημένοι, σε κάποιο άγνωστο κάτασπρο νησί. Τον φιλούσα, με χάιδευε. Ξύπνησα τη στιγμή που ένα γλυκό σύννεφο τύλιγε την ψυχή μου. Ήταν το τελευταίο χαρούμενο όνειρο της ζωής μου. Από δω και πέρα θα ζω συντροφευμένη με τους αχώριστους εφιάλτες μου.
23 Νοεμβρίου 1967
Αποφάσισα να φύγω και ό,τι θέλει ας γίνει. Τα προβλήματα ήσαν δυο: πώς θα διαφύγω και πού θα πάω. Να βγω από την κεντρική πόρτα αποκλείεται. Θάπεφτα στο στόμα του λύκου. Θα επιχειρήσω να βρω διέξοδο από πίσω. Όπως στην οδό Χάρητος. Ως προς το πού να πάω, αν ξέφευγα, η οργάνωση μου είχε πει από καιρό ότι δεν υπήρχε διαθέσιμη στέγη. Δεν έμενε παρά το πατρικό μου σπίτι. Αλλά δεν θα με αναζητούσαν πρώτα απ’ όλα εκεί; Δεν είχα όμως άλλη εκλογή. Ετοιμάσθηκα, έθαψα τις σημειώσεις μου στον κρυψώνα και στις τέσσαρες το πρωί ξεκίνησα. Το σκοτάδι έξω ήταν πηχτό. Πέρασα από το πλυσταριό και ανέβηκα στο διάδρομο του ισόγειου, που συνδέεται με τον πίσω δρόμο μ’ ένα παραθυράκι. Το άνοιξα και πέρασα τα πόδια μου.
Γλιστρώντας πέρασε και το κεφάλι μου. Όταν τα πόδια ακούμπησαν στο πεζοδρόμιο κι έκανα να σηκωθώ το αριστερό μου αυτί αισθάνθηκε την κρύα επαφή με την κάννη ενός περιστρόφου. Τέσσερα χέρια με άρπαξαν.
Κάποιος μου έχωσε στο στόμα ένα μαντήλι. Ο άλλος πειθάρχησε τα χέρια μου σε σιδερένια βραχιόλια. Ακούστηκε το κλικ της χειροπέδης. Σηκωτή με κουβάλησαν στο τζιπ που ήταν κρυμμένο στη γωνία του δρόμου. Ξεκίνησε.
Ήμουνα, στα νύχια των θηρίων. Η σκέψη μου, με μια πυρετική υπερένταση, δούλευε στο ίδιο μοτίβο: «Ήρθε η ώρα σου. Πρέπει ν’ αντέξεις. Ξέχασε τα ονόματα που ξέρεις. Το πολύ να πεθάνεις. Πρέπει, πρέπει, πρέπει..».
Να την η Μπουμπουλίνας. Φτάσαμε. Το καφετί κτίριο. Άλλοτε υπουργείο Εργασίας. Σήμερα η έδρα της Γενικής Ασφαλείας Αθηνών. Το τζιπ σταματάει μπροστά στην κεντρική είσοδο. Με σπρώχνουν μέσα. Η ώρα κοντεύει τέσσαρες και μισή, αλλά η κίνηση μέσα στο κτίριο δείχνει σα νάναι μέρα. Η Μπουμπουλίνας δουλεύει ασταμάτητα ολόκληρο το 24ωρο. Ένα σωρό κόσμος ανεβαίνει και κατεβαίνει τις σκάλες… Όλοι νέοι, οι περισσότεροι αρτίστικα ντυμένοι, κρατάνε στα χέρια βιβλία. Ο αέρας που έχουνε, η άνεση που κινούνται, δείχνουν ότι βρίσκονται στο σπίτι τους. Δεν είναι κρατούμενοι. Είναι χαφιέδες της Ασφάλειας, που προσπαθούνε να μοιάζουνε με φοιτητές. Το καθεστώς των συνταγματαρχών τους προσέλαβε κατά χιλιάδες. Είναι έκτακτοι υπάλληλοι και πληρώνονται όχι με μισθό, αλλά με το «κεφάλι». Κάθε επιτυχής κατάδοση που θα οδηγήσει στη σύλληψη ενός «εχθρού» πληρώνεται με 500 δραχμές. Για τα ελληνικά μέτρα είναι ένα γερό μεροκάματο. Καθώς με ανέβαζαν στο τέταρτο η κίνηση δυναμώνει. Πόρτες ανοίγουν και κλείνουν βιαστικά, ένα σωρό γραφιάδες, ανακριτές, δήμιοι.
Τα τηλέφωνα κουδουνίζουν, οι γραφομηχανές δουλεύουν, τα ραδιόφωνα στη διαπασών, μοτοσικλέτες με τις μηχανές αναμμένες. Ένα πανδαιμόνιο. Ο μηχανισμός του εγκλήματος δουλεύει σκληρά.
Στο τέταρτο, δυο μεγάλα χολ και συνέχεια τα κελιά. Τα ξεχωρίζεις από μια τρύπα που έχει το καθένα στο ύψος κανονικού άντρα, του φρουρού. Με πέταξαν μέσα σ’ ένα απ’ αυτά. Έπειτα από τα εκτυφλωτικά φώτα των διαδρόμων το πηχτό σκοτάδι του κελιού ηρέμησε τα τεντωμένα νεύρα μου. Οι χειροπέδες με τα χέρια στριμμένα στην πλάτη με πονούσαν. Το μαντήλι στο στόμα μ’ έπνιγε.
Κουλουριάστηκα στο τσιμεντένιο πάτωμα κι έκλεισα τα μάτια. Από το χολ έφταναν στο κελί μου παράξενοι θόρυβοι. Ανασηκώθηκα και πλησίασα στην τρύπα του φρουρού. Είχε γυρισμένες τις πλάτες του. Μπόρεσα και είδα την πρώτη φρικτή εικόνα της Μπουμπουλίνας. Δυο – δυο οι βασανιστές κουβαλούσαν μέσα σε κουβέρτες σακατεμένα παλικάρια. Από την εσωτερική σκάλα τους ανέβαζαν στην ταράτσα. Ένας πήγαινε μόνος του. Περπατούσε δύσκολα με τα τέσσερα. Οι συνοδοί τον κλωτσούσαν για να βιαστεί. Κάποια στιγμή γύρισε το πρόσωπο προς τη μεριά του. Θεέ μου, αυτός είναι ο Γληνός, τον ξέρω. Είχε πιαστεί πριν από ένα μήνα. Κι ακόμη τον βασανίζουν.
Αυτοί που ανέβαιναν το Γολγοθά της ταράτσας διασταυρώθηκαν στη σκάλα μ’ έναν άλλον που τον κατέβαζαν. Το κεφάλι του εξέχει από την κουβέρτα κι είναι πεσμένο, δείχνει άψυχο. Προλαβαίνω να τον δω. Είναι ο Παπαζής, ένας λεβέντης ως εκεί πάνω. Μοιάζει με πληγωμένο περήφανο αετό που τα γεράκια έχουν πέσει πάνω του και τον κατασπαράζουν. Όχι, δεν μπορώ ν’ αντέξω εγώ η φτωχιά, αδύναμη γυναίκα.
Και όμως πρέπει… Ξαναγύρισα στη γωνιά μου. Έτρεμα ολόκληρη. Κάποια στιγμή με πήρε ο ύπνος. Ήταν μέρα όταν ανοίγοντας τα μάτια μου αντίκρισα μπροστά μου το ψυχρό κι αγέλαστο πρόσωπο του Καραπαναγιώτη. Στεκότανε ορθός, ακίνητος, με γυάλινα πράσινα μάτια, και με κοιτούσε: «Εγώ είμαι ο Καραπαναγιώτης», είπε με ήρεμη φωνή, ζυγιάζοντας κάθε λέξη. «Μ’ έχεις ακουστά;» Κράτησα την αναπνοή μου για να μην φαίνεται η ταραχή μου κι έδειξα ότι το μαντήλι στο στόμα μ’ εμπόδιζε ν’ απαντήσω. Άπλωσε το χέρι του και το τράβηξε. «Ναι», είπα.
—Τι άλλο έχεις ακούσει για μένα;
—Ότι είσαι βασανιστής.
—Ποιος στο είπε αυτό;
—Το ξέρει όλη η Αθήνα.
—Ποιος συγκεκριμένος άνθρωπος στο είπε;
Πολύ γρήγορα είχαμε φθάσει στο κρίσιμο σημείο. Ονόματα λοιπόν ήθελε. Και άρχιζε το παιγνίδι με ανοιχτά χαρτιά. Αν ήθελα να πολεμήσω έπρεπε να κάνω κι εγώ το ίδιο. Συγκέντρωσα όση αυτοκυριαρχία μπορούσα να δείξω ότι έχω, στύλωσα τα μάτια μου περιφρονητικά απάνω του και είπα: «Άκουσε, Καραπαναγιώτη, είμαι έτοιμη για όλα. Δεν σε φοβάμαι».
Στα ψυχρά πράσινα μάτια άστραψε μια κόκκινη φλογίτσα.
Το θηρίο ήταν έτοιμο να χιμήξει. Είδα το χέρι του να χουφτώνει το περίστροφο που κρεμότανε από τη ζώνη του. Τον άκουσα να λέει: «Αυτό που είπες τώρα δεν θα το λες αύριο».
Από το στόμα μου βγήκε η κοφτή απάντηση:
«Οι άντρες που απειλούν δεμένες γυναίκες δεν είναι άντρες». Τον προκαλούσα με την κρυφή ελπίδα να χάσει την αυτοκυριαρχία του και να με πυροβολήσει. Ήταν το μικρότερο κακό που μπορούσε να μου συμβεί.
Έχασε την αυτοκυριαρχία του, αλλά δεν πυροβόλησε. «Θα τα ξαναπούμε», μου σφύριξε φεύγοντας. Και πρόσθεσε: «Και πολύ σύντομα».
Έτρεμα ολόκληρη. Ήξερα όμως ότι τον πρώτο γύρο της πρώτης μέρας μου στη Μπουμπουλίνα δεν τον είχε κερδίσει ο Καραπαναγιώτης.
25 Νοεμβρίου
Χθες βράδυ στις οκτώ με ανέβασαν στην ταράτσα. Ήρθαν δυο στο κελί μου και μου είπαν να τους ακολουθήσω. Περάσαμε στο διάδρομο, το χολ, και μπροστά ο ένας, στη μέση εγώ και από πίσω ο άλλος, ανεβήκαμε την εσωτερική σκάλα. Ο ένας έφυγε. Ρούφηξα με ηδονή τον καθαρό αέρα και αγωνιζόμουνα να συγκρατήσω την καρδιά μου που πήγαινε να σπάσει. Ο φρουρός μου αμίλητος. Περιεργάστηκα την ταράτσα. Μια συνηθισμένη μεγάλη ταράτσα. Στο βάθος το συνηθισμένο επίσης πλυσταριό. Στη μέση του πλυσταριού ένας πάγκος με σκοινιά λυμένα στις δυο άκρες του. Στη γωνιά πεταμένα δυο – τρία ρόπαλα σπασμένα. Ένα ντουλάπι ανοιχτό και μέσα κρεμασμένοι βούρδουλες από σύρμα. Δυο σιδερένιοι σωλήνες λυγισμένοι. Πιο κει ένα βαρέλι άδειο. Τότε δεν ήξερα ακόμη τον προορισμό του. Τώρα τον ξέρω.
Καθώς το χτυπάει κάποιος αλλοιώνεται και πολλαπλασιάζεται και η πιο σπαρακτική κραυγή. Η μοτοσικλέτα είναι για να σκεπάζει τις φωνές. Το βαρέλι για να δυναμώνει τον τρόμο. Στη σειρά 3-4 ντους για τους λιποθυμισμένους. Στη συνέχεια του πλυσταριού υπάρχει ένα πολύ μικρό δωμάτιο. Στον τοίχο το άνοιγμα μιας τρύπας. Ίσα – ίσα για να χωράει ένα ανθρώπινο σώμα. Αυτή η τρύπα φτάνει ως το υπόγειο. Δεν την χρησιμοποιούν συχνά αυτήν την τρύπα. Είναι ένα είδος χαριστικής βολής. Πότε – πότε, όταν το θύμα δεν δίνει τα ονόματα που του ζητάνε και έχουν εξαντλήσει όλα τα μαρτύρια, τότε το τοποθετούν μέσα στην τρύπα, με το κεφάλι προς τα μέσα. Δεν το σπρώχνουν όμως. Γιατί, όπως είπαν και σε μένα, «εμείς δεν είμαστε φονιάδες σαν και σας». Αλλά τι συμβαίνει; Το παλικάρι ή το κορίτσι που βάζουν στην τρύπα, χάνει τις αισθήσεις του και το βάρος του σώματος κάνει μόνο του τη βουτιά του θανάτου. Καμιά φορά μένει σφηνωμένο ως την άλλη μέρα. Αλλά είναι άψυχο. Τότε κάποιος το σπρώχνει και πέφτει σα βολίδα στο υπόγειο. Μεταφέρεται στο νεκροτομείο με την ένδειξη:
«Αυτόχειρ αγνώστων στοιχείων». Η τρύπα είναι πάλι ελεύθερη…
Βήματα ακούστηκαν στη σκάλα. Η καρδιά μου χτύπησε δυνατά. Μπροστά μου πάλι τα γυάλινα μάτια του Καραπαναγιώτη.
Έδιωξε το φρουρό, με άρπαξε από το λαιμό και αμίλητος μ’ εκσφενδόνισε στον τοίχο. Το κεφάλι μου χτύπησε, κλονίστηκα κι έπεσα μπρούμυτα με τα χέρια δεμένα πίσω. Αγωνιζόμουνα να κρατήσω τις αισθήσεις μου. Μερικές σταγόνες αίμα κύλησαν από το μέτωπο στα μάτια. Έβλεπα θαμπά κόκκινα τα πόδια του Καραπαναγιώτη, το τσιμεντένιο πάτωμα πιτσιλισμένο από το αίμα του κεφαλιού μου, τα σπασμένα μπαμπού. Στο βάθος η ανταύγεια από τα φώτα της νυχτερινής Αθήνας… Ήθελα να σηκωθώ, αλλά δεν τα κατάφερα. Ο Καραπαναγιώτης έσκυψε και με σήκωσε τραβώντας με από τα δεμένα χέρια.
Τότε ένοιωσα τον πρώτο δυνατό πόνο. Δάγκωσα τα χείλια μου για να μη φωνάξω. Έτσι κρεμασμένη με πήγε κάτω από ένα ντους και άνοιξε τη βρύση.
Το νερό ξέπλυνε το αίμα και ξεκαθάρισε τα μάτια μου. Με κάθησε στον πάγκο. Εκείνη την ώρα μπήκαν στο πλυσταριό άλλοι τρεις. Από περιγραφές γνώρισα τον Μπάμπαλη και το Σπανό. Ο τρίτος ήταν καινούργιος. Με έριξαν ανάσκελα και μ’ έδεσαν στον πάγκο. Τα χέρια με τις χειροπέδες στην πλάτη πονούσαν. Τα μάτια ξανακοκκίνισαν από το αίμα του κεφαλιού. Χτυπούσαν με λύσσα και οι τρεις. Από το λαιμό και κάτω οι βουρδουλιές έπεφταν με ρυθμό. Όταν ο ένας βούρδουλας υψωνότανε ο άλλος έπεφτε. Ανάπνεα δύσκολα.
Αυτό κράτησε σχεδόν μισή ώρα. Κάθε δέκα λεπτά περίπου ο καθένας σταματούσε εκ περιτροπής για να ξεκουραστεί. Τώρα όλα χόρευαν μπροστά μου. Οι βούρδουλες που ανεβοκατέβαιναν, τα γυάλινα μάτια του Καραπαναγιώτη, πιο κει αυτός που ανανέωνε τις δυνάμεις του παίρνοντας βαθιές εισπνοές για να ξαναρχίσει, στο βάθος η φωτισμένη Αθήνα, όλα τώρα μπερδεύονταν σ’ ένα πυρρίχιο χορό του μυαλού. Ας έχανα τουλάχιστον για λίγο τις αισθήσεις μου. Ακόμη κι ο Χριστός είπε: «παρελθέτω…». Θεέ μου παντοδύναμε, βοήθησέ με ν’ ανθέξω. Βοήθησέ με να πεθάνω.
Τώρα ξεκουραζόταν ο Καραπαναγιώτης. Άναψε ένα τσιγάρο. Τράβηξε δυο – τρεις ρουφηξιές και πλησίασε. Με το τσιγάρο στο στόμα σήκωσε τα μανίκια του πουκάμισού του. Οι άλλοι σταμάτησαν. Ο Καραπαναγιώτης έλυσε τα σκοινιά των ποδιών. Έπειτα με αργές κινήσεις σήκωσε τη φούστα μου ψηλά. Τράβηξε ακόμη μια δυνατή ρουφηξιά από το τσιγάρο του, τίναξε τη στάχτη του και το έσβησε στο μηρό μου, πάνω από την κάλτσα. Έβγαλα ένα ουρλιαχτό πόνου και ένοιωσα να βυθίζομαι στο χάος. Τότε χτύπησε κάποιος το βαρέλι και ο ήχος της κολάσεως με ξαναγύρισε στον κόσμο των ανθρώπων. Ο Καραπαναγιώτης πίεζε ακόμη το τσιγάρο πάνω στην καμένη σάρκα για να σβήσει και την τελευταία μικρή κάφτρα. Όταν τέλειωσε είπε: «Δεν προτιμάς
να πάμε στο γραφείο;». Η φωνή μου δεν έβγαινε. Με πολλή προσπάθεια ψιθύρισα: «Κτήνος».
Με ξανάδεσαν και άρχισαν να με χτυπάνε πάλι.
Κάθε φορά που έβλεπα τον βούρδουλα υψωμένο παρακαλούσα το Θεό να μην πιέσει πάνω στο καμένο σημείο του ποδιού. Οι παρακλήσεις μου δεν εισακούονταν όλες τις φορές. Ο πόνος με βύθιζε ξανά στο χάος. Ίσως να πέθαινα και να λυτρωνόμουνα από τα χέρια τους. Ναι, σίγουρα πέθαινα…
Μανώλη, μάνα, πατέρα, συγχωρείστε με. Σας αγαπάω όλους. Αγαπάω τον κόσμο όλο…
26 Νοεμβρίου
Δεν είμαι σίγουρη αν είναι 26 ή 27 ή και 25 Νοεμβρίου. Είμαι σίγουρη ότι είναι νύχτα. Το καταλαβαίνω από το πηχτό σκοτάδι του κελιού. Αναπνέω δύσκολα. Και σε κάθε εισπνοή πονάω σα να με σουβλίζουνε και να με καίνε μαζί. Είμαι όμως ζωντανή. Ακούω στους διαδρόμους και στη σκάλα το πήγαινε-έλα. Η ταράτσα δεν σταματάει ποτέ.
Το κλειδί στριφογύρισε στην κλειδαριά. Στο άνοιγμα της πόρτας φάνηκε η σωματώδης σκιά. Ο Καραπαναγιώτης. «Έχεις να πεις τίποτα;» ρώτησε. «Ναι, είπα. Ότι είσαι ένας φονιάς». Χύμηξε. Το πληγιασμένο κορμί δεν αισθανότανε τα χτυπήματα, τις κλωτσιές. Ευχαριστώ, Παναγιά μου, θ’ αντέξω… Μανιασμένος με τράβηξε από τις χειροπέδες.
Δυο με τύλιξαν σε κουβέρτα και μ’ ανέβασαν. Κατ’ ευθείαν μ’ έδεσαν στον πάγκο. Ο Καραπαναγιώτης είπε: «Φωνάξτε το γιατρό της υπηρεσίας». Σε λίγα λεπτά ο γιατρός ανέβηκε. Ένα ήρεμο πρόσωπο εξοικειωμένο με την ταράτσα. «Για κύτταξε, κύριε Κιούπη, αντέχει ακόμη; Μας κάνει πολύ τη δύσκολη». Ο γιατρός κύριος Νικόλαος Κιούπης έβγαλε το στηθοσκόπιο και με εξέτασε. Ευσυνείδητα γνωμάτευσε: «Αντέχει ακόμη. Αλλά όχι για πολύ». Ο Καραπαναγιώτης είπε: «Καλά, γιατρέ. Αλλά μη φεύγεις, σε παρακαλώ».
Μ’ έλυσαν από τον πάγκο. Μήπως φοβήθηκαν ότι θα πεθάνω; Δεν ήταν αυτό. Ο Καραπαναγιώτης με σήκωσε από τις χειροπέδες και πλησιάζοντας τον τοίχο με κρέμασε από έναν γάντζο. Ο πόνος τρύπησε το μυαλό. Έγειρα το κεφάλι και με το κάψιμο της πρώτης βουρδουλιάς ο κόσμος μέσα μου έσβησε.
Συνήλθα εισπνέοντας ένα μπαμπάκι με κάτι σαν αιθέρα, που είχε βάλει στη μύτη του ο γιατρός. «Ένα όνομα και πας σπίτι σου», είπε ο Καραπαναγιώτης. Το ψιθύρισμά μου είχε τον τόνο της άγριας ικεσίας:
«Σκοτώστε με».
—Για αφήστε μένα, είπε μια φωνή. Το μόνο που πρόσεξα καθώς πλησίαζε ήταν ότι είχε βλογιοκομμένο πρόσωπο. Έκανε μια κίνηση και μούσκισε το μπούστο. Έπιασε τον αριστερό μαστό και τον έστυψε με όλη του τη δύναμη. Η σιχασιά ήταν δυνατότερη από τον πόνο.
Άφησε το μαστό και άναψε ένα σπίρτο. Η φλογίτσα έδειξε μερικές σταγόνες ιδρώτα γύρω στα σημάδια της βλογιάς. Αλλά η φλογίτσα πλησίαζε. Το κτήνος είχε καρφώσει τα μάτια του στα δικά μου, ηδονιζόμενο προκαταβολικά με τις αντιδράσεις μου. Η φλογίτσα άγγιξε τη ρόγα. Τσίριξε η καμένη σάρκα.
Το σπίρτο πήγαινε γύρω – γύρω στη ρόγα ώσπου έσβησε.
Βογγητά σφαγμένου ζώου έβγαιναν από μέσα μου. Ο θάνατος δεν έρχεται όταν τον αποζητάς. Ευτυχώς που έρχεται πότε – πότε το λιποθύμισμα και μαζί και η φευγαλέα λησμονιά της φρίκης.
Γρήγορα με ξαναζωντάνεψαν. Τώρα οπόνος, ένας άγνωστος πόνος, έρχεται από τα νύχια. Θεέ μου, θα πω ονόματα, δεν έχω άλλη δύναμη μέσα μου. Ο τρίτος βασανιστής, ενώ είχα χάσει τις αισθήσεις μου, θέλοντας να με ξυπνήσει είχε πάρει μια καρφίτσα, κατέβασε τις κάλτσες μου και έμπηξε την καρφίτσα στη σάρκα κάτω από τα νύχια. Η καρφίτσα έμπαινε όλο και πιο βαθιά. Τα μάτια μου θάμπωναν ξανά. Κύριε γιατρέ, κύριε Κιούπη, δεν θα πεις το «όχι άλλο»;
Αλλά ο κύριος Κιούπης είχε φύγει. Ο Καραπαναγιώτης, πιο έμπειρος και από γιατρός, σταμάτησε τον άνθρωπο με την καρφίτσα. «Φτάνει, του είπε. Έχει έγκαυμα δευτέρου βαθμού. Δεν της κάνω το χατήρι να πεθάνει. Η δουλειά πρέπει να γίνεται όμορφα και πολιτισμένα, χωρίς ζοριλίκια»…
8 Δεκεμβρίου
Είμαι στο κελί μου δυο μέρες τώρα χωρίς να μ’ αγγίξει κανείς, χωρίς να με πάνε στην ταράτσα. Πονάω παντού και καίω από τον πυρετό. Αλλά το κελλί είναι η βάση της Μπουμπουλίνας. Συντροφευμένη από τον πόνο και τον πυρετό — θα πιστέψετε; — αισθάνομαι όμορφα. Άντεξα ως τώρα. Έχω κι άλλη συντροφιά. Το φρουρό μου από το έξω μέρος της πόρτας. Αλλάζει κάθε τέσσερες ώρες. Έχω δει μόνον αυτόν που έχει βάρδια 10-2 την ημέρα. Χτες μου έδωσε από την τρύπα ένα κομμάτι ψωμί και ένα πλαστικό δοχείο με νερό. Συμπαθητική ουδέτερη φυσιογνωμία. Την ώρα που μούδινε ψωμί και νερό ξεθάρρεψα και τον ρώτησα: «Ανεβαίνεις και συ στην ταράτσα;». «Όχι», είπε. «Δεν έχω υπηρεσία στις ανακρίσεις». Και αφού κοίταξε δεξιά –
αριστερά πρόσθεσε σιγά μ’ έναν αταίριαστο στη Μπουμπουλίνας ανθρώπινο τόνο: «Όλοι μιλάνε για σας. Έχετε ψυχή». Μου γύρισε την πλάτη και ξαναπήρε το απρόσωπο ύφος.
9 Δεκεμβρίου
Ούτε τη νύχτα που πέρασε με θυμήθηκαν. Είναι άραγε καλό σημάδι; Ή προετοιμάζουν κάτι; Και τι;
10 Δεκεμβρίου
Στις 9 το πρωί σήμερα με πήγαν χωρίς χειροπέδες, κρατώντας με από τις μασχάλες, στο γραφείο του κυρίου Λάμπρου. Είναι διευθυντής, αρχηγός των «ανακριτικών» ομάδων της Μπουμπουλίνας. Αργότερα έμαθα ότι έχει σπουδάσει στην Αμερική σε σχολή ψυχολογικού πολέμου. Μου φέρθηκε ευγενικά. Μου πρόσφερε καρέκλα. Έπειτα μου μίλησε για τον πατέρα μου, έναν αξιοσέβαστο, όπως τον χαρακτήρισε, παράγοντα της οικονομικής ζωής της χώρας. Πώς έμπλεξα με τους εχθρούς της πατρίδος; Αλλά ποτέ δεν είναι αργά. Και προσφέρεται, ο ίδιος, για να προστατεύσει την εθνική υπόληψη της οικογένειάς μου, να με βοηθήσει, παραβιάζοντας ακόμη και το καθήκον του, ώστε να επαναφερθώ στους κόλπους της υγιούς κοινωνίας. Βέβαια,
μερικοί υπάλληλοι της Γενικής Ασφαλείας, από υπερβάλλοντα ζήλο, συμπεριφέρονται καμιά φορά με ανάρμοστον τρόπον προς τους κρατουμένους, αλλά το κάνουν για να τους επαναφέρουν εις την εθνικήν οδόν, δηλαδή για το καλό τους! «Εγώ όμως δεν τα εγκρίνω αυτά».
Τα λόγια του μου προκαλούσαν ναυτία.
«Εγώ δεν θα σας ζητήσω ονόματα, συνέχισε. Μόνο μια απλή δήλωση. Έτσι για να υπάρχει στο φάκελό σας και να μην σας ξαναενοχλήσει ποτέ κανένας».
Άνοιξε ένα συρτάρι, πήρε ένα τυπωμένο χαρτί και μου το έδωσε.
«Διάβασέ το με την ησυχία σου, είπε. Και μόλις το υπογράψεις είσαι ελεύθερη».
Το χαρτί έγραφε: «Βαθύτατα συγκεκινημένη από την στοργικήν μεταχείρισιν της οποίας έτυχον κατά την κράτησίν μου και από το πατρικόν ενδιαφέρον των Αρχών Ασφαλείας προς εμέ την παραπλανηθείσαν εκφράζω την βαθυτάτην μου ευγνωμοσύνην και δηλώ ότι εφεξής θέλω προσφέρει και την τελευταίαν ρανίδα του αίματός μου υπέρ της Εθνικής Στρατιωτικής Κυβερνήσεως, η οποία αγωνίζεται διά την πραγματικήν Δημοκρατίαν».
12 Δεκεμβρίου
Από χθες τη νύχτα είμαι ένας χαμένος άνθρωπος. Θυμάμαι αυτή τη φράση της Νέλλης και τώρα τη νοιώθω να τυλίγει εμένα την ίδια. Όχι, δεν υπέγραψα την δήλωση του Λάμπρου. Ούτε έδωσα ονόματα. Αλλά ωστόσο είμαι ένας χαμένος άνθρωπος. Άμα σας διηγηθώ τι μου συνέβη θα με καταλάβετε. Πιο καλά θα με νοιώσουν όσες γυναίκες διαβάσουν το γράμμα μου.
Από το απόγευμα διαισθανόμουνα ότι η νύχτα αυτή θα ήταν κρίσιμη για όλη μου τη ζωή. Χωρίς να έχω καμιά ένδειξη, ήξερα από μια νευρική υπερευαισθησία ότι στις οκτώ θα ξανάβλεπα την ταράτσα. Στις οκτώ παρά τέταρτο η αγωνία μου είχε φθάσει στο ζενίθ. Ακόμη κι ο μόνιμος πόνος του κορμιού είχε παραμεριστεί από το τέντωμα των νεύρων. Μυριζόμουνα έναν απροσδιόριστο κίνδυνο, που μπροστά του ο φυσικός πόνος έσβηνε. Στις 8 παρά ένα λεπτό μούρθε να βάλω τις φωνές ή να χτυπήσω το κεφάλι μου στον τοίχο. Μετά τις οκτώ κατέρρευσα. Φαντάζομαι ότι κάτι ανάλογο θα αισθάνεται ο κατάδικος που οδηγείται στην ηλεκτρική καρέκλα και τη στιγμή που ο δήμιος πάει να πατήσει το κουμπί ειδοποιείται ότι η εκτέλεση αναβάλλεται. Γιατί κι εγώ
ήξερα ότι για αναβολή επρόκειτο. Το αργότερο ως αύριο.
Στις εννέα άνοιξε η πόρτα. Ο Καραπαναγιώτης. «Τι έκανες με το χαρτί που σούδωσε ο κύριος διοικητής;» ρώτησε. Από τη σιωπή μου κατάλαβε. Ανεβήκαμε. Με υποβάσταζε ο Κραβαρίτης. Άλλοι δυο, φρεσκοξυρισμένοι, προχωρούσαν μπροστά. Ο Καραπαναγιώτης από πίσω. Ένας από τους αγνώστους βλαστημούσε γιατί είχε εισιτήριο για το θέατρο και δεν προλάβαινε. Η ταράτσα η ίδια, όπως την είχα αφήσει πριν έξη μέρες. Ωραία η θέα του Λυκαβητού. Και η Ακρόπολη φωτισμένη. Όλη η Αθήνα είναι όμορφη και φαντάζει ακόμη πιο όμορφη όταν την ατενίζεις ψηλά από το κολαστήριο της ταράτσας. Σπίτια φωτισμένα και μέσα ζούνε άνθρωποι. Άντρες που γυρίζουν από τις δουλειές τους, γυναίκες που μαγειρεύουν, ζευγάρια που καυγαδίζουν γι’ ασήμαντες εγωιστικές αφορμές. Παιδιά που διαβάζουν για το αυριανό σχολείο.
Κάποια κοπελίτσα παίζει πιάνο. Τη φαντάζομαι να τεντώνει τα χεράκια της να πιάσει τις οκτάβες. Κοντά στο κολαστήριο μια μαιευτική κλινική. Κάποια ξεγεννάει δύσκολα. Ακούγονται οι δυνατές φωνές της. Καινούργιες ζωές έρχονται στον κόσμο. Και δεν ξέρουν ότι γεννιούνται πλάι στη ζούγκλα, ότι ο κόσμος όλο και πάει να ξαναγίνει μια απέραντη ζούγκλα… Ήσυχοι, καλοί άνθρωποι, που σας λένε η σπονδυλική στήλη της κοινωνίας, δεν είμαι παρά μια ανήμπορη γυναίκα και τα θεριά γύρω ακονίζουν τα δόντια τους έτοιμα να χυμήξουν. Αν δεν ξυπνήσετε θα χιμήξουν και στις δικές σας γυναίκες και στα δικά σας παιδιά…
Χίμηξαν και οι τέσσερες μαζί.
Αυτός που ήταν πίσω μου, έτσι όπως είχαν σχηματίσει κύκλο γύρω μου, μούδωσε μια δυνατή κλωτσιά στο κάτω μέρος της πλάτης. Έχασα την ισορροπία μου και κλονίστηκα. Προτού πέσω ο μπροστινός με κλώτσησε στο πρόσωπο. Καθώς ταλαντευόμουνα ο πλαϊνός με χτύπησε με γροθιά στο στομάχι και ενώ έβγαινε από μέσα μου ακατάσχετος εμετός εξακολουθούσε το κυκλικό παιγνίδι της μπάλας. Κάποιος αστόχησε και κυλίστηκα χάμω. Τότε το παιγνίδι άλλαξε. Ο Καραπαναγιώτης πήδησε στην κοιλιά μου. Ο Κραβαρίτης έκανε το ίδιο πάνω στο καμένο στήθος. Ένας τρίτος έβαλε το πόδι του στο λαιμό μου και τον πίεζε. Η αναπνοή μου σταμάτησε. Να, ο θάνατος επί τέλους έρχεται να με λυτρώσει. Όχι. Το πόδι τραβήχτηκε από το λαιμό. Τέσσερα χέρια με σήκωσαν και με πέταξαν στον πάγκο. Μου έβγαλαν όλα τα ρούχα. Θεόγυμνη, μ’ έδεσαν σφιχτά. Ο Καραπαναγιώτης έσκυψε και έφερε τα σκοινιά στα σημεία που να πιέζουν τις πληγές της καμένης ρόγας του αριστερού στήθους και του δεξιού μηρού. «Θα πάθεις κι άλλα χειρότερα», είπε. Στο χέρι σου είναι να γλυτώσεις». Δεν είχα δύναμη να μιλήσω. Η φωνή δεν έβγαινε. Με υπεράνθρωπη προσπάθεια έδωσα στο
στόμα το σχήμα που παίρνει όταν θέλει να φτύσει. Αλλά δεν βγήκε παρά ένα μικρό κομματάκι ματωμένο σάλιο που κόλλησε στο δεξί του μάγουλο. Ένα γερό χαστούκι με επανέφερε στην τάξη.
«Ρε σεις, είπε ο Καραπαναγιώτης στρεφόμενος στους άλλους, θέλει κανείς να τη γλεντήσει; Παίρνω γω την ευθύνη».
Το βλέμμα μου πήγε διαδοχικά και στους τέσσαρες. Περιεργάζονταν το γυμνό μου κορμί, όχι όμως σαν πραγματικοί αρσενικοί. Ο Καραπαναγιώτης απομακρύνθηκε προς το κεφαλόσκαλο κι έμπηξε μια φωνή: «Ρε Φώτη, τσακίσου κι έλα απάνω». Πέρασαν ένα-δυο λεπτά νεκρικής σιγής. Ακούγονταν οι φωνές της γυναίκας που γεννούσε στο διπλανό μαιευτήριο. Κάποιο κοντινό ραδιόφωνο μετέδιδε ότι «ο Διεθνής Ερυθρός Σταυρός εύρεν ικανοποιητικάς τας συνθήκας διαβιώσεως των κρατουμένων εν Ελλάδι». Ο Κραβαρίτης γελούσε δυνατά…
Από το κεφαλόσκαλο πρόβαλε η ζωώδης μορφή του Φώτη. Κοντός και πλατύς σαν παλαιστής με γαμψή μύτη. Το μισό χείλος ήταν κομμένο και άφηνε να φαίνονται δυο χρυσά δόντια. Η έκφρασή του δεν είχε τίποτα το ανθρώπινο. Το βλέμμα του έπεσε λαίμαργο πάνω στο γυμνό γυναικείο κορμί.
«Κοίτα, ρε Φώτη, τι μεζέ έχω για σένα. Φύτεψέ της ένα Φωτάκι να θυμάται την ταράτσα σ’ όλη της τη ζωή».
Ένας μορφασμός που πρέπει να σήμαινε γέλιο και χαρά διέστειλε την απαίσια μορφή. Χωρίς να πει τίποτε πέταξε το σακάκι του και ξεκουμπώθηκε μπροστά. Μισοπεθαμένη από φόβο και πόνο μπόρεσα να φωνάξω: «κτηνάνθρωποι, δεν φοβάστε το Θεό;». Ο Φώτης ξαναγέλασε. Ο Κραβαρίτης πήρε ένα κομμάτι σφουγγαρόπανο και μου τόχωσε στο στόμα. Τώρα οι τέσσερεις θεατές ήταν πολύ κοντά. Ο Φώτης έπεσε πάνω μου. Είδε όμως ότι τα πόδια μου ήταν δεμένα και δεν μπορούσε να τ’ ανοίξει. Μουγκρίζοντας για το εμπόδιο ανασηκώθηκε και μισόγυμνος έλυσε τα σχοινιά. Έκλεισα τα μάτια μου τη στιγμή που μου σήκωσε τα πόδια, αλλά τα ξανάνοιξα από τον οξύ πόνο καθώς με ξέσκιζε εισορμώντας μέσα μου. Ένας δεύτερος οξύτερος πόνος ήρθε όταν τα χρυσά δόντια του μπήχτηκαν βαθιά στο πληγωμένο αριστερό στήθος. Με παίδεψε πολλή ώρα. Κάθε φορά που τελείωνε το μουγκρητό ικανοποιήσεως του γουρουνιού σκέπαζε τις κραυγές από το μαιευτήριο. Ο χορός των βασανιστών σκυμμένος πάνω μου φώναζε: «Μπράβο, Φώτη… Κι άλλο…».
Όταν αποκαμωμένος τραβήχτηκε τα ελεύθερα πόδια μου σε μια υπέρτατη προσπάθεια εκτινάξεως του έδωσαν μια τρομερή κλωτσιά στο πρόσωπο. Κλονίστηκε για μια στιγμή, το μάτι του θόλωσε και είδα στα τεράστια χέρια του, καθώς τα άπλωνε προς το λαιμό μου, την έκφραση του στραγγαλιστή. Οι άλλοι πάλεψαν σκληρά για να τον συγκρατήσουν. Σηκωτό τον πέταξαν από τη σκάλα…
23 Ιανουαρίου 1968
Είμαι πάλι στο δικό μου σπίτι της οδού Χάρητος. Με άφησαν ελεύθερη την άλλη μέρα των Χριστουγέννων. Τη φοβερή εκείνη νύχτα της 12 Δεκεμβρίου με κουβάλησαν με μια κουβέρτα από την ταράτσα όχι στο κελί μου, αλλά σ’ ένα από τα απομονωτήρια του υπογείου. Εκεί που καταλήγει η τρύπα του θανάτου από το πλυσταριό. Εδώ ο αέρας είναι λίγος, η ατμόσφαιρα πνιγερή.
Το πάτωμα δεν έχει τσιμέντο.
Όταν με άδειασαν από την κουβέρτα στο κελί το γυμνό πληγιασμένο κορμί μου ανακατεύθηκε με τη γλύτσα και τα πεταμένα ρούχα μου. Ήταν λάσπη που μύριζε αίμα και ακαθαρσίες. Το μάκρος του κελιού μόλις έπαιρνε το σώμα μου αν είχα διπλωμένα τα πόδια.
Ήμουνα όμως χωρίς χειροπέδες κι έτσι μπόρεσα να ντυθώ, να κρατάω τη μύτη μου και ν’ αναπνέω με το στόμα. Στα πρώτα δέκα λεφτά, παρά τους πόνους, την αιμορραγία και την εξάντληση, στεκόμουνα ορθή. Αυτή η βρώμικη λάσπη μου έφερνε εμετό. Και ο εμετός γινότανε το επίστρωμα της λάσπης. Δεν άντεξα για πολύ. Έπεσα κάτω και παραδόθηκα άνευ όρων στη λάσπη και στους εμετούς. Έζησα εκεί ως τις 26 Δεκεμβρίου. Αλλά δεν με βασάνισαν άλλο.
Και δεν ξαναείδα ούτε τον Καραπαναγιώτη, ούτε τους άλλους, ούτε το βιαστή μου.
Στις 26 το μεσημέρι ένας αστυφύλακας με στολή με πήγε στο γραφείο του Λάμπρου. Μέσα στο γραφείο αντίκρισα τον πατέρα μου.
Κράτησα τους λυγμούς μου. Δεν ήθελα να δώσω ικανοποίηση στον κύριο διοικητή που στεκότανε όρθιος. Ο πατέρας μπροστά στο φάντασμα που έβλεπε είχε καταρρεύσει.
«Είσαι ελεύθερη», είπε ψυχρά ο Λάμπρου.
Και νάμαι πάλι από τη φρίκη της Μπουμπουλίνας στη θαλπωρή και στις ανέσεις του πατρικού σπιτιού.
Η μητέρα ήταν ακόμη στην κλινική. Είχε πάθει καρδιακή προσβολή την ημέρα που έμαθε ότι μ’ έπιασαν. Ο πατέρας είπε ότι ήταν θαύμα που σώθηκε. Σε τρεις μέρες γύρισε σπίτι. Εμένα με εξέτασε συμβούλιο γιατρών και με υπέβαλε σε πολύπλευρη συστηματική θεραπεία. Το κάψιμο του μηρού έχει αφήσει μια βαθειά ούλη. Πιο αποκρουστική είναι η πληγή του στήθους. Είχε αρχίσει μόλυνση και χρειάστηκε να εγχειριστώ. Μου κόψανε το μισό στήθος. Ο αριστερός ώμος είχε υποστεί εξάρθρωση από το κρέμασμα. Ένα σπασμένο πλευρό μπήκε σε νάρθηκα. Έχω συνεχείς ιλίγγους και μου κάνουν ηλεκτροθεραπεία.
Υπάρχει όμως και κάτι ακόμη πιο φοβερό και αγιάτρευτο. Σήμερα το πρωί βεβαιώθηκα οριστικά ότι είμαι έγκυος. Έχω μέσα στα σπλάχνα μου το σπόρο της απαίσιας εκείνης νύχτας.
Στις 28 Μαρτίου του 1969 ο νομπελίστας ποιητής Γιώργος Σεφέρης (1900-1971) αποφασίζει να λύσει τη σιωπή του και να μιλήσει ανοιχτά κατά της χούντας των συνταγματαρχών. Μαγνητοφωνεί μία δήλωση, στην οποία, μεταξύ άλλων, κρούει τον κώδωνα του κινδύνου στο στρατιωτικό καθεστώς για την τραγωδία στην οποία οδηγούσε την Ελλάδα.
Η κασέτα φθάνει λαθραία στο Λονδίνο και αυθημερόν η δήλωσή του μεταδίδεται από την Ελληνική Υπηρεσία του BBC, ενώ αναμεταδίδεται από τον ραδιοφωνικό σταθμό του Παρισιού και την «Ντόιτσε Βέλε».
Η Δήλωση Σεφέρη
«Πάει καιρός που πήρα την απόφαση να κρατηθώ έξω από τα πολιτικά του τόπου. Προσπάθησα άλλοτε να το εξηγήσω, αυτό δε σημαίνει διόλου πως μου είναι αδιάφορη η πολιτική ζωή μας.
Έτσι, από τα χρόνια εκείνα ώς τώρα τελευταία έπαψα κατά κανόνα ν’ αγγίζω τέτια θέματα. Εξ άλλου τα όσα δημοσίεψα ώς τις αρχές του 1967, και η κατοπινή στάση μου (δεν έχω δημοσιέψει τίποτε στην Ελλάδα από τότε που φιμώθηκε η ελευθερία) έδειχναν, μου φαίνεται αρκετά καθαρά τη σκέψη μου.
Μολαταύτα, μήνες τώρα, αισθάνομαι μέσα μου και γύρω μου, ολοένα πιο επιτακτικά το χρέος να πω ένα λόγο για τη σημερινή κατάστασή μας. Με όλη τη δυνατή συντομία, νά τι θα έλεγα:
Κλείνουν δυο χρόνια που μας έχει επιβληθεί ένα καθεστώς όλως διόλου αντίθετο με τα ιδεώδη για τα οποία πολέμησε ο κόσμος μας και τόσο περίλαμπρα ο λαός μας, στον τελευταίο παγκόσμιο πόλεμο.
Είναι μια κατάσταση υποχρεωτικής νάρκης όπου, όσες πνευματικές αξίες κατορθώσαμε να κρατήσουμε ζωντανές, με πόνους και με κόπους, πάνε κι’ αυτές να καταποντισθούν μέσα στα ελώδη στεκάμενα νερά. Δε θα μου είταν δύσκολο να καταλάβω πως τέτιες ζημιές δε λογαριάζουν παρά πολύ για ορισμένους ανθρώπους. Δυστυχώς, δεν πρόκειται μόνο γι’ αυτόν τον κίνδυνο.
Όλοι πια το διδάχτηκαν και το ξέρουν πως στις δικτατορικές καταστάσεις, η αρχή μπορεί να μοιάζει εύκολη, όμως η τραγωδία περιμένει, αναπότρεπτη, στο τέλος. Το δράμα αυτού του τέλους μάς βασανίζει, συνειδητά ή ασυνείδητα όπως στους παμπάλαιους χορούς του Αισχύλου. Όσο μένει η ανωμαλία, τόσο προχωρεί το κακό.
Είμαι ένας άνθρωπος χωρίς κανένα απολύτως πολιτικό δεσμό, και, μπορώ να το πω, μιλώ χωρίς φόβο και χωρίς πάθος. Βλέπω μπροστά μου τον γκρεμό όπου μας οδηγεί η καταπίεση που κάλυψε τον τόπο. Αυτή η ανωμαλία πρέπει να σταματήσει. Είναι Εθνική επιταγή.
Τώρα ξαναγυρίζω στη σιωπή μου. Παρακαλώ το Θεό, να μη με φέρει άλλη φορά σε παρόμοια ανάγκη να ξαναμιλήσω».
Η Χούντα, φανερά ενοχλημένη από την εξέλιξη αυτή, αφαίρεσε από τον Σεφέρη τον τίτλο του πρέσβεως επί τιμή και το δικαίωμα χρήσης του διπλωματικού διαβατηρίου του. Δικαιολόγησε την πράξη της αυτή με το επιχείρημα ότι ή δήλωσή του μεταδόθηκε από τη ραδιοφωνία της Σοβιετικής Ένωσης και άρα συνιστά αντεθνική προπαγάνδα.
Στον χορό μπήκε και ο φιλικός της Τύπος, που έγραψε ότι ο Σεφέρης «πούλησε την Κύπρο για να πάρει το Νόμπελ», χαρακτηρίζοντάς τον κρυφοκομμουνιστή και μίσθαρνο όργανο ξένων κυβερνήσεων.
«Τα κορίτσια της βροχής» είναι οι γυναίκες που συνελήφθησαν, φυλακίστηκαν και βασανίστηκαν κατά τη διάρκεια της χούντας και εξομολογούνται στην κάμερα τις αληθινές ιστορίες τους.
Το κύκνειο άσμα της Αλίντας Δημητρίου, κινηματογραφίστριας που υπηρέτησε το πολιτικό ντοκιμαντέρ, ολοκληρώνει την τριλογία για τις γυναίκες στους πολιτικούς αγώνες στο δεύτερο μισό του περασμένου αιώνα.
Ένα ντοκιμαντέρ που συντρίβει τα ψέματα των νοσταλγών της χούντας.
Οι γυναίκες που πρωταγωνιστούν στο ντοκιμαντέρ, είναι απλές γυναίκες του πολιτικού αγώνα, σε μία επώδυνη αναδρομή στις χειρότερες στιγμές της ζωής τους αλλά ταυτόχρονα και τα «καλύτερα τους χρόνια», όπως ακούγεται χαρακτηριστικά.
Κατά τη διάρκεια της αφήγησής τους φορτίζονται συχνά αλλά μιλούν χωρίς να διστάζουν να εκτεθούν συναισθηματικά – το αποτέλεσμα είναι συγκλονιστικό.
Απίστευτο και όμως αληθινό! Το πανεπιστήμιο που έχει ντυθεί στα χακί λόγω των ΜΑΤ, μοιράζει πλέον και δωρεάν βιβλία του Γεώργιου Παπαδόπουλου.
«Η Επανάστατις της 21ης Απριλίου υπήρξεν από πάσης πλευράς Εθνοσωτήριος» διαβάζουμε στην πρώτη φράση του βιβλίου που μόλις μας μοίρασε δωρεάν το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης.
Έτσι, όπως γράφει ο δημοσιογράφος Χρήστος Αβραμίδης στην Ελληνοφρένεια, η πρώτη εικόνα που βλέπει κανείς μπαίνοντας στη βιβλιοθήκη μετά το κατεστραμμένο απ’ τη βροχή πάτωμα, είναι μια φωτογραφία του δικτάτορα. Θα μπορούσε κανείς να ισχυριστεί πως το συγκεκριμένο βιβλίο μπορεί να αξιοποιηθεί για ερευνητικούς λόγους.
Όμως θα μπορούσε να αξιοποιείται από τις ερευνήτριες και τους ερευνητές ακόμα και εάν απλώς διατίθετο για δανεισμό, όπως συνέβαινε, άλλωστε όλες τις τελευταίες δεκαετίες. Τι άλλαξε και το βιβλίο μοιράζεται δωρεάν (μαζί με άλλα) στην βιβλιοθήκη των Μεταπτυχιακών και Υποψηφίων Διδακτόρων για να διαβαστεί (και να επηρεάσει) νέους αναγνώστες;
Πιθανότατα πρόκειται απλώς για κάποια (τουλάχιστον) άστοχη επιλογή.
Συνδεόμενη όμως με όλα όσα συμβαίνουν τον τελευταίο καιρό στο ΑΠΘ, η εικόνα είναι ακόμα πιο ανατριχιαστική.
Σαν σήμερα, 28 Απριλίου 1986, κατέληξε ο αξιωματικός Σπύρος Μουστακλής, που τόλμησε και όρθωσε το ανάστημα του στη χούντα.
Σύμβολό της αντίστασης και αγωνιστής ο Σπύρος Μουστακλής βασανίστηκε για 47 ολόκληρες ημέρες δοκιμάζοντας το μένος και την παράνοια του «μακελάρη» όπως τον αποκαλούσαν Αναστασίου Σπανού, ένα από τα πρωτοπαλίκαρα του πραξικοπηματία Στυλιανού Παττακού. Το γεγονός πως ένας στρατιωτικός αντιστάθηκε θεωρήθηκε από τους ταγματάρχες ως εσχάτη προδοσία.
Ο Σπύρος Μουστακλής θέλοντας να αποφύγει τη συμμετοχή του στο πραξικόπημα της 21ης Απριλίου συμμετείχε στο Κίνημα του Ναυτικού, που σκοπό είχε την απαγωγή του δικτάτορα Παπαδόπουλου και ανατροπή της χούντας. Το σχέδιο ήθελε, στις 20 Αυγούστου 1969, κατά τη διάρκεια άσκησης, με κωδικό όνομα «Θρίαμβος» να απομονώσουν τον Παπαδόπουλο σε ένα πλοίο και να υπάρξει αποκατάσταση της δημοκρατίας. Δυστυχώς, το κίνημα προδόθηκε και το πλήρωμα του αντιτορπιλικού ΒΕΛΟΣ ζήτησε πολιτικό άσυλο στην Ιταλία. Με τη σειρά της η ιταλική κυβέρνηση υπέκυψε στις πιέσεις των ταγματαρχών και των αμερικανών φίλων τους και με πρόσχημα τη συνθήκη του ΝΑΤΟ τους ανακήρυξε λιποτάκτες και τους παρέδωσε στην Ελλάδα, όπου τους περίμενε η φρίκη των κελιών της ΕΣΑ.
Την πρώτη φορά που μπήκε ο βασανιστής Σπανός στο κελί του Μουστακλή του είπε τη φράση «Θα σε κάνω να ακούς ΕΣΑ και να τρέμεις», όμως ο Σπύρος Μουστακλής δεν έτρεμε κι ούτε μίλησε. Από τις 22 Μαΐου τον είχαν στα κρατητήρια του ΕΑΤ – ΕΣΑ (σημερινό πάρκο Ελευθερίας) και τον χτυπούσαν μέρα και νύχτα. Ένα από τα χτυπήματα του προκάλεσε εγκεφαλική αιμορραγία. Μετά από πολλές καθυστερήσεις μεταφέρθηκε στο 401 στρατιωτικό νοσοκομείο με το ψευδώνυμο «Μιχαηλίδης». Το χαρτί του νοσοκομείου έγραφε «θύμα τροχαίου στον Ιππόδρομο». Στη συνέχεια μεταφέρθηκε στο ΚΑΤ, όπου υποβλήθηκε σε διάφορες θεραπείες. Κατάφερε με δυσκολία να περπατήσει ξανά, όχι όμως και να μιλήσει.
Μετά, το θάνατο του, δόθηκε ως τιμής ένεκεν ο βαθμός του Αντιστράτηγου και το όνομα του στο κέντρο νεοσύλλεκτων Μεσολογγίου (2/39 Σύνταγμα Ευζώνων), όπου είναι και η γενέτειρα του.
Όταν αργότερα ρωτήθηκε σε συνέντευξη ο δικτάτορας Παττακός για τον αγωνιστή και ήρωα Σπύρο Μουστακλή, εκείνος φανερά ενοχλημένος, αλλά με την ίδια κυνικότητα που τον χαρακτήριζε είπε πως «Καλά του κάναμε… Να ησυχάσουμε… Η δύναμις επιβάλλεται διά παντός τρόπου. Ό,τι δε λύνεται, κόβεται».
Αργότερα είδε το φως της δημοσιότητας ένα ποίημα του Αντώνη Δωριάδη για τον Σπύρο Μουστακλή.
«…Προσοχή, προσοχή! Ο στρατός ανέλαβεν την διακυβέρνησιν της χώρας…» Κάπως έτσι πληροφορήθηκαν από ραδιοφώνου οι Έλληνες πολίτες για το στρατιωτικό πραξικόπημα που έβαλε τη χώρα στον γύψο για επτά χρόνια ενώ τελικά οδήγησε στο κυπριακό δράμα.
Μηνύματα για την επέτειο της αποφράδας εκείνης ημέρας εξέδωσε η πολιτειακή και πολιτική ηγεσία της χώρας.
ΠτΔ: Η αδιαπραγμάτευτη εγγύηση της δημοκρατίας, πηγή δύναμης του ατομικού και συλλογικού εαυτού μας
Στο μήνυμά της η Πρόεδρος της Δημοκρατίας, Κατερίνα Σακελλαροπούλου, επισημαίνει ότι «η 21η Απριλίου μας επαναφέρει κάθε χρόνο σε μια από τις πιο σκοτεινές περιόδους της σύγχρονης ιστορίας μας».
«Η επταετία της δικτατορίας κατέλυσε το πολίτευμα και τους θεσμούς του, όξυνε τον εθνικό διχασμό και κατέληξε στην τραγωδία της Κύπρου. Η πολιτική, πολιτιστική και πνευματική οπισθοδρόμηση που βίωσε τότε η χώρα παραπέμπουν σήμερα σε μνήμες και εμπειρίες μακρινές», προσθέτει και σημειώνει: «Στην επούλωση του εθνικού μας τραύματος συνέβαλε καθοριστικά η ειρηνική περίοδος και η ευημερία της Μεταπολίτευσης».
Κατερίνα Σακελλαροπούλου
EUROKINISSI/ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΑΓΟΠΟΥΛΟΣ
«Στον ιστορικό, αξιακό και πολιτικό ορίζοντα των Ελλήνων, η χούντα των συνταγματαρχών προβάλλει ως εντελώς παράταιρη συνθήκη, μια ευθεία και ατιμωτική ρήξη με την πολιτειακή μας παράδοση και συνείδηση», αναφέρει η Πρόεδρος της Δημοκρατίας, και τονίζει:
«Παράλληλα, μας υπενθυμίζει ότι η δημοκρατία δεν αποτελεί αυτονόητη ή φυσική κατάσταση του πολιτικού και κοινωνικού βίου και ότι η συνεχής υπεράσπισή της είναι χρέος όλων μας. Όχι μόνο με την έννοια του πολιτεύματος και την οργάνωση της εξουσίας, αλλά και ως τρόπου ζωής, καθημερινού και απτού, που βρίσκει τα πιο ισχυρά του θεμέλια στην ελευθερία και την ισότητα, τον πλουραλισμό και τον σεβασμό των θεμελιωδών ελευθεριών» και καταλήγει με την επισήμανση ότι «Η αδιαπραγμάτευτη εγγύηση της δημοκρατίας είναι η πηγή της δύναμης του ατομικού και συλλογικού εαυτού μας».
Ο Κ. Μητσοτάκης περί... λαϊκισμού
Με ανάρτησή του στο διαδίκτυο με αφορμή την επέτειο, ο πρωθυπουργός δεν αντιστάθηκε στην προσφιλή του χρήση του όρου «λαϊκισμός».
«Πενήντα πέντε χρόνια από το ξέσπασμα της δικτατορίας στην Ελλάδα, η 21η Απριλίου 2022 έρχεται να υπογραμμίσει πως η δοκιμασία της Δημοκρατίας μπορεί να αλλάζει μορφές», έγραψε και πρόσθεσε: «Ο αυταρχικός δεσποτισμός επιτίθεται σήμερα στην ελεύθερη πολιορκημένη Ουκρανία. Ενώ σ' όλες τις χώρες ο λαϊκισμός διακινεί ξανά δήθεν εύκολες απαντήσεις σε δύσκολες ερωτήσεις. Προτείνοντας ανύπαρκτες λύσεις σε υπαρκτές προκλήσεις».
Και κατέληξε:
«Η απάντησή μας, λοιπόν, δεν μπορεί να είναι άλλη από την ενότητα της κοινωνίας στη βάση της αλήθειας. Από τη διαρκή αναβάθμιση του κοινοβουλευτισμού. Και από την καθημερινή προσπάθεια να προοδεύει η Ελλάδα και να ευημερούν οι Έλληνες».
Αλέξης Τσίπρας: Η μνήμη για το χθες είναι η μήτρα για το αύριο
Με μια ανάρτησή του στο Twitter, o πρόεδρος του ΣΥΡΙΖΑ Προοδευτική Συμμαχία σημειώνει τα εξής:
«Σαν σήμερα επίορκοι Συνταγματάρχες υποδούλωσαν την πατρίδα με τα όπλα που εκείνη τους έδωσε για να την προστατεύουν».
ΣΥΡΙΖΑ: Η φρικτή εμπειρία δεν έχει ξεχαστεί
«Πενήντα πέντε χρόνια πέρασαν από την ημέρα που επιβλήθηκε στην Ελλάδα η στυγνή Δικτατορία των Συνταγματαρχών. Η εποχή αυτή κράτησε εφτά χρόνια, ωστόσο προετοιμαζόταν πολύ καιρό πριν και τα απολειφάδια των νοσταλγών της ταλαιπώρησαν τη δημόσια ζωή του τόπου έως πρόσφατα», αναφέρει στην ανακοίνωσή του ο ΣΥΡΙΖΑ-Προοδευτική Συμμαχία.
Και προσθέτει:
«Ο ελληνικός λαός βρέθηκε στο μάτι του κυκλώνα και χιλιάδες αγωνιστές της Ελευθερίας και της Δημοκρατίας βρέθηκαν εξόριστοι και φυλακισμένοι. Η νεολαία του τόπου βίωσε μια εποχή καταπίεσης των δικαιωμάτων της, ενώ πλήθος Ελλήνων που βρέθηκαν στο εξωτερικό δεν είχαν το δικαίωμα να επιστρέψουν στην πατρίδα τους ή τους αφαιρέθηκε ακόμα και η ιθαγένεια. Η χούντα ήταν το συνδυαστικό αποτέλεσμα εσωτερικών και εξωτερικών αντιθέσεων. Στο εσωτερικό αποτέλεσε προσπάθεια καταστολής του μεγάλου δημοκρατικού ρεύματος που είχε εκφραστεί με αποκορύφωμα τα Ιουλιανά και την αντίσταση στην αποστασία. Στην διεθνή εικόνα επικαθορίστηκε από τον Ψυχρό Πόλεμο και την πολιτική των ΗΠΑ στην Ευρώπη. Το καθεστώς επέβαλε στην χώρα μια πρωτοφανή κατάσταση εγκλωβισμού της πολιτικής και πολιτιστικής ζωής. Το κίνημα κατά της δικτατορίας είχε διεθνή διάσταση με σημαντικές κινητοποιήσεις αλληλεγγύης στον ελληνικό λαό τόσο στην Ευρώπη και τον υπόλοιπο κόσμο».
Και θυμίζει:
«Ήταν μια κατάσταση “υποχρεωτικής νάρκης”, όπως επισήμανε ο Γιώργος Σεφέρης στην ιστορική δήλωσή του, στην οποία είχε δει πως “στις δικτατορικές καταστάσεις η αρχή μπορεί να μοιάζει εύκολη, όμως η τραγωδία περιμένει αναπότρεπτη στο τέλος”.
»Κι αυτό το δράμα δεν ήταν παρά το αποτέλεσμα των ενεργειών φασιστών που με τη βία ανέλαβαν τα ηνία της χώρας και οδήγησαν στην τραγωδία της Κύπρου με την οποία βαρύνονται μέχρι σήμερα οι πολιτικοί απόγονοί τους».
«Η εμπειρία των Ελλήνων από τη φριχτή ημέρα που ξεκίνησε στις 21 Απριλίου 1967 δεν έχει ξεχαστεί. Είμαστε υποχρεωμένοι να παραμένουμε για πάντα στο πλευρό των λαών όλου του κόσμου που αντιμετωπίζουν με τη βία συνθήκες συνταγματικής αλλαγής, ανελευθερίας και μεταβολές συνόρων. Και για να ξαναθυμηθούμε τον Σεφέρη, κάτι τέτοιο “είναι εθνική επιταγή”», καταλήγει.
ΚΚΕ: Η επέτειος βρίσκει τα λαϊκά στρώματα μπροστά σε ζοφερή πραγματικότητα
«Πενήντα πέντε χρόνια πριν, το ξημέρωμα της 21ης Απρίλη 1967, οι εργατικές-λαϊκές δυνάμεις της χώρας μας βρέθηκαν αντιμέτωπες με την αστική στρατιωτική δικτατορία. Η σημερινή επέτειος αποτελεί ημέρα μνήμης, αλλά και τιμής σε όσους κι όσες αντιστάθηκαν με κάθε κόστος σε αυτήν, προσφέροντας ακόμα και τη ζωή τους, υπερασπιζόμενοι τα συμφέροντα και τις ελευθερίες της εργατικής-λαϊκής πλειοψηφίας, κόντρα στους σχεδιασμούς της καπιταλιστικής εξουσίας και των διεθνών συμμάχων της», αναφέρει το ΚΚΕ σε ανακοίνωσή του για τα 55 χρόνια από την επιβολή της δικτατορίας.
Επισημαίνει ότι «το ΚΚΕ αισθάνεται υπερήφανο για τον ηρωισμό και την αυταπάρνηση χιλιάδων υποστηρικτών του, μελών και στελεχών του, που βρέθηκαν στην πρώτη γραμμή της αντιδικτατορικής πάλης, που κατόρθωσαν με βαριές θυσίες να ανασυγκροτήσουν τις κομματικές του οργανώσεις και να συγκροτήσουν την ΚΝΕ, σε συνθήκες βαθιάς παρανομίας» και προσθέτει, μεταξύ άλλων:
«Η φετινή επέτειος της δικτατορίας βρίσκει την εργατική τάξη και τα λαϊκά στρώματα μπροστά σε μια ζοφερή πραγματικότητα», καθώς «καλούνται να αντιμετωπίσουν τις συνθήκες αναιμικής οικονομικής ανάκαμψης στην Ευρώπη, προσφέροντας νέες θυσίες» και «να αναμετρηθούν με το ξέσπασμα του -εδώ και χρόνια προετοιμαζόμενου- ρωσο-ουκρανικού πολέμου, που φέρνει τους λαούς μπροστά στο φάσμα μιας νέας παγκόσμιας καπιταλιστικής οικονομικής κρίσης, στην έκρηξη νέων εστιών πολέμου ή και μιας πιο γενικευμένης ιμπεριαλιστικής σύγκρουσης».
«Η κυβέρνηση της ΝΔ, ακολουθώντας πιστά τα συμφέροντα του κεφαλαίου και τη στρατηγική κατεύθυνση όλων των προηγούμενων κυβερνήσεων, συνειδητά απέφυγε να καλύψει οποιαδήποτε ανάγκη του δημόσιου συστήματος υγείας, βύθισε την εργατική τάξη και τα λαϊκά στρώματα στην ενεργειακή φτώχεια, πετσόκοψε τα εργασιακά δικαιώματα, ενέτεινε την καταστολή και την επέκταση των ΝΑΤΟϊκών βάσεων, που όλο και περισσότερο εμπλέκουν την Ελλάδα στον ιμπεριαλιστικό πόλεμο», προσθέτει.
Γ. Βαρουφάκης: Δεν ξεχνάμε
Σε ανάρτησή του στο Twitter, o γραμματέας του ΜέΡΑ25, Γιάνης Βαρουφάκης γράφει για την επέτειο:
«55 χρόνια πέρασαν από το χουντικό πραξικόπημα που έστησε η CIA & στήριξε για 7 πέτρινα χρόνια η Ουάσιγκτον, με την πλήρη κάλυψη του ΝΑΤΟ - μέχρι να ολοκληρωθούν τα σχέδια τους για διχοτόμηση της Κύπρου. Σήμερα, που ΝΑΤΟ & Ουάσιγκτον "ηγούνται" νέων εξορμήσεων εμείς δεν ξεχνάμε...»
Οι αντίπαλοι της χούντας έχουν καλέσει σε μαζικές κινητοποιήσεις με κεντρικό αίτημα την αποκατάσταση στην εξουσία μεταβατικής κυβέρνησης υπό την ηγεσία πολιτών
Οειδικός επιτετραμμένος του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών στο Σουδάν, ο Φόλκερ Πέρτες, ανέφερε αργά το βράδυ χθες Παρασκευή μέσω Twitter ότι συναντήθηκε με τον Μοχάμεντ Χαμντάν Νταγκάλο, τον επικεφαλής της Δύναμης Ταχείας Αντίδρασης (ΔΤΑ), για να του απευθύνει έκκληση να αποφευχθεί η βίαιη καταστολή των μαζικών κινητοποιήσεων στις οποίες έχουν καλέσει πρακτικά όλες οι πολιτικές παρατάξεις και συνδικάτα σήμερα Σάββατο σε όλη τη χώρα.
Σουδανοί βγαίνουν στους δρόμους πρακτικά καθημερινά για να διαδηλώσουν εναντίον του στρατιωτικού πραξικοπήματος που έγινε τη Δευτέρα, παρά το ότι υφίστανται βίαιη καταστολή η οποία έχει στοιχίσει τη ζωή σε τουλάχιστον οκτώ ανθρώπους, κατά συγκλίνουσες πηγές.
«Απαράδεκτη» κάθε βίαιη καταστολή των διαδηλώσεων για τον ΥΠΕΞ των ΗΠΑ Άντονι Μπλίνκεν
Μερικές ώρες πριν αρχίσουν οι μαζικές κινητοποιήσεις στις οποίες έχουν καλέσει σχεδόν όλες οι πολιτικές δυνάμεις και συνδικάτα εναντίον του στρατιωτικού πραξικοπήματος στο Σουδάν, ο υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ, ο Άντονι Μπλίνκεν, δήλωσε ότι οι σουδανικές δυνάμεις ασφαλείας πρέπει να σέβονται τα ανθρώπινα δικαιώματα και ότι η οποιαδήποτε βίαιη καταστολή πολιτών που θα διαδηλώσουν σήμερα θα είναι «απαράδεκτη».
Ο επικεφαλής της αμερικανικής διπλωματίας τόνισε μέσω Twitter ότι η Ουάσινγκτον στέκει στο πλευρό «του λαού του Σουδάν στον μη βίαιο αγώνα του για δημοκρατία».
ι αντίπαλοι των στρατηγών που κατέλαβαν την εξουσία έχουν καλέσει σε μαζικές κινητοποιήσεις σε όλη τη χώρα σήμερα με κεντρικό αίτημα την αποκατάσταση στην εξουσία μεταβατικής κυβέρνησης υπό την ηγεσία πολιτών, ώστε να ξαναμπεί η αφρικανική χώρα στον δρόμο προς τη δημοκρατία έπειτα από δεκαετίες αυταρχικής διακυβέρνησης.
«Χάρις στον Αγώνα των πολεμίων της Χούντας. το αίμα, τα δάκρυα και τον ιδρώτα, των αγωνιστών είσαι σήμερα υπουργός».
Αυτή την απάντηση έδωσε ο επίτιμος αντιστράτηγος και πρώτος μεταπολιτευτικά βουλευτής Εύβοιας της ΝΔ, Άγγελος Πνευματικός στην υφυπουργό Εργασίας Δόμνα Μιχαηλίδου, για τις δηλώσεις της περί «ψυχικώς νοσούντων» αντιστασιακών και «αγιοποίησης του αντιδικτατορικού αγώνα».
Ο κ. Πνευματικός, ο οποίος υπηρετούσε ως αξιωματικός στο Β’ Σώμα Στρατού στη Βέροια όταν εκδηλώθηκε η δικτατορία και υπέστη βασανιστήρια και εξαετή φυλάκιση για την αντιστασιακή του δράση, μέσα από ανάρτησή του στο Facebook, έβαλε την κ. Μιχαηλίδου στη «θέση» της, εξηγώντας της κάποια πράγματα για τη θέση που κατέχει σήμερα.
Ακολουθεί η δήλωση του κ. Πνευματικού:
«Κυρία Ντόμινα Μιχαηλίδη
Δεν σας γνωρίζω και ούτε θέλω να σας γνωρίσω.
Είμαι ένας αγωνιστής κατά της Χούντας των συνταγματαρχών και επειδή μου κάνατε την τιμή να με συμπεριλάβετε στους «Ψυχικά νοσούντες» πιστεύω ότι έχω την υποχρέωση να σας συστηθώ και σεις την υποχρέωση να με ακούσετε.
Είμαι ένας Αξιωματικός του Ελληνικού Στρατού που η πατρίδα τον τίμησε με τον βαθμό του Επιτίμου Αντιστρατήγου.
Είμαι από τα ιδρυτικά μέλη της Νέας Δημοκρατίας, που ο Λαός της Εύβοιας τον τίμησε, εκλέγοντάς τον πρώτο βουλευτή και τον έστειλε αντιπρόσωπό του στο Πρώτο Μεταδικτατορικό Κοινοβούλιο.
Αξιωματικός ών, πιστός στον όρκο μου, αντέδρασα κατά των σφετεριστών της εξουσίας, με συνέλαβαν, με βασάνισαν, με έστειλαν στο Στρατοδικείο και με καταδίκασαν σε πολυετή κάθειρξη.
Έμεινα σε κλειστή φυλακή έξι συνεχή χρόνια
Εσείς έχετε καμία εθνική περγαμηνή; Καλόν θα ήταν να την γνωστοποιήσετε στον Ελληνικό Λαό.
Σας επιστρέφω την ύβριν, μαζί με όλα όσα φιλοσοφικά και ακατανόητα εκφράσατε, για άτομα και ομάδες, στην παρουσίαση του βιβλίου.
Στα δύσκολα χρόνια της σκλαβιάς οι αγωνιστές δεν εξέφραζαν κόμματα αλλά τα ιδεώδη της Δημοκρατίας και μόνο. Μετά την απελευθέρωση από τη χουντική σκλαβιά, ο κάθε ένας ακολούθησε τον πολιτικό του δρόμο.
Χάρις στον Αγώνα των πολεμίων της Χούντας. το αίμα, τα δάκρυα και τον ιδρώτα, των αγωνιστών είσαι σήμερα υπουργός. Άν μη τι άλλο οφείλεις να σεβαστείς τις θυσίες και να μη τολμήσεις να παρουσιαστείς στη γιορτή της Δημοκρατίας, στην οποία δικαιούνται να ευρίσκονται μόνο οι αγωνιστές και οι πιστεύοντες στους αγώνες για τη Λευτεριά
Τα κόκαλα των Αγωνιστών του 21, και των ηρώων του 40 θα τρίζουν στο άκουσμα των υβριστικών σου θέσεων γιατί αυτοί θυσιάστηκαν για την πατρίδα τη θρησκεία και τη Λευτεριά.»
