Ο καταργητικός νομοθετικός οίστρος της κυβέρνησης στα εργασιακά επιβεβαιώνει όλους εκείνους που υποστηρίζουν ότι η Νέα Δημοκρατία δεν ήρθε για να χτίσει αλλά για να γκρεμίσει, επιχορηγώντας έτσι γενναία μια κρατικοδίαιτη εργοδοσία.

Οι δύο πιο χαρακτηριστικές καταργήσεις αφορούν το δίκαιο της καταγγελίας των συμβάσεων εργασίας (βάσιμος λόγος απόλυσης) και την κοινή και αλληλέγγυα ευθύνη του επιχειρηματία, που αναθέτει έργο σε εργολάβο, του εργολάβου, όπως και του υπεργολάβου του, για τις απαιτήσεις των εργαζομένων εργολάβου και υπεργολάβου.

Στις απολύσεις πρώτα: το όριο που έθετε ο νόμος (άρθρο 48 του ν. 4611/2019) είναι ένα αυτονόητο όριο στην αυθαιρεσία του εργοδότη. Σύμφωνα με την καταργημένη πλέον ρύθμιση για να είναι έγκυρη μια απόλυση θα πρέπει η αιτία της, ο βάσιμος λόγος που οφείλει μάλιστα να αποδεικνύει ο εργοδότης, να τη δικαιολογεί επαρκώς. Αυτό συμβαίνει όταν η απόλυση γίνεται για λόγο που ανάγεται στη συμπεριφορά ή τις ικανότητες του εργαζο­μένου είτε στις λειτουργικές ανάγκες της επιχείρησης (που καθιστούν πλεονάζουσα τη θέση εργασίας). Με το άρθρο 48 ν. 4611/2019 πληρώθηκε από τον νομοθέτη με τον καλύτερο τρόπο το κενό προστασίας που άφησε η δικαστική εξουσία, που σε πολλές περιπτώσεις δεν αντιλαμβάνεται την εντολή προστασίας του εργαζομένου που δίνει το «μεροληπτικό» (υπέρ του αδυνάμου) Εργατικό Δίκαιο. Αυτή τη ρύθμιση (άρθρο 48 του ν. 4611/2019), που ανταποκρίνεται και στα στάνταρ του διεθνούς δικαίου, κατάργησε η κυβέρνηση της Νέας Δημοκρατίας διά της κοινοβουλευτικής της πλειοψηφίας.

Από τον καταργητικό οίστρο της κυβέρνησης δεν γλίτωσε ούτε το άρθρο 9 του ν. 4554/2018 για την κοινή και αλληλέγγυα ευθύνη του επιχειρηματία και του εργολάβου του, καθώς και του υπεργολάβου έναντι των εργαζομένων εργολάβου και υπεργολάβου. Η ρύθμιση διασφάλιζε ότι οι εργαζόμενοι του εργολάβου και του υπεργολάβου θα μπορούσαν να απαιτήσουν π.χ. τους μισθούς τους από τον επιχειρηματία / αναθέτοντα ή και τον εργολάβο επί υπεργολαβιών, όταν στις εργολαβίες και τις υπεργολαβίες η «ελευθερία» των συμβάσεων των εργοδοτών τους άφηνε έρμαιο της αφερεγγυότητας του άμεσου εργοδότη τους. Βέβαια στις εργολαβίες και τις υπεργολαβίες, γενικά, η κατάσταση της εργασίας θυμίζει συχνά τον «νόμο δυτικά του Ρίο Πέκος»*, αλλά αυτό είναι ένα μείζον ζήτημα που χρειάζεται ειδική και αναλυτική πραγμάτευση. Το ήδη καταργημένο άρθρο 9 του ν. 4554/2018 δεν έκανε τίποτε άλλο από το να διευρύνει και να επεκτείνει τη ρύθμιση του Αστικού Κώδικα για τα οικοδομικά έργα, που ισχύει εδώ και περίπου 80 χρόνια (άρθρο 702 ΑΚ). Η ρύθμιση αυτή δεν δημιούργησε ποτέ σύγχυση στην αγορά, όπως αναληθώς ανέφερε για το ομόρροπο άρθρο 9 ο υπουργός Εργασίας κ. Βρούτσης, αιτιολογώντας την αναχρονιστική νομοθετική του πρωτοβουλία. Αλήθεια, πώς του γλίτωσε το άρθρο 702 του Αστικού Κώδικα;

* Η έκφραση «ο νόμος δυτικά του Πέκος» σε εποχές Φαρ Ουέστ περιγράφει καταστάσεις όπου συμβαίνει μάλλον το αντίθετο του νόμου, δηλαδή «αυτοδικία, και συνεπώς αυταρχισμός, δίκαιο του ισχυροτέρου, κοινωνικός δαρβινισμός, νόμος της ζούγκλας με κάποια ωστόσο τραγελαφική επίφαση νομιμότητας» (από το: https://www.slang.gr/lemma/22825-dytika-tou-pekos)​​​​​​

Τέσσερις συνοπτικές παρατηρήσεις πάνω στις τροπολογίες Βρούτση:

1. Επιλέχθηκε να καταργηθούν δύο θετικά μέτρα, για την αιτιολόγηση των απολύσεων και για τη συνευθύνη αναθέτοντος-εργολάβου-υπεργολάβου έναντι των εργαζομένων, ουσιαστικά τα πρώτα θετικά μέτρα έπειτα από έναν καταιγισμό μέτρων απορρύθμισης της εργασίας στη διάρκεια των μνημονίων.

2. Η κατάργηση αυτών των συγκεκριμένων θετικών μέτρων, που είναι κοινός τόπος σε όλες τις χώρες της Ευρώπης, προωθήθηκε από μια δύναμη και μια κυβέρνηση που διακηρύσσει με κάθε ευκαιρία τον ευρωπαϊσμό της.

3. Η κατάργηση των διατάξεων αυτών γίνεται σε μια συγκυρία γενικευμένης απορρύθμισης των εργασιακών σχέσεων, με την ταυτόχρονη θεσμική υποβάθμιση του ΣΕΠΕ από την κυβέρνηση, αλλά και με τον επιπλέον συμβολισμό των καταιγιστικών καταγγελιών στα ΜΜΕ περιστατικών ακραίας παραβατικότητας από εργοδότες.

4. Η δικαιολογία από την κυβέρνηση της κατάργησης των θετικών διατάξεων, ιδιαίτερα για τον βάσιμο λόγο απόλυσης, στηρίχτηκε στο επιχείρημα ότι η επίκληση του «βάσιμου λόγου» απόλυσης από τους εργαζομένους λειτουργούσε, τάχα, ως «στίγμα» και ως βάση εκδικητικής συμπεριφοράς εις βάρος των απολυμένων εργαζομένων από άλλους εργοδότες.

Ο ισχυρισμός αυτός, σε συνδυασμό με τον τρόπο που αντέδρασαν οι εργοδοτικές ενώσεις, επιδοκιμάζοντας με ενθουσιασμό τη νομοθετική πρωτοβουλία του υπουργείου Εργασίας, καταλήγει να λειτουργεί ως μια νομιμοποίηση και κανονικοποίηση της εκδικητικής και αντεργατικής συμπεριφοράς των εργοδοτών.

Η κατάργηση του άρθρου 48 Ν. 4611/2019 (ΦΕΚ-73 Α/17-5-19) με την τροπολογία της τελευταίας στιγμής την περασμένη Πέμπτη από τον υπουργό Εργασίας (τροπολογία υπ’ αριθμ. 28/16/8.8.2019) εγείρει σοβαρό προβληματισμό, τόσο ως προς τη νομοπαραγωγική διαδικασία όσο και ως προς την ουσία της νέας ρύθμισης. Συγκεκριμένα:

α. Προκαλεί κατάπληξη, όταν μια μόνο μέρα (!) μετά τη δημοσίευση του νόμου 4622/2019 (ΦΕΚ Α' 133/07.08.2019), που κατοχυρώνει τις αρχές της καλής νομοθέτησης, και ιδίως την «ανοιχτή διαδικασία», ήτοι τη διαφάνεια μέσω της προσβασιμότητας στις ρυθμίσεις και της δυνατότητας υποβολής προτάσεων σχετικών με αυτές, κατά το στάδιο της κατάρτισής τους (άρθρο 58 παρ. 1 ε') και την υποχρεωτική προηγούμενη διαβούλευση (άρθρο 61), κατατέθηκε «νυχτερινή» τροπολογία του υπουργείου Εργασίας για ένα τόσο σοβαρό θέμα, όπως οι προϋποθέσεις τις καταγγελίας των σχέσεων εργασίας, που αφορά το σύνολο των εργαζομένων με καθεστώς ιδιωτικού δικαίου στη χώρα. Φαίνεται ότι η εξαγγελθείσα -και από τη νέα κυβέρνηση- ρήξη με τις πρακτικές του παρελθόντος, που διόγκωσαν την κακονομία στη χώρα μας, είναι φραστική και όχι ουσιαστική.

Είναι σαφές ότι σε ένα τόσο ευαίσθητο θέμα η όποια κανονιστική μεταβολή προϋποθέτει ευρύ δημόσιο διάλογο, με τη συμμετοχή των κοινωνικών εταίρων και των επιστημονικών φορέων, προκειμένου να εξασφαλιστεί η βέλτιστη εξισορρόπηση των αντικρουομένων συμφερόντων και να διασφαλιστεί το αναγκαίο επίπεδο προστασίας των εργαζομένων.

β. Η ρητή νομοθετική κατοχύρωση της ανάγκης επίκλησης και απόδειξης από τον εργοδότη «βασίμου λόγου» για την έγκυρη καταγγελία εργασιακής σχέσης (άρθρο 48 ν. 4611/2019) αποτελούσε σημαντική, πρόσθετη ασφαλιστική δικλείδα υπέρ του εργαζομένου, σε αρμονία με το περιεχόμενο και την τελεολογία του άρθρου 24 του Αναθεωρημένου Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Χάρτη (που κυρώθηκε με το ν. 4359/2016). Τούτο διότι μετέβαλε, για πρώτη φορά, τον χαρακτήρα της καταγγελίας, από αναιτιώδη σε αιτιώδη, και επέρριπτε το σχετικό βάρος απόδειξης στον εργοδότη, ο οποίος εκ των πραγμάτων έχει ευχερέστερη πρόσβαση στο αποδεικτικό υλικό. Με την κατάργηση της ως άνω ρύθμισης, η καταγγελία καθίσταται και πάλι αναιτιώδης, με μόνο όριο την απαγόρευση της καταχρηστικής ασκήσεως του δικαιώματος, ενώ το βάρος απόδειξης της καταχρηστικότητας της καταγγελίας επιρρίπτεται εκ νέου στον εργαζόμενο.

Η εποχή που το εργατικό δίκαιο εθεωρείτο τμήμα του αστικού δικαίου και η καταγγελία συμβάσεως εργασίας αποτελούσε μία από τις μορφές καταγγελίας των λοιπών αστικών συμβάσεων έχει παρέλθει ανεπιστρεπτί. Οι σύγχρονες τάσεις του εργατικού δικαίου σε όλη την Ευρώπη ενισχύουν τον κοινωνικό χαρακτήρα του δικαίου της καταγγελίας, που όλο και περισσότερο επηρεάζεται από την αρχή της αναλογικότητας και την αρχή του κοινωνικού κράτους, μακριά από τις αντιλήψεις παρελθουσών εποχών.

Η προστασία των θέσεων εργασίας από αυθαίρετες επιλογές του εργοδότη και η θέσπιση κανόνων στις εργασιακές σχέσεις δημιουργούν ένα ασφαλές εργασιακό τοπίο, κρίσιμο παράγοντα για την ανάπτυξη οποιασδήποτε οικονομίας, πολλώ δε μάλλον μιας οικονομίας που στηρίζεται στον τομέα των υπηρεσιών και σε επιχειρήσεις εντάσεως εργασίας.

Η ευρεία ευχέρεια απολύσεων, εξάλλου, δεν έχει μόνο τις γνωστές δυσβάσταχτες συνέπειες για εκείνον που χάνει τη δουλειά του, αλλά συγχρόνως, αποτελεί τροχοπέδη για την οικονομία και την ανάπτυξη. Αυτός είναι άλλωστε ο λόγος για τον οποίο νομικός κόσμος στην Ευρώπη αναγορεύει πλέον σε μείζον αγαθό την προστασία του εργαζομένου από απολύσεις χωρίς «βάσιμο λόγο».

ΕΠΙ ΤΗΣ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑΣ: Δυστυχώς η νέα κυβέρνηση επέλεξε να συνεχίσει την πάγια μεταπολιτευτική πρακτική της νομοθέτησης διά καλοκαιρινών τροπολογιών και μάλιστα χωρίς ίχνος δημόσιου διαλόγου και διαβούλευσης για ένα ζήτημα που όπως ανέφερε, χωρίς όμως να τεκμηριώσει, ο κυβερνητικός εκπρόσωπος επέφερε μεγάλη αναστάτωση στην αγορά εργασίας. Εύλογο επομένως είναι το πρώτο ερώτημά μας: ποια είναι αυτή η αναστάτωση και πότε πρόλαβε να λειτουργήσει και να επηρεάσει την αγορά εργασίας τους ελάχιστους μήνες της ισχύος της; Και αναγκαίο το δεύτερο: ποιος είναι ο αληθινός λόγος αυτής της σπουδής για νέα ρύθμιση που, όπως ήταν αναμενόμενο, το αποτέλεσμά της είναι μια κακότεχνη νομοθετική διατύπωση που δεν εξυπηρετεί πολιτικά και νομικά ούτε καν τους εμπνευστές της.

ΕΠΙ ΤΗΣ ΟΥΣΙΑΣ: Μετά τη διαδικασία της fast track μερικής κατάργησης της προγενέστερης ρύθμισης, και η νέα ρύθμιση ακροβατεί ανάμεσα στην κατάργηση της αναφοράς του βάσιμου λόγου απόλυσης στο έγγραφο απόλυσης, αλλά και στην πίστη, στην επόμενη κιόλας παράγραφο, στον Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Χάρτη που την προβλέπει! Η προϊσχύσασα διάταξη επέφερε κάτι σημαντικό στο δίκαιο της καταγγελίας. Αυτό είναι ότι για πρώτη φορά μετέτρεψε την καταγγελία από αναιτιώδη σε αιτιώδη. Το σημαντικό στοιχείο που έφερνε, επομένως, για όσους εργαζόμενους προσέφευγαν δικαστικά κατά της νομιμότητας της απόλυσής τους είναι ότι αντέστρεφε το βάρος απόδειξης και το μετέφερε στον εργοδότη και όχι στον προσφεύγοντα δικαστικά εργαζόμενο (ούτως ή άλλως μια πράξη θάρρους στην εποχή μας), προκειμένου αυτός να αποδείξει ότι συνέτρεχαν οι πραγματικά βάσιμοι λόγοι απόλυσης, με κορυφαίο αυτόν της δήθεν ή πραγματικής αναδιοργάνωσης στην επιχείρηση, βάσιμος λόγος που κυριάρχησε στην επίσημη ηλεκτρονική κατηγοριοποίηση του συστήματος ΕΡΓΑΝΗ.

Ενα σημείο που χρήζει προσοχής και ενδιαφέροντος είναι ότι το αναιτιώδες της καταγγελίας, που επανέρχεται τώρα με τον νόμο Βρούτση, στην ουσία αντιβαίνει στο άρθρο 24 του Αναθεωρημένου Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Χάρτη, που απαγορεύει την ανέλεγκτη καταγγελία και βάζει φραγμό στις παγιωμένες σε Αμερική και Αγγλία παραδοσιακές αρχές του hire and fire και employment at will, δηλαδή στην απόλυτα ανέλεγκτη καταγγελία.

Προσοχή: η προϊσχύσασα ρύθμιση δεν μείωσε τις απολύσεις. Καμία νομοθετική ρύθμιση δεν μπορεί να το κάνει αυτό, ειδικά σε περιόδους δομικών/συστημικών οικονομικών κρίσεων. Πάντα το εργατικό δίκαιο, όπως εφαρμόζεται στην πράξη και στις αγορές εργασίας, θα βρίσκει δρόμους να προβαίνει και να αιτιολογεί ως «οικονομοτεχνικά αναγκαίες» τις απολύσεις.

ΤΟ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑ: Μια κοινωνικά, εργασιακά αλλά και νομικά χρήσιμη ρύθμιση, που δεσμευτικά όφειλε και η χώρα μας να έχει ενσωματώσει λόγω Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Χάρτη, θυσιάζεται στο όνομα της περίφημης ευελιξίας στις εργασιακές σχέσεις που έπειτα από πολύχρονη εφαρμογή δεν είχε τα επιθυμητά για την ανάπτυξη αποτελέσματα, πλην της πλήρους εργασιακής απορρύθμισης, της συστηματοποιημένης και ανέλεγκτης παραβατικότητας και της δύσκολης και ακριβής συνάμα διαδικασίας νομικής προστασίας των απολυμένων.