Στη Σερβία βρέθηκαν δύο επιστολές που είχε γράψει ο γνωστός σερβοαμερικανός επιστήμονας και εφευρέτης Νίκολα Τέσλα, και οι  οποίες θεωρούνταν μέχρι πρότινος χαμένες.

Τη σχετική ανακοίνωση έκανε η εταιρεία πολιτισμού και ιστορίας «Αντλιγκάτ».        

    Οι επιστολές γράφτηκαν τον Δεκέμβριο του 1934 και έχουν ως αποστολέα τον γενικό πρόξενο του Βασιλείου της Γιουγκοσλαβίας στη Νέα Υόρκη Ράντοε Γιανκόβιτς. Στις επιστολές του ο Τέσλα μιλάει για τον  σερβικής καταγωγής φυσικό Μιχαήλ Πούπινα. 

    Κατά το παρελθόν οι ιστορικοί θεωρούσαν ότι μεταξύ του Τέσλα και του Πούπινα υπήρχε διένεξη όπως και ότι επί χρόνια δεν μιλούσαν μεταξύ τους.

Απέδιδαν μάλιστα τις μεταξύ τους πολιτικές διαφωνίες στην πολυπλοκότητα του σερβικού χαρακτήρα. Ωστόσο στις επιστολές του αυτές ο Τέσλα μιλάει για τον Πούπινα με σεβασμό.  

    «Οι επιστολές αυτές ανατρέπουν σε μεγάλο βαθμό την ευρέως διαδεδομένη άποψη που επικρατούσε για τις συγκρουσιακές σχέσεις μεταξύ των δύο επιστημόνων και επιβεβαιώνουν τα αφηγήματα εκείνα που υποστήριζαν ότι οι σχέσεις τους αποκαταστάθηκαν λίγο πριν από τον θάνατο του Πούπινα. Γίνεται πλέον εντελώς σαφές ότι, τη στιγμή που γράφτηκαν οι επιστολές αυτές, τρεις μήνες πριν από τον θάνατο του Πούπινα, δεν υπήρχε διένεξη μεταξύ τους και αυτό που ήθελαν και οι δύο ήταν να συναντηθούν το συντομότερο», λέει ο ιδρυτής της εταιρείας «Αντλιγκάτ»  Βίκτορ Λάζιτς.  
          
    Οι ερευνητές πάντως δεν διευκρινίζουν πού και πώς βρέθηκαν οι επιστολές αυτές του Τέσλα, ούτε αν τα ίχνη τους οδηγούν στο «αρχείο του Τέσλα» το οποίο ψάχνουν να βρουν επί δεκαετίες.





ΑΠΕ

Του Γιώργου Στάμκου*

Στις 13 Φεβρουαρίου γιορτάζεται η Παγκόσμια Ημέρα Ραδιοφώνου, ενός μέσου μαζικής επικοινωνίας που εδώ κι ένα σχεδόν αιώνα έχει διαμορφώσει καθοριστικά την κοινωνία, την οικονομία και τον ανθρώπινο πολιτισμό.

Το ραδιόφωνο έκανε, κατά κοινή ομολογία, τον πλανήτη μας «μικρότερο», φέρνοντας τους ανθρώπους πιο κοντά, ενώ ταυτόχρονα διεύρυνε τους ορίζοντες τους, μεταδίδοντας πληροφορίες και ιδέες σε όλα τα μήκη και τα πλάτη του πλανήτη, πολύ πριν από την τηλεόραση και το διαδίκτυο.



Οι πρωτοπόροι των ραδιοκυμάτων


Δύσκολα μπορούμε να φανταστούμε σήμερα τον κόσμο, που δονείται από τις ραδιοφωνικές εκπομπές, βυθισμένο στη σιωπή των ερτζιανών κυμάτων.

 Κι όμως αυτό συνέβαινε πριν από μόλις 130 χρόνια, όταν μια ομάδα πρωτοπόρων, επιστημόνων κι εφευρετών, άνοιξε το δρόμο για την αξιοποίηση του ηλεκτρομαγνητικού φάσματος. Πρώτος ήταν ο Χάινριχ Ρ. Χερτζ, που από το 1886 ως το 1888, απέδειξε με μια σειρά από πειράματα την πρακτική εφαρμογή της θεωρίας των ηλεκτρομαγνητικών κυμάτων του Μάξγουελ. Προς τιμήν του τα κύματα αυτά ονομάστηκαν από τότε Ερτζιανά.



Ακολούθησε το Σερβο-αμερικανός εφευρέτης κι επιστήμονας Νίκολα Τέσλα (1856-1943), ο οποίος το 1891 παρουσίασε στο κοινό την πρώτη ασύρματη μετάδοση της ενέργειας, που ήταν τότε γνωστή ως «Φαινόμενο Τέσλα».

Το 1893 ο Τέσλα άρχισε να ερευνά, να πειραματίζεται ασταμάτητα πάνω στα ραδιοκύματα και, τελικά, να περιγράφει λεπτομερειακά τις βασικές αρχές της ραδιεκπομπής.  Σε μια σειρά από διαλέξεις και επιδείξεις στο Σεντ Λούις του Μιζούρι και στο Ινστιτούτο Φραγκλίνου στη Φιλαδέλφεια, ο Τέσλα απέδειξε πως ήταν εφικτή μια ραδιομετάδοση. 
Έτσι γεννήθηκε το ραδιόφωνο!

Την περίοδο που ο Τέσλα ήταν έτοιμος να κάνει το μεγάλο άλμα και να υλοποιήσει την πρώτη φάση του σχεδίου του, που αφορούσε την κατασκευή μεγάλων ραδιοπομπών και ραδιοδεκτών, συνέβη ένα πολύ δυσάρεστο γεγονός. Στις 13 Μαρτίου του 1895 μια ύποπτη πυρκαγιά, πιθανόν εμπρησμός εκ μέρους των συνεργατών του Έντισον, κατέστρεψε το εργαστήριο του στη Νέα Υόρκη και μαζί του σημειώσεις, σχέδια, μοντέλα ραδιοαυτόματων συσκευών, ταλαντωτών, επαγωγικών κινητήρων καθώς και ολόκληρο το πολύτιμο τεχνικό του αρχείο.
Όμως ο Τέσλα δεν το έβαλε κάτω και, με τη βοήθεια της ισχυρής του μνήμης, άρχισε να σχεδιάζει από την αρχή τα πάντα. 

Radio Tesla

Το 1896 ο Τέσλα συνέχισε στο νέο του εργαστήριο τα πειράματα του πάνω στα ρεύματα υψηλής συχνότητας και στη ραδιοεπικοινωνία. Τότε συνέλαβε και την ιδέα του Παγκόσμιου Συστήματος (World System) μετάδοσης πληροφοριών και ενέργειας, που θα στοίχειωνε τη σκέψη του για τις επόμενες δεκαετίες. Την άνοιξη του 1897, σ’ έναν πρόχειρο πειραματικό σταθμό έξω από τη Νέα Υόρκη, ο εφευρέτης κατόρθωσε να εκπέμψει ραδιοσήματα σε απόσταση 40 χιλιομέτρων. Τότε κατοχύρωσε και το βασικό σχέδιο ραδιοτεχνικής, το οποίο και εκμεταλλεύτηκε στη συνέχεια ο Γουλιέλμο Μαρκόνι προκειμένου να κατασκευάσει το πρώτο ραδιόφωνο: 
μια εφεύρεση που δικαιωματικά ανήκει στον Τέσλα.



Στις αρχές του 1898 ο Τέσλα πραγματοποίησε στην προβλήτα του λιμανιού της Νέας Υόρκης μια πετυχημένη δοκιμή ενός μοντέλου τηλεκατευθυνόμενου πλοιαρίου. Εκεί συνέρευσε μεγάλο πλήθος, που έκπληκτο παρακολούθησε τον εφευρέτη να κάνει επίδειξη του τηλεκατευθυνόμενου πλοιαρίου του και να εξηγεί τις αρχές της ρομποτικής και του αυτοματισμού.

Από τον Μάιο του 1899 μέχρι τις αρχές του 1900 ο Τέσλα πραγματοποίησε μια σειρά από εντυπωσιακά πειράματα στο Κολοράντο Σπρινγκς σε υψόμετρο 2.200 μέτρων πάνω στην ασύρματη μεταφορά της ενέργειας. Αυτή η γνώση ήταν απαραίτητη στον Σερβο-αμερικανό εφευρέτη προκειμένου να υλοποιήσει το Παγκόσμιο Σύστημα μεταφοράς σημάτων και ενέργειας, που οραματιζόταν.  Ανάμεσα στα πρώτα πράγματα, που έκανε ο εφευρέτης μόλις επέστρεψε στη Νέα Υόρκη, ήταν και να κατοχυρώσει τις νέες του ευρεσιτεχνίες για τις ραδιοεπικοινωνίες και την ασύρματη μεταφορά ενέργειας, οι οποίες βασίστηκαν στα πειράματα του στο Κολοράντο Σπρινγκς.

«O Μαρκόνι χρησιμοποιεί 17 ευρεσιτεχνίες μου»

Παράλληλα, με αρχική χρηματοδότηση του μεγαλοτραπεζίτη Τζ. Π. Μόργκαν, άρχισε να κατασκευάζει στο Γουόρντεκλιφ του Λονγκ Άιλαντ έναν γιγαντιαίο πύργο, που θα λειτουργούσε ως ο πρώτος παγκοσμίως μεταδότης ραδιοσημάτων και ενέργειας. Ενώ οι εργασίες κατασκευής του πρώτου παγκόσμιου ραδιοσταθμού συνεχιζόταν, έφθασε στ' αυτιά του Τέσλα μια μοιραία είδηση: ο παγκόσμιος τύπος διατυμπάνιζε το γεγονός ότι στις 12 Δεκέμβρη του 1901 ο Ιταλός Γκουλιέλμο Μαρκόνι είχε κατορθώσει να στείλει το γράμμα S από τη μια πλευρά του Ατλαντικού στην άλλη. 
Συγκεκριμένα ο Μαρκόνι εξέπεμψε ραδιοκύματα από το νότιο άκρο της Αγγλίας, χρησιμοποιώντας ένα αερόστατο για ν’ ανυψώσει την κεραία όσο το δυνατόν ψηλότερα και τα σήματα αυτά ελήφθησαν στη Νέα Γη.



Για τον Τέσλα αυτή η είδηση ήταν μια δυσάρεστη έκπληξη. Ο χρηματοδότης του Τζ. Π. Μόργκαν ξαφνιάστηκε από το γεγονός ότι ο Μαρκόνι τα κατάφερε χωρίς να κατασκευάσει κάτι που να έμοιαζε με τον τεράστιο και πολυδάπανο πύργο του Τέσλα κι αποφάσισε να του κόψει τις χορηγίες.
Αναμφίβολα όμως όλοι οι ξαφνικοί θαυμαστές του Μαρκόνι δεν γνώριζαν ότι ο Ιταλός εφευρέτης είχε χρησιμοποιήσει την υπ’ αριθμόν 645 576 βασική ραδιοφωνική πατέντα του Τέσλα, την οποία είχε καταθέσει προς έγκριση το 1897 και πήρε την κατοχύρωση μόλις στις 20/3/1900.

Αφού Τέσλα έμαθε τις λεπτομέρειες από τον ηλεκτρομηχανικό Χ. Ότις Ποντ, που ήταν παρόν όταν ο Μαρκόνι έστειλε το πρώτο του σήμα, στο τέλος είπε: 
«Ο Μαρκόνι είναι καλό παιδί, ας συνεχίσει. Χρησιμοποιεί όμως 17 δικές μου ευρεσιτεχνίες». 
Ο Τέσλα  ήταν δικαιολογημένα πολύ θυμωμένος γι’ αυτή την πρωτοφανή κλοπή κι άρχισε να μιλά για συνωμοτικά σχέδια και μεθόδους «Βοργίων και Μεδίκων», που χρησιμοποιήθηκαν για να εμποδίσουν τα σχέδια του.
Μάταια ωστόσο προσπάθησε να εξηγήσει ότι σ’ αυτόν άνηκαν τα πρωτοτόκια της ραδιοεπικοινωνίας.



Αυτή ήταν και η αρχή μιας σειράς από δικαστικές διαμάχες του Τέσλα με το Μαρκόνι σχετικά με τις κλεμμένες ευρεσιτεχνίες του πρώτου, που κράτησαν ως το 1904 με αποφάσεις που ευνοούσαν τον Μαρκόνι, άσχετα αν ο Ιταλός εφευρέτης βασίστηκε ως κυρίως τις ευρεσιτεχνίες των άλλων πρωτοπόρων και ειδικά του Τέσλα. 

Έτσι η εφεύρεση του ραδιοφώνου κατοχυρώθηκε αρχικά στον Γουλιέλμο Μαρκόνι. Σύντομα οι πάντες έμαθαν πως ο Ιταλός εφευρέτης ήταν ο «πατέρας του ραδιοφώνου», ενώ ο Τέσλα, που είχε οράματα για την Ελεύθερη Ενέργεια, άρχισε σταδιακά να περιθωριοποιείται και να αγνοείται. 

Το όνομα του Τέσλα κόντεψε σχεδόν να διαγραφεί από κάθε λεωφόρο της γνώσης και λίγο έλειψε να θαφτεί στο απέραντο νεκροταφείο των αγνώστων της ιστορίας. Και θα συμβεί κάτι τέτοιο, αν το έργο και οι ιδέες του Τέσλα δεν ήταν τόσο πρωτοποριακές και μεγαλειώδεις, ώστε να είναι αδύνατον να συγκαλυφθούν εντελώς.

H δικαίωση από το Ανώτατο Δικαστήριο των ΗΠΑ

Τελικά, κι ενώ όλος ο κόσμος συνέχισε να πιστεύει πως ο Μαρκόνι ήταν ο εφευρέτης του ραδιοφώνου, το 1943, λίγους μήνες μετά τον θάνατο του Τέσλα, το Ανώτατο Δικαστήριο των ΗΠΑ αποφάσισε να αποκαταστήσει τον Σερβο-αμερικανό εφευρέτη και αποφάνθηκε πως ο Τέσλα ήταν ο πραγματικός εφευρέτης του ραδιοφώνου. Η απόφαση του Ανωτάτου Δικαστηρίου δεν έλαβε υπόψιν της το γεγονός πως ο Μαρκόνι πέτυχε όντως να εκπέμψει το πρώτο διαμορφωμένο ραδιοσήμα, αλλά το γεγονός πως το κατάφερε αυτό χρησιμοποιώντας έναν συνδυασμό από προϋπάρχουσες πατέντες του Τέσλα με ελάχιστες βελτιώσεις.

Μπορεί το Ανώτατο Δικαστήριο των ΗΠΑ να αναγνώρισε με απόφαση του ότι ο Μαρκόνι δεν ήταν ο πραγματικός εφευρέτης του ραδιοφώνου, αλλά τα σχολικά και ιστορικά βιβλία συνεχίζουν να τον αναφέρουν ως τέτοιο. 

Μέχρι πρόσφατα οι ασυρματιστές του ναυτικού ονομάζονταν «Μαρκόνηδες» και όχι «Τεσλιανοί», όπως θα ήταν το σωστό. Ακόμη και σήμερα οι περισσότεροι άνθρωποι πιστεύουν πως ο Μαρκόνι είναι ο «πατέρας» του ραδιοφώνου και όχι ο Τέσλα. Κι αυτό δυστυχώς δε συμβαίνει μόνον στη περίπτωση του ραδιοφώνου, αλλά και σε πολλές άλλες εφευρέσεις, ευρεσιτεχνίες (είχε συνολικά 700) και ιδέες του Τέσλα, που άλλαξαν τον κόσμο μας.
Όπως αναφέρει χαρακτηριστικά και ο Max E. Valentinuzzi στο άρθρο του Nikola Tesla: Was He So Much Resisted and Forgotten, στο Engineering in Medicine and Biology Magazine (1998) 

«Πέρασα όλα μου τα χρόνια στη σχολή των ηλεκτρολόγων μηχανολόγων (1951-1956) χωρίς ν’ ακούσω το όνομα του Νίκολα Τέσλα, ακόμη και σ’ εκείνα τα μαθήματα που σαφώς αναφέρονται σε μηχανές εναλλασσόμενου ρεύματος ή σε μεταφορά ενέργειας ή σε ασύρματη επικοινωνία (ραδιόφωνο). 
Ξόδεψα αρκετό καιρό σε μια ιδιωτική εταιρεία τηλεπικοινωνιών, θυγατρική εταιρεία της RCA, όπου είχα την ευκαιρία να γνωρίσω αρκετά σημαντικούς και έμπειρους ανθρώπους. Ποτέ, σε τόσες πολλές διαλέξεις, συναντήσεις και συζητήσεις που είχα, δεν αναφέρθηκε πουθενά ο Τέσλα. Πάντως θυμάμαι καλά ονόματα λιγότερο σημαντικών πρωτοπόρων στο χώρο του ηλεκτρισμού. Αρκετοί συνάδελφοι και παλιοί συμφοιτητές μου είχαν παρόμοιες εμπειρίες. Ο Τέσλα ήταν ανύπαρκτος». 

Ο Γιώργος Στάμκος είναι συγγραφέας, βιογράφος του Νίκολα Τέσλα και δημιουργός του περιοδικού Ζενίθ 

Γιώργος Στάμκος

Νίκολα Τέσλα (1856-1943): Επιστήμονας, εφευρέτης, πειραματιστής, ανθρωπιστής, εκκεντρικός, φιλόσοφος, οραματιστής… Μια αινιγματική και παρεξηγημένη μορφή, που παραμένει ο μύθος και το αρχέτυπο όλων των επιστημόνων του 20ου αιώνα. Ο Τέσλα δεν ήταν μόνον ένας από τους σημαντικότερους επιστήμονες και εφευρέτες της εποχής του. Υπήρξε στη κυριολεξία ο “Προμηθέας του Hλεκτρισμού” και ο άνθρωπος που ανακάλυψε το μέλλον. Ήταν ένας πρωτοπόρος εξερευνητής, που με την ευαισθησία ενός ποιητή ξεκλείδωσε τα μυστικά της Φύσης και τα χάρισε στην ανθρωπότητα. Ένας ονειροπόλος που τόλμησε με τη σκέψη του ν’ αγγίξει τα άστρα...

Αν και του χρωστάμε τουλάχιστον 700 εφευρέσεις, εκ των οποίων οι 308 ήταν επίσημα κατοχυρωμένες ευρεσιτεχνίες σε 27 χώρες του κόσμου (112 μόνον στις ΗΠΑ), οι οποίες  θεμελίωσαν το σύγχρονο κόσμο, ο Τέσλα αγνοήθηκε από την επίσημη ιστορία. Παρά την τεράστια συνεισφορά του υπήρξε ένας Outsider επιστήμονας κι εφευρέτης που τόλμησε να τα βάλει με το πανίσχυρο Κατεστημένο της εποχής του κι έτσι κατέληξε μια “ξεχασμένη μεγαλοφυία,” το όνομα του οποίου κόντεψε να διαγραφεί από τη λεωφόρο της γνώσης. Για παράδειγμα μέχρι πρόσφατα οι περισσότεροι θεωρούσαν τον Τόμας Έντισον “πατέρα του ηλεκτρικού φωτός” και τον Γουλιέλμο Μαρκόνι “πατέρα του ραδιοφώνου”. Λίγοι γνώριζαν πως ο πραγματικός εφευρέτης και των δύο τεχνολογικών επιτευγμάτων ήταν ο, σκόπιμα περιθωριοποιημένος, Νίκολα Τέσλα. Αν το έργο του δεν ήταν τόσο τεράστιο και θεμελιώδες, αν η συνεισφορά του δεν ήταν τόσο πολύτιμη και οι ιδέες του δεν ήταν τόσο πρωτοποριακές και μεγαλειώδες το όνομα του Τέσλα πιθανότατα θα είχε θαφτεί στο απέραντο κοιμητήριο των αγνώστων της Ιστορίας.

Ευτυχώς όμως δε συνέβη κάτι τέτοιο. Πέρα από το περίφημο Πηνίο Τέσλα (Tesla Coil) και την μονάδα Τέσλα (T), μέτρησης της μαγνητικής επαγωγής, που ήταν λίγο πολύ γνωστά, όλο και περισσότεροι άνθρωποι τις τελευταίες δεκαετίες έχουν μια γνήσια περιέργεια και διψούν για να μάθουν όλο και περισσότερα γι' αυτόν τον παρεξηγημένο και οραματιστή επιστήμονα που ανακάλυψε το αύριο. Ενδιαφέρονται να μάθουν όχι μόνο για το έργο και τις ιδέες του, αλλά και για την περιπετειώδη ζωή του, το χαρακτήρα και τις εκκεντρικότητες του, ακόμη και για την καταγωγή του, καθώς οι περισσότεροι είχαν μια νεφελώδη ιδέα σχετικά με την καταγωγή και αγνοούσαν το γεγονός πως ο Τέσλα ήταν Σέρβος. Τα πράγματα ωστόσο αλλάζουν.





Σχεδόν άγνωστο στους περισσότερους μέχρι πριν από δύο δεκαετίες το όνομα του Νίκολα Τέσλα αποτελεί αναμφίβολα τον καλύτερο “πρεσβευτή” της Σερβίας και του σέρβικου λαού στο σύγχρονο κόσμο. Ειδικά στην Ελλάδα, όπου η παραδοσιακή φιλία και αλληλεγγύη προς το σερβικό λαό, όπως εκδηλώθηκε έμπρακτα και στις αρχές της δύσκολης για τους Σέρβους δεκαετίας του 1990, δημιούργησε ένα έντονο ενδιαφέρον και μια ανιδιοτελή επιθυμία για την αποκατάσταση της αλήθειας γύρω από τον Τέσλα. Είχα την τιμή, καθώς ο Τέσλα ήταν μια από τις παιδικές μου εμμονές, να συγγράψω το 1998 το πρώτο βιβλίο στα Ελληνικά για τον Τέσλα, που ήταν και η πρώτη βιογραφία του στην ελληνική γλώσσα υπό  τον τίτλο ΝΙΚΟΛΑ ΤΕΣΛΑ: Ο Προφήτης του 21ου Αιώνα (εκδ. Αρχέτυπο), η οποία εκδόθηκε στις αρχές του Μαρτίου του 1999, δύο μόλις βδομάδες πριν από την έναρξη των διάρκειας 78 ημερών ανελέητων Νατοϊκών βομβαρδισμών κατά της Σερβίας. Από τότε εκδόθηκαν κι άλλα βιβλία στα Ελληνικά για τον Τέσλα, δεκάδες άρθρα, πολλά ντοκιμαντέρ και το ενδιαφέρον του κόσμου αυξήθηκε κατακόρυφα.

Η πρώτη έκθεση που έγινε στην Ελλάδα για τον Τέσλα ήταν μια μικρή έκθεση του Μουσείου “Νίκολα Τέσλα”, που φιλοξενήθηκε το 2009 στο Τελλόγλειο Ίδρυμα Θεσσαλονίκης. Ήταν μια πρόγευση, κάτι σαν ορεκτικό που άνοιξε ακόμη περισσότερο την όρεξη των Θεσσαλονικέων για τον Τέσλα. Οκτώ χρόνια αργότερα η Θεσσαλονίκη και συγκεκριμένα το υπερσύγχρονο Κέντρο Διάδοσης Επιστημών και Μουσείο Τεχνολογίας NOESIS, σε συνεργασία με το Μουσείο “Νίκολα Τέσλα” του Βελιγραδίου φιλοξενεί πλέον, μια μεγάλη έκθεση με τίτλο "Νίκολα Τέσλα: Ο Άνθρωπος Που Εφηύρε το Μέλλον",  η οποία ξεκίνησε στα τέλη Οκτώβρη του 2017 και θα διαρκέσει ως τα τέλη Μαρτίου του 2018. Τα επίσημα εγκαίνια της έκθεσης έγιναν το Σάββατο 4 Νοεμβρίου 2017 στις 19:00 το βράδυ με είσοδο ελεύθερη για το κοινό. Ωστόσο ούτε οι διοργανωτές δεν περίμεναν να έλθει τόσος πολύ κόσμος, καθώς οι επισκέπτες των εγκαινίων έφτασαν τους δύο χιλιάδες. Στην τελετή των εγκαινίων, όπου στο αμφιθέατρο των 250 θέσεων είχε διπλάσιο κόσμο που στέκονταν όρθιοι, ο διευθυντής του Μουσείου “Νίκολα Τέσλα” Branimir Jovanovic είπε ανάμεσα στ' άλλα: "Εμείς στο Μουσείο Νίκολα Τέσλα ενδιαφερόμαστε ιδιαίτερα για να δείξουμε στον κόσμο, εκτός από τις εφευρέσεις του Τέσλα και την ιστορική συνεισφορά του  στην επιστήμη και τεχνολογία, και κάτι που εμείς το ονομάζουμε 'doctrine' του Τέσλα, τον κόσμο των ιδεών του Τέσλα που αφορούν το μέλλον και την βιωσιμότητα ανθρώπινου πολιτισμού". Από την πλευρά του ο γενικός πρόξενος της Σερβίας στην Θεσσαλονίκη, Sinisa Pavić, είπε πως “ο Νίκολα Τέσλα ανήκει σε εκείνους τους μεγάλους γιους των (αριθμητικά) μικρών λαών, όπως είναι ο Σέρβικος ή ο Ελληνικός, οι οποίοι όμως με τα επιτεύγματά τους και την επίδρασή τους στην ιστορία, έκαναν τους λαούς τους να γίνουν Μεγάλοι”. 





Μετά το τέλος της τελετής των εγκαινίων οι σχεδόν δύο χιλιάδες επισκέπτες, που κατέκλυσαν το χώρο, συγκεντρώθηκαν γύρω από ένα περίεργο αντικείμενο, ύψους 4,5 μέτρων, που δέσποζε στο χώρο της τεράστιας αίθουσας υποδοχής (Lobby). Ήταν ένα μεγάλο Πηνίο Τέσλα (Tesla Coil), από τα μεγαλύτερα του είδους του στον κόσμο.
Είχε μεταφερθεί το NOESIS της Θεσσαλονίκης από το “Μουσείο Νίκολα Τέσλα” του Βελιγραδίου, για να εγκαινιάσει με το φαντασμαγορικό του τρόπο την έκθεση "Νίκολα Τέσλα: Ο Άνθρωπος Που Εφηύρε το Μέλλον" και ήταν η πρώτη φορά στην ιστορία που το πηνίο αυτό έφευγε από το Βελιγράδι. Ξαφνικά τα φώτα του τεράστιου χώρου, που εξαιτίας και της τεράστιας ασημένιας σφαίρας του Πλανητάριου μοιάζει εξωτερικά με διαστημόπλοιο που προσεδαφίστηκε έξω από τη Θεσσαλονίκη, άρχισαν να χαμηλώνουν και μια σιωπή, σχεδόν βουβαμάρα, απλώθηκε στο πλήθος.
Λίγα δευτερόλεπτα αργότερα η σιωπή ξαφνικά έσπασε μ' ένα κρότο στην κορυφή του Πηνίου. Αμέσως εξαπολύθηκε η πρώτη τεχνητή αστραπή, που έλαμψε με το μπλε-μωβ φως της το χώρο -σα νευρικό υπερφυσικό τέρας που μόλις απελευθερώθηκε- ηλεκτρίζοντας την ατμόσφαιρα, και προκαλώντας επιφωνήματα χαράς λες και γινόταν παιδικό πάρτι. Ακολούθησαν και άλλες τεχνητές αστραπές, χορεύοντας μάλιστα στο ρυθμό συγκεκριμένης μουσικής!





Το Πηνίο Τέσλα στο κέντρο του NOESIS συνέχισε να βρυχάται, να σπινθηροβολεί και να εξαπολύει φαντασμαγορικές τεχνητές αστραπές μήκους ως τριών μέτρων, που ταυτόχρονα “τραγουδούσαν” και πάλλονταν στο ρυθμό μουσικής. Στο δευτερεύον πηνίο αναπτύχθηκε τάση 12.000.000 Volt! Οι παλλόμενες ηλεκτρικές εκκενώσεις διαμορφώθηκαν με μουσική τόσο από την ταινία Dr Hoo, όσο κι από τη μουσική της ταινίας του Stanley Kubrick 2001: Η Οδύσσεια του Διαστήματος, μια σύνθεση του Richard Strauss από το έργο του Also sprach Zarathustra (Τάδε Έφη Ζαρατούστρα). Το κοινό παρακολουθούσε εκστασιασμένο την επίδειξη του μεγάλου Πηνίου Τέσλα, χάρη στο οποίο ο Τέσλα, ως σύγχρονος “Προμηθέας του Ηλεκτρισμού”, ήταν ο πρώτος που έκλεψε ένα προνόμιο των θεών (την αστραπή) και το χάρισε στους ανθρώπους. Χειροκροτήματα και επιφωνήματα χαράς επισφράγησαν το τέλος της επίδειξης.

Στη συνέχεια οι επισκέπτες κατευθύνθηκαν στον κύριο χώρο της έκθεσης και χρειάστηκε να περιμένουν πολύ ώρα στην ουρά καθώς ο συνωστισμός ήταν πρωτοφανής. Στην έκθεση, πέρα από το πληροφοριακό και αρχειακό υλικό, παρουσιάζονται και 15 εκθέματα, από μοντέλα σε κλίμακα, όπως το εργαστήριο του στο Colorado Springs, το υδροηλεκτρικό εργοστάσιο στους καταρράκτες του Νιαγάρα, το αεροπλάνο κάθετης απογείωσης, καθώς και λειτουργικά μοντέλα των εφευρέσεων του, όπως ο επαγωγικός κινητήρας και το πηνίο Τέσλα, μέχρι οπτικά και ηχητικά στοιχεία σε πληροφοριακά πάνελ και σε video room. Οι θεματικές ενότητες της έκθεσης είναι τρεις. Το «Πνεύμα»: Είναι ουσιαστικά ένα χρονολόγιο για τη ζωή του Τέσλα, στο οποίο γίνεται εκτενής αναφορά για την καταγωγή, τις επιρροές και τις προκλήσεις που συνάντησε ο μεγάλος επιστήμονας. Τα «Επιτεύγματα»: Το τεράστιο επιστημονικό έργο και η κληρονομιά που έχει αφήσει ο Τέσλα στις επόμενες γενιές χωρισμένο σε τέσσερις υποενότητες: 1.Περιστρεφόμενο Μαγνητικό Πεδίο, Επαγωγικός Κινητήρας και Πολυφασικό Σύστημα, 2. Ρεύμα Υψηλής Συχνότητας και Υψηλή Τάση, 3. Ασύρματη Μετάδοση Ενέργειας και 4. Ο Τέσλα και η Μηχανολογία. Το «Όραμα»: Αυτή η ενότητα σκιαγραφεί την κοσμοθεωρία του Τέσλα, τις απόψεις του για το ρόλο της επιστήμης στην κοινωνία, όπως και άλλες για την κοινωνική ισότητα και δικαιοσύνη. Ο Τέσλα, πέρα από ιδιοφυής επιστήμονας, ήταν ταυτόχρονα και ένας φιλόσοφος, ένας ονειροπόλος και σε αυτή την πτυχή της προσωπικότητας του προσπαθεί να εμβαθύνει η συγκεκριμένη εκθεσιακή ενότητα.





Στην έκθεση παρουσιάζονται συνολικά 15 διαδραστικά εκθέματα του Τέσλα, όπως ο επαγωγικός κινητήρας, μικρά Πηνία Τέσλα, το περίφημο πλοιάριο (Teleautomaton) που λειτουργούσε με τηλεχειρισμό το 1898, μακέτες από το αεροπλάνο κάθετης απογείωσης (V/TOL), τα επιτεύγματά του στην ανάπτυξη των ακτίνων Χ (Teslogram), η συσκευή με το “Αυγό του Κολόμβου”, σχέδια για την ασύρματη μεταφορά ενέργειας (από τα περίφημα πειράματά του Τέσλα το 1899 στο Κολοράντο Σπρίνγκς), έγγραφα και τεκμήρια για τη ζωή του και τη βιογραφία του αλλά και στοιχεία που μαρτυρούν μια ολιστική και έντονα πνευματική φιλοσοφία και στάση ζωής του. Είναι σα μια μικρή περιήγηση σε μια επιστημονική “αυλή των θαυμάτων”, που προσφέρει στο καθένα μας κι από ένα ξεχωριστό ερέθισμα, “ξυπνά το παιδί μέσα μας” κι αφυπνίζει τον ανώτερο εαυτό μας.

Οι διοργανωτές δεν περίμεναν πάνω από 500 άτομα και ο χώρος κατακλύστηκε από σχεδόν δύο χιλιάδες ανθρώπους, όλους διψασμένους και περίεργους για τον Τέσλα. “Γιατί ο Τέσλα έχει πλέον τόσο τεράστια απήχηση;” με ρώτησε φανερά απορημένος ο Δημήτρης Τσάμπουρας, διευθυντής του Πλανηταρίου και ιδιοκτήτης του καταστήματος που πουλάει από τηλεσκόπια μέχρι και βιβλία. Προσπάθησα να είμαι όσο πιο περιεκτικός γινόταν στην απάντηση μου: “Ο Τέσλα είναι ο ήρωας της νέας εποχής του Internet και της Ελεύθερης Ενέργειας”, του απάντησα και συνέχισα: “Μέχρι τη δεκαετία του 1990 οι περισσότεροι φοιτητές, που σπούδαζαν εφαρμοσμένες επιστήμες και τεχνολογίες, είχαν στα δωμάτια τους την αφίσα του Αϊνστάιν, που ήταν ο επιστήμονας-πρότυπό τους.





Σήμερα, για την ακρίβεια εδώ και πάνω από δύο δεκαετίες, οι φοιτητές εφαρμοσμένων επιστημών και τεχνολογιών, οι Nerds της εποχής μας, έχουν οι περισσότεροι στα δωμάτια τους αφίσες του Τέσλα κάτω από ηλεκτρικές εκκενώσεις κλπ. Είναι ο νέος τους ήρωας, το αρχέτυπο όλων των επιστημόνων του 21ου αιώνα. Γιατί; Διότι ήταν ένας αουτσάιντερ επιστήμονας, που άνοιγε μόνος του δρόμο, βάζοντας συχνά όλο το Κατεστημένο απέναντί του. Ήταν ένας 'χάκερ' που έκλεβε μυστικά της Φύσης και τα χάριζε στην ανθρωπότητα. Μια ιδιαίτερη και εκκεντρική μεγαλοφυΐα, γεμάτη εμμονές αλλά και οράματα για την τεχνολογική εξέλιξη και το μέλλον.

Ένας άνθρωπος των θαυμάτων. Και το κυριότερο: Ο Τέσλα ήταν ο 'προφήτης του Internet', καθώς πρώτος ξεκίνησε πριν από 120 χρόνια και προέβλεψε ότι όλη ανθρωπότητα και όλος ο πλανήτης θα διασυνδέονταν με ένα παγκόσμιο διαδίκτυο, που ο ίδιος έβαλε τα θεμέλια του. Κι επίσης ο Τέσλα οραματιζόταν έναν κόσμο με Ελεύθερη Ενέργεια, δηλαδή με φθηνή, άφθονη και καθαρή ενέργεια, προσιτή στον καθένα μας, που είναι άλλωστε και το κύριο ζητούμενο στην εποχή μας, όπου 7,5 δισεκατομμύρια άνθρωποι ξεζουμίζουν ενεργειακά τον πλανήτη μας και καταστρέφουν ανεπανόρθωτα το περιβάλλον του”. Τα μάτια του ξαφνικά φωτίστηκαν και κούνησε το κεφάλι του δείχνοντας ότι κατάλαβε γιατί ο Τέσλα πλέον έχει αυτή την τόσο μεγάλη απήχηση στους ανθρώπους της εποχής μας, γιατί συγκινεί και δίνει στο μέσο άνθρωπο την ελπίδα ότι υπάρχει προοπτική, υπάρχει διέξοδος και σε ότι σε τελική ανάλυση ο καθένας μας μπορεί να γίνει κι ένας “μικρός Τέσλα” στο χώρο του.

Ο υπεύθυνος εκθέσεων και ανάπτυξης του NOESIS, Λεωνίδας Γυμνόπουλος, που μοιάζει εξωτερικά με τον Mr Spock, μας είπε χαρακτηριστικά: “Είναι αλήθεια ότι δεν περιμέναμε να έρθει τόσο πολύς κόσμος. Το άστρο του Τέσλα ξαναλάμπει μεταθάνατον, όπως έλαμπε και στη 'χρυσή εποχή' του, τη δεκαετία του 1890, όταν ο Τέσλα ήταν ένας σταρ της εποχής του. Ως χαρακτήρας ήταν ιδιόρρυθμος και εκκεντρικός αλλά καλλιεργούσε ένα μυστήριο γύρω από τον εαυτό του για να προσελκύσει την προσοχή πιθανών επενδυτών... Δεν κατάφερε όλα όσα θα ήθελε και οραματιζόταν, αλλά άφησε πίσω του μια τεράστια κληρονομιά σε όλη την ανθρωπότητα, την οποία καλούμαστε όλοι μας να αξιοποιήσουμε”. Όσον αφορά τη συγκεκριμένη έκθεση ο κύριος Γυμνόπουλος μας εκμυστηρεύτηκε πως ελπίζει, λόγω της μεγάλης προσέλευσης του κόσμου, να φιλοξενηθεί και μετά τα τέλη Μαρτίου 2018 ως τις αρχές του Καλοκαιριού. Όταν τον ρώτησα ποιος πήρε την πρωτοβουλία για τη συγκεκριμένη έκθεση μου απάντησε: “Το Μουσείο Νίκολα Τέσλα στο Βελιγράδι, έχει εντείνει τις προσπάθειες εξωστρέφειας του τα τελευταία χρόνια, ενώ το Νόησις είναι ανοιχτό σε ενδιαφέρουσες εκθέσεις και στην ανάπτυξη των σχέσεων του με ανάλογα Μουσεία γειτονικών περιοχών.

Έτσι, και με πρωτοβουλία του Μουσείου από το Βελιγράδι, οι δρόμοι των δύο φορέων συναντήθηκαν με αποτέλεσμα την φιλοξενία της έκθεσης για τον Νίκολα Τέσλα στη Θεσσαλονίκη. Η κύρια πρόκληση στη φιλοξενία της έκθεσης ήταν η τροποποίηση του σχεδιασμού της με βάση τον διαθέσιμο χώρο περιοδικών εκθέσεων του Νόησις, χωρίς να γίνουν εκπτώσεις τόσο ασφαλώς στο περιεχόμενο όσο όμως και στην ιδιαίτερη αισθητική προσέγγιση που έχει η συγκεκριμένη έκθεση. Καταλυτικό ρόλο έπαιξε η προσωπική επαφή του διευθυντή του Μουσείου Νίκολα Τέσλα κ. B. Jovanovic με τον υπεύθυνο εκθέσεων του Νόησις και η αμοιβαία επιθυμία για την ανάδειξη του έργου του Τέσλα αποτέλεσε τον καταλύτη της πολύ καλής συνεργασίας που προέκυψε.

Οι δυσκολίες ήταν περιορισμένες και τα προβλήματα λύνονται”. Πόσο δύσκολο ήταν να μεταφερθεί, να τοποθετηθεί και να λειτουργήσει το Μεγάλο Πηνίο Τέσλα, που εντυπωσίασε τους πάντες; “Η μεταφορά του μεγάλου Πηνίου Τέσλα, το οποίο σημειωτέον είναι η πρώτη φορά που ταξιδεύει εκτός Βελιγραδίου, ήταν μια πρόκληση. Καταρχήν η μεταφορά του (σε 12 κιβώτια συνολικού βάρους 900 κιλών!) ήταν δύσκολη και ακριβή. Το στήσιμο έγινε από ένα συνεργείο 5 ατόμων σε μια ολόκληρη ημέρα. Μεταξύ αυτών ήταν βέβαια και εξειδικευμένοι τεχνικοί που ήρθαν ειδικά γι αυτόν τον σκοπό από τη Σερβία. Ο αρχικός σχεδιασμός ήταν το Πηνίο να τοποθετηθεί και να λειτουργήσει για μια φορά και στον εξωτερικό χώρο. Λόγω όμως της ευαισθησίας στη λειτουργία του τόσο στη βροχή, όσο και στον ισχυρό αέρα, κάτι τέτοιο δεν κατέστη δυνατό...” ήταν η απάντηση του Λεωνίδα Γυμνόπουλου. 

Εκτός από την έκθεση του Τέσλα, το Κέντρο Διάδοσης Επιστημών και Μουσείο Τεχνολογίας NOESIS, που βρίσκεται λίγο έξω από τη Θεσσαλονίκη, πάνω από το Mediterranean Cosmos στο δρόμο για τη Χαλκιδική, φιλοξενεί και το μεγαλύτερο και πιο σύγχρονο Πλανητάριο στα Βαλκάνια, αίθουσες προβολών επιστημονικών ταινιών, θεματικούς προσομοιωτές, μια μόνιμη έκθεση Αρχαίας Ελληνικής Τεχνολογίας, έκθεση παλαιών αυτοκινήτων κ.α. Στο NOESIS μπορεί κανείς να δει μια ταινία τριών διαστάσεων στη μεγαλύτερη οθόνη των Βαλκανίων, να απολαύσει μια παρουσίαση ουράνιων φαινομένων στο Πλανητάριο ή να βιώσει μια ασυνήθιστη εμπειρία συνδυασμένης προβολής με κίνηση στον Προσομοιωτή. Μπορεί να αγοράσει αναμνηστικά δώρα και να πιεί τον καφέ του έχοντας την καλύτερη θέα του Θερμαϊκού κόλπου και ατενίζοντας τον Όλυμπο.



Και το σημαντικότερο: μέσα στο ΝOESIS, στο Τεχνοπάρκο όπου τα παιδιά (αλλά και οι γονείς τους...) παίζουν και μαθαίνουν για την Επιστήμη και Τεχνολογία, υπάρχει μόνιμα από το 2009 το μεγαλύτερο στον κόσμο πορτρέτο του Νίκολα Τέσλα φτιαγμένο αποκλειστικά από λάμπες! Ποιανού ιδέα ήταν το πορτρέτο του Τέσλα με τις λάμπες, πότε εγκαταστάθηκε και ποιος το φιλοτέχνησε; “Το πορτρέτο του Τέσλα με τους λαμπτήρες ήταν μια ιδέα δική μου”, απάντησε ο Λεωνίδας Γυμνόπουλος,”βασισμένη σε αντίστοιχη υλοποίηση σε ένα Μουσείο Τέχνης στην Αυστραλία, όπου στο καφέ του Μουσείου είχε φιλοτεχνηθεί το πρόσωπο της Μέριλιν Μονρόε από κούπες καφέ διαφόρων χρωμάτων. Θεωρήσαμε ότι ο λαμπτήρας, ως ένα αντικείμενο απόλυτα συμβολικό του ηλεκτρισμού, θα ήταν το κατάλληλο μέσο για συνθέσει το πρόσωπο του Νίκολα Τέσλα, ο οποίος προσέφερε τα μέγιστα σε αυτό το πεδίο.

Ο σχεδιασμός της συγκεκριμένης υλοποίησης έγινε από τον συνάδελφο γραφίστα κ. Νίκο Μούτση και η εγκατάσταση του έγινε το 2009, όταν και λειτούργησε πρώτη φορά η έκθεση διαδραστικών εκθεμάτων του Νόησις, το Τεχνοπάρκο”. Αν και το τεράστιο πορτρέτο του Τέσλα, που είναι φτιαγμένο από λαμπτήρες, είναι πλέον μόνιμο έκθεμα στο NOESIS, ωστόσο η εκπληκτική έκθεση "Νίκολα Τέσλα: Ο Άνθρωπος Που Εφηύρε το Μέλλον", που ξεκίνησε στα τέλη Οκτώβρη του 2017 θα διαρκέσει ως μόνον τα τέλη Μαρτίου του 2018, οπότε έχετε ακόμη χρόνο για να την επισκεφθείτε, καθώς αποτελεί μια ιδανική ευκαιρία να κάνετε μια ηλεκτρισμένη “κατάδυση” στον Θαυμαστό Κόσμο του Τέσλα.  

* Ο Γιώργος Στάμκος(Αυτή η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προστατεύεται από τους αυτοματισμούς αποστολέων ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε τη JavaScript για να μπορέσετε να τη δείτε.) είναι βιογράφος του Νίκολα Τέσλα, συγγραφέας τριών βιβλίων σχετικά με τον Τέσλα -το νέο του βιβλίο έχει τίτλο Τέσλα Vs Έντισον: Σύγκρουση για το Μέλλον του Κόσμου- και δημιουργός του Ζενίθ  (www.zenithmag.wordpresss.com).