Θερμή αντιπαράθεση δύο γιγάντων της Ασίας

Το τελευταίο επεισόδιο ήταν μια αιματηρό μάχη στην κοιλάδα Γκαλουάν στα σινο-ινδικά σύνορα, και συγκεκριμένα στο βορειοανατολικό Κασμίρ στην περιοχή των Ιμαλαΐων, σε υψόμετρο 4.000 μέτρων, κατά την οποία σκοτώθηκαν 20 Ινδοί στρατιώτες (3 επί τόπου και άλλοι 17 από το ψύχος), ενώ οι απώλειες από την πλευρά των Κινέζων δεν είναι για την ώρα γνωστές (τα Ινδικά ΜΜΕ κάνουν λόγο για 30-40 Κινέζους νεκρούς, αλλά προφανώς πρόκειται για προπαγάνδα).

Ήταν η πιο αιματηρή σύγκρουση μεταξύ των δύο πυρηνικών γιγάντων της Ασίας, από τον σύντομο μεθοριακό πόλεμο, που διεξήχθη το 1962 και οδήγησε σε ταπεινωτική ήττα την Ινδία, αλλά η εκεχειρία άφησε χωρίς διευθέτηση τη συνοριακή διαφορά στο Κασμίρ  παρά τις συνομιλίες δύο δεκαετιών. Οι πληθυσμιακοί (Κίνα 1,42 δισ. κατοίκους και Ινδία 1,35 δισ. κατοίκους) και πυρηνικοί γίγαντες της Ασίας μοιράζονται κοινά σύνορα μήκους 3.488 χιλιομέτρων και κατά διαστήματα οι συνοριοφύλακες τους στις πλαγιές των Ιμαλαΐων εμπλέκονται σε αψιμαχίες, όταν συναντώνται οι αντίπαλες περίπολοι στα διαφιλονικούμενα εδάφη, αλλά ως τώρα δεν υπήρχαν νεκροί.

Η μία πλευρά κατηγορεί την άλλη για «παραβίαση των συνόρων», ενώ η ένταση έχει κλιμακωθεί τον τελευταίο μήνα με χιλιάδες στρατιώτες και από τις δύο χώρες, μαζί με τεθωρακισμένα οχήματα και πυροβολικό, έχουν αναπτυχθεί στην περιοχή του Λαντάκ στα ανατολικά Ιμαλάια κοντά στο Θιβέτ. Πρόκειται για αναζωπύρωση ενός ιδιαιτέρως θερμού μετώπου αντιπαράθεσης στην Ασία, όπου το διακύβευμα δεν είναι απλά η κατοχή μερικών τετραγωνικών χιλιομέτρων ορεινού εδάφους, αλλά στην ουσία ο έλεγχος πηγών νερού από τα Ιμαλάια και το υψίπεδο του Θιβέτ. 

Το Θιβέτ είναι το εισιτήριο της Κίνας για την ηγεμονία

Από την άποψη της υδροηλεκτρικής ενέργειας η Κίνα είναι ήδη η πρώτη δύναμη στον κόσμο καθώς έχει κατασκευάσει ή κατασκευάζει 87.000 μικρά και μεγάλα φράγματα και υδροηλεκτρικά εργοστάσια, τα οποία θα έχουν τη δυνατότητα να παράγουν συνολικά 352 GW ηλεκτρικής ενέργειας. Πρόκειται για μια ποσότητα, που ξεπερνά το σύνολο της υδροηλεκτρικής παραγωγής των ΗΠΑ, του Καναδά και της Βραζιλίας μαζί! Πάνω από το 90% των ποταμών στα οποία κατασκευάζονται αυτά τα φράγματα πηγάζουν από τα υψίπεδα του Θιβέτ και τροφοδοτούνται συνεχώς από το λιώσιμο των αιώνιων πάγων των βουνοκορφών της οροσειράς των Ιμαλαίων. 

Σχεδόν ο μισός παγκόσμιος πληθυσμός εξαρτάται από ποταμούς που πηγάζουν από το οροπέδιο του Θιβέτ. Μόνον οι δύο γίγαντες της Ασίας, Κίνα και Ινδία, οι δύο αθροίζουν έναν πληθυσμό 2,8 δισεκατομμυρίων κατοίκων ή το 37% του παγκόσμιου πληθυσμού, Αν υπολογίσει κανείς και το Πακιστάν, το Μπαγκλαντές και τις χώρες της πρώην Ινδοκίνας (Μιανμάρ, Ταϊλάνδη, Βιετνάμ κ.ά.), που υδροδοτούνται από ποταμούς που πηγάζουν στα υψίπεδα του Θιβέτ, τότε το συνολικό άθροισμα αγγίζει τη μισή ανθρωπότητα. Το διακύβευμα είναι εξαιρετικά σοβαρό, κρίσιμο και ζωτικής σημασίας για να αφεθεί στην τύχη του. Και η Κίνα δεν σκοπεύει αυτή η περιοχή (Θιβέτ και Κασμίρ) να αφήσει να της ξεφύγει από τον ασφυκτικό της έλεγχο, διότι με αυτό τον τρόπο μπορεί να ελέγχει εμμέσως και την περιφέρεια της. 

Θιβέτ: η «υδάτινη δεξαμενή» της Ασίας

Τα υψίπεδα του Θιβέτ είναι γνωστά και ως ο «υδάτινος πύργος» της Ασίας, καθώς από εκεί πηγάζουν οι μεγαλύτεροι ποταμοί της ασιατικής ηπείρου, συμπεριλαμβανομένου του Γιανκ Τσε (Κίτρινος Ποταμός), του Ινδού, του Γάγγη, του Βραχμαπούτρα, αλλά και του Μεκόνγκ. Συνολικά περισσότεροι από τρία δισεκατομμύρια άνθρωποι εξαρτώνται από αυτούς τους ποταμούς, που πηγάζουν από το Θιβέτ και τροφοδοτούνται από το λιώσιμο των χιονιών και των πάγων των Ιμαλαΐων. Τυχόν μείωση της στάθμης και της ποσότητας του ύδατος αυτών των ποταμών θα έχει άμεσες αρνητικές επιπτώσεις σε δεκάδες εκατομμύρια ανθρώπους, δημιουργώντας νέα κύματα περιβαλλοντικών προσφύγων. Ελέγχοντας γεωπολιτικά το Θιβέτ το Πεκίνο ελέγχει ουσιαστικά την τροφοδοσία με φρέσκο νερό της Ινδίας, του Πακιστάν, του Μπαγκλαντές, της Μιανμάρ, της Ταϊλάνδης, του Λάος, της Καμπότζης και του Βιετνάμ, στις οποίες ζουν συνολικά δύο δισεκατομμύρια άνθρωποι, ενώ άλλο 1,4 δισεκατομμύρια ζουν στην ίδια την Κίνα. Αυτό καθιστά το Θιβέτ το μεγαλύτερο γεωπολιτικό πλεονέκτημα της Κίνας στην Ασία. 

Κατασκευάζοντας διαρκώς εδώ και δεκαετίες μικρά και μεγάλα φράγματα και κάθε λογής υδατοφράκτες, η Κίνα έχει καταφέρει να ελέγξει τη ροή όλων των ποταμών που πηγάζουν από το Θιβέτ, ενώ έχει εκτοπίσει πάνω από 23 εκατομμύρια ανθρώπους από περιοχές που πλημμύρισαν από τις τεχνητές λίμνες των φραγμάτων. Με μεγάλο ανθρώπινο και περιβαλλοντικό αντίκτυπο η Κίνα κατάφερε να αυξήσει κατά 24 φορές την παραγωγή υδροηλεκτρικής ενέργειας τα προηγούμενα 40 χρόνια. Τα τελευταία χρόνια μάλιστα έχει αρχίσει να κατασκευάζει και πολλά υδροηλεκτρικά φράγματα στο ίδιο το υψίπεδο του Θιβέτ και αφορούν ποταμούς που πηγάζουν από εκεί αλλά έχουν λεκάνη απορροής σε άλλες, γειτονικές χώρες, όπως ο Γάγγης, ο Βραχμαπούτρα και ο Μεκόνγκ.

«Σιδηροδρομική σύγκρουση» στην Ασία για το νερό;

Ωστόσο μια δραματική μείωση της ροής ύδατος π.χ. στον Γάγγη, λόγω της κατασκευής φραγμάτων στο Θιβέτ, αποτελεί «αιτία πολέμου» για μια εκκολαπτόμενη υπερδύναμη, όπως η Ινδία, καθώς θα επηρεάσει τις ζωές εκατοντάδων εκατομμυρίων ανθρώπων που ζουν στη λεκάνη απορροής του. Έτσι η ζωτική ανάγκη της Κίνας για παραγωγή ανανεώσιμης υδροηλεκτρικής ενέργειας έρχεται σε άμεση σύγκρουση με την ανάγκη της Ινδίας να παράγει τρόφιμα για να θρέψει τον πληθυσμό της, που συνεχίζει να αυξάνεται με ρυθμό 17 εκατομμυρίων ετησίως. Καθώς για την ώρα δεν υπάρχει καμία επίσημη συμφωνία μεταξύ της Κίνας και των χωρών που έχουν ποταμούς, οι οποίοι πηγάζουν από το οροπέδιο του Θιβέτ, για τη διανομή της ποσότητας του νερού, το Πεκίνο θεωρεί πως έχει «λυμένα τα χέρια» του ώστε να κατασκευάσει όσα φράγματα θέλει, ανοιγοκλείνοντας τη ροή των ποταμών με βάση τις δικές του ανάγκες. Αλλά αυτό δεν είναι ανεκτό από τις άλλες χώρες και ειδικά για την Ινδία, που θα ήθελε να συνδιαχειρίζεται τη ροή αυτών των υδάτων.

Η ταχύτατη πληθυσμιακή αύξηση, η έντονη αστικοποίηση, η εκβιομηχάνιση και η κλιματική αλλαγή π.χ. οι αιώνιοι παγετώνες των Ιμαλαΐων λιώνουν ταχύτατα χωρίς να  αποκαθιστώνται, απειλούν την ασφάλεια της ροής των υδάτων στη νότια και νοτιοανατολική Ασία, που απειλείται είτε με ξηρασία είτε με ξαφνικές, φονικές πλημμύρες. Το 2050 ο πληθυσμός της Ινδικής υποηπείρου (Ινδία, Πακιστάν, Μπαγκλαντές) θα ανέβει από τα σημερινά 1,9 δισεκατομμύρια στα 2,4 δισεκατομμύρια ανθρώπους. Αντίστοιχα ο πληθυσμός των χωρών της νοτιοανατολικής Ασίας θα ανέβει από τα σημερινά 662 εκατομμύρια σε 794 εκατομμύρια το 2050. 

Οι πηγές του Θιβέτ ως γεωπολιτικό όπλο

Την ίδια περίοδο (2020-2050) ο πληθυσμός της Κίνας θα παραμείνει σταθερός στα σημερινά 1,4 δισεκατομμύρια κατοίκους. Ωστόσο η έντονη αστικοποίηση της Κίνας, που έχει φθάσει ήδη στο 60% του συνολικού πληθυσμού της, αυξάνει τις ανάγκες για κατανάλωση νερού, άσχετα αν ο πληθυσμός της παραμένει σταθερός. 

Το Πεκίνο έχει προωθήσει επίσης μαζικά προγράμματα εντατικής αγροκαλλιέργειας στο οροπέδιο του Θιβέτ, και για τις ανάγκες άρδευσης των νέων χωραφιών απαιτούνται ακόμη περισσότερες ποσότητες νερού, άρα θα περισσεύει όλο και λιγότερο νερό για τις χώρες που βρίσκονται σε χαμηλότερα υψόμετρα στο νότο. Ο κινεζικός έλεγχος στο Θιβέτ θέτει  αναπόφευκτα το Πεκίνο σε θέση υπεροχής σχετικά με την εξασφάλιση και τον εφοδιασμό με υδάτινους πόρους, σε σύγκριση με τις υπόλοιπες χώρες της περιοχής και ειδικά με την Ινδία. Το πλεονέκτημα αυτό μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως γεωπολιτικό όπλο στην εξωτερική πολιτική της Κίνας, απέναντι στους μικρότερους γείτονές της. 

Μια Lose-lose κατάσταση για το Μπαγκλαντές

Ειδικά το Μπαγκλαντές στο δέλτα του Γάγγη και του Βραχμαπούτρα βρίσκεται στη χειρότερη θέση, κυριολεκτικά υπό «κινεζική αιχμαλωσία», ενώ απειλείται ταυτόχρονα από την άνοδο της στάθμης των θαλασσών, τη στιγμή που φιλοξενεί και εκατομμύρια Ροχίγια, δηλαδή μουσουλμάνους πρόσφυγες που έχουν εκδιωχθεί από τη γειτονική Μιάνμάρ (πρώην Βιρμανία). Σε όλη αυτή την ιστορία το Μπαγκλαντές βρίσκεται κυριολεκτικά lose-lose κατάσταση. 

Αλλά δεν μπορεί να αντιδράσει δυναμικά, όπως η γειτονική Ινδία, που είναι μια εκκολαπτόμενη υπερδύναμη με πυρηνικά όπλα. Υπάρχει λοιπόν μεγάλο άγχος και ένταση για αυτό το ζήτημα, κι αυτό εξηγεί και τη νευρικότητα των ινδικών ένοπλων δυνάμεων στο διαφιλονικούμενο Κασμίρ.


ΠΗΓΗ ://tvxs.gr/Γιώργος Στάμκος/

Γιώργος Στάμκος

Η Tesla πάει Βουλγαρία! Αν και ο λαλίστατος Υπουργός Ανάπτυξης Άδωνις Γεωργιάδης διαφήμισε επένδυση του αμερικανικού κολοσσού στο χώρο των ηλεκτρικών αυτοκινήτων και των μπαταριών λιθίου, τελικά η Tesla “κούνησε μαντηλάκι” κι αυτή. Πάει λοιπόν στη γειτονική Βουλγαρία, όχι μόνο για εργοστάσιο κατασκευής ανταλλακτικών της, αλλά και για την κατασκευή ενός εργοστασίου παραγωγής αυτοκινήτων ή μπαταριών.

Ο υπουργός Οικονομικών της Βουλγαρίας, Emil Karanikolov, αποκάλυψε ότι έχει επέλθει συμφωνία στα βασικά σημεία με την Tesla του Elon Musk για αυτή την επένδυση, τη μεγάλη. Υπενθυμίζουμε πως το 2018 η Tesla ανακοίνωσε αρχική επένδυση στην Ελλάδα και προχώρησε στην σύσταση ελληνικής εταιρίας, της Tesla Greece, για την ακρίβεια έναν ερευνητικό κόμβο. Ωστόσο δεν υπήρξε συνέχεια.

Όσο για την Ελλάδα το, πολυδιαφημισμένο από την κυβέρνηση Μητσοτάκη, ”τσουνάμι επενδύσεων” όχι μόνον δεν έρχεται, αλλά παρατηρούνται τους τελευταίους μήνες τάσεις αποεπένδυσης (και αύξησης της ανεργίας από το Νοέμβριο και μετά, μείωση του τζίρου της αγοράς κ.ά.), όσο φορολογικά κίνητρα και γενναιόδωρες φοροελαφρύνσεις να παρέχουν στους “επενδυτές”. Κατά τα άλλα “βγάζουν από τη μύγα ξύγκι” για να δώσουν 20 Ευρώ το μήνα αύξηση στο βασικό μισθό, αν και είμαστε η μοναδική χώρα της Ε.Ε. που ο βασικός μισθός μειώθηκε αντί να αυξηθεί τα τελευταία δέκα χρόνια (2010-2020).

Όσα “νεοφιλελεύθερα γιατροσόφια” κι αν εφαρμόσουν οι κυβερνώντες, η Ελλάδα δεν πρόκειται να ανέβει στην επενδυτική κλίμακα και να προσελκύσει σοβαρές και παραγωγικές επενδύσεις, όπως η Tesla. Όχι φυσικά επειδή έχει υψηλό βασικό μισθό και γενικώς υψηλό εργασιακό κόστος και υψηλή φορολογία. Το αντίθετο.

Δεν έρχονται επειδή μια χούφτα ολιγαρχών έχουν μοιράσει προ πολλού την “πίτα” στην Ελλάδα, έχουν ορίσει με συρματοπλέγματα τα “φέουδά” τους και δεν αφήνουν κανένα, εγχώριο ή ξένο επενδυτή, να παρεισφρήσει. Επειδή τους απωθεί η παλινόρθωση του κομματικού κράτους, ο νεποτισμός, η διαφθορά, η γραφειοκρατία, οι “στημένοι διαγωνισμοί”, η ευνοιοκρατία, η αδιαφάνεια, η αναξιοκρατία κλπ. που ξαναζούν χρυσές εποχές στην Ελλάδα του 2020, παρά την οδυνηρή Κρίση που περάσαμε…



ΠΗΓΗ / tvxs / Γιώργος Στάμκος /

Γιώργος Στάμκος

Η Ανατολική Μεσόγειος είναι η μοναδική κλειστή θάλασσα που συνδέεται και με τις τρεις ηπείρους της παγκόσμιας ηπείρου, της Αφροευρασίας. Αποτελεί, εκτός από τον στρατηγικότερο κόμβο μεταφορών και ενέργειας, και χώρο έντονης πολιτισμικής, οικονομικής και γεωπολιτικής αλληλεπίδρασης. Γι' αυτό θεωρείται ιδιαίτερα σημαντική, τόσο για τις παγκόσμιες δυνάμεις, όσο και για τις περιφερειακές, που βρέχονται από αυτήν, όπως η Τουρκία. Η Άγκυρα, καθώς επιδιώκει να ισχυροποιήσει τη θέση της ως περιφερειακή δύναμη, φιλοδοξώντας  μάλιστα να μετατραπεί κάποια στιγμή και σε «παγκόσμια δύναμη» θεωρεί ότι, μέσω της Ανατολικής Μεσογείου και της θαλάσσιας στρατηγικής της, πρέπει «να ανοίξει τους ορίζοντες της σε δυναμικού χαρακτήρα, μεγάλης κλίμακας και παγκόσμιας εμβέλειας πολιτικές» (Αχμέτ Νταβούτογλου, Το Στρατηγικό Βάθος, σελ. 237) και όχι απλά εκμεταλλευόμενη τα όποια ενεργειακά κοιτάσματα, σε θαλάσσιες περιοχές που η ίδια θεωρεί ότι της ανήκουν.
 
Το «δίκαιο του ισχυρού» και οι «αδύναμοι κρίκοι»

Το πρόσφατο Μνημόνιο το οποίο υπέγραψε η Τουρκία με την κυβέρνηση της Τρίπολης, που αν και διεθνώς αναγνωρισμένη εκπροσωπεί ένα μονάχα τμήμα της Λιβύης, δεν έπεσε ως κεραυνός εν αιθρία στους γνώστες της θαλάσσιας στρατηγικής της Άγκυρας. Αποτελεί μια εξέλιξη της γεωστρατηγικής αντίληψης της  Άγκυρας περί «ζωτικών συμφερόντων» στην Ανατολική Μεσόγειο, χρησιμοποιώντας την αναχρονιστική αντίληψη για το «δίκαιο της ισχύος» ή θεωρώντας πως «η ισχύς παράγει δίκαιο», όπως έκαναν άλλωστε και όλες οι Δυτικές δυνάμεις μέχρι τα μέσα του 20ου αιώνα. Καταστρατηγώντας κάθε έννοια Διεθνούς Δικαίου ή χρησιμοποιώντας το κατά το δοκούν, επιχειρεί να χαράξει ΑΟΖ στην Αν. Μεσόγειο και στο Αιγαίο με βάση το «δίκαιο του ισχυρού», θεωρώντας την Ελλάδα και την Κύπρο ως «αδύνατους κρίκους» και, ειδικά την Κύπρο, «κράτος περιορισμένης ισχύος».

^{Χάρτης τουρκικών διεκδικήσεων}

Για την Τουρκία αυτό δεν είναι μόνον ζήτημα «ζωτικού χώρου», εκμετάλλευσης φυσικών και ενεργειακών πόρων, αλλά και γενικότερο ζήτημα «γεωπολιτικής αναβάθμισης», και γενικότερα γοήτρου σχετικά με την αυτοεικόνα που έχει για τη δυνατότητα προβολής της ισχύος της, τόσο περιφερειακά, όσο και παγκόσμια. Διότι τις εντάσεις της με την Ελλάδα, αλλά και τη Συρία, η Τουρκία τις θεωρεί κάτι σαν προθέρμανση, «σα να προπονείται ο παλαιστής βαρέων βαρών να αντιμετωπίσει κατηγορίες μεσαίων βαρών» (Αχμέτ Νταβούτογλου, Το Στρατηγικό Βάθος, σελ. 235). Και η Τουρκία έχει μάθει να θεωρεί τον εαυτό της ως κατηγορία «βαρέων βαρών» κι εν δυνάμει παγκόσμιο πρωταθλητή.

«Πρώτος σας στόχος η Μεσόγειος…»

Έχοντας κατεξοχήν ηπειρωτικό υπόβαθρο η σημερινή γεωπολιτική της Τουρκίας έχει την τάση ν’ αποσυνδέει τη θάλασσα και τη ναυτική ισχύ, από το ευρύτερο γεωφιλοσοφικό της πλαίσιο και να την αντιμετωπίζει μηχανιστικά. Αυτό φαίνεται κι απ’ τον τρόπο με τον οποίο η γεωπολιτική της Τουρκίας αντιλαμβάνεται την Αν. Μεσόγειο και το Αιγαίο: τα θεωρεί «ζωτικό χώρο» (Lebensraum) προβολής κι επέκτασης της ισχύος της. Σύμφωνα μ’ αυτήν τη γεωπολιτική θεώρηση η δυτική Ανατολία και τα νησιά του ανατολικού Αιγαίου είναι αδιάσπαστα. Οι Τούρκοι θεωρούν τα ανατολικά νησιά του αρχιπελάγους «γεωλογική προέκταση» της Ανατολίας, διάσπαρτα χερσαία κομμάτια της, καθώς επίσης «οχυρά» και «πύργους», που την προστατεύουν από θαλάσσιους εισβολείς. Θεωρούν ότι ο κύριος όγκος των τουρκικών εδαφών της Ανατολίας εκτείνεται και στον υποθαλάσσιο χώρο φτάνοντας ως το δυτικό Αιγαίο. Γι’ αυτούς η Μικρά Ασία έχει ενιαία γεωπολιτική ταυτότητα, που εισχωρεί εντελώς «φυσικά» στο άναρχο αρχιπέλαγος σαν να σκοπεύει να το τιθασεύσει.

Από την εποχή που ο Κεμάλ έβαλε την ταφόπλακα στην Οθωμανική Αυτοκρατορία και θεμελίωσε την Τουρκική Δημοκρατία πάνω σε Δυτικά κρατικιστικά κι εθνικιστικά πρότυπα, η εξωτερική πολιτική της Τουρκίας επιχειρεί να συνδυάσει ηπειρωτικές και ναυτικές γεωπολιτικές θεωρήσεις, με βάση το μοντέλο της Γερμανίας του Κάιζερ στα τέλη του 19ου αιώνα. Η Γερμανία του Κάιζερ είχε αντιληφθεί ότι μόνο μ’ ένα ισχυρό πολεμικό ναυτικό και με πρόσβαση στις ανοικτές θάλασσες είχε ελπίδες να διεκδικήσει ρόλο μεγάλης δύναμης. Το ίδιο και ο γερμανοτραφής Ατατούρκ, που συμβούλευσε τους συμπατριώτες του: «Πρώτος σας στόχος η Μεσόγειος…»
 
«Το μέλλον της Τουρκίας έγκειται στη θάλασσα. Η Τουρκία είναι υποχρεωμένη να γίνει μεσογειακό έθνος»

Ο θεμελιωτής της σύγχρονης Τουρκίας θεωρούσε ζωτικής σημασίας την απρόσκοπτη πρόσβαση της χώρας του στις ανοικτές θάλασσες, επειδή μέσω αυτών πίστευε ότι θα συνδεόταν ταχύτερα με τα συμφέροντα των ναυτικών δυνάμεων της Δύσης κι έτσι η εισαγωγή του Δυτικού εκσυγχρονιστικού μοντέλου, άρα και του ορθολογισμού, θα γινόταν ταχύτερα στον τουρκικό λαό, που παράμενε ακόμη δέσμιος μιας θρησκείας που εφηύρε ένας «αμαθέστατος νομάδας» (Μωάμεθ).

Μετά τον Κεμάλ η θάλασσα και ιδιαίτερα το Αιγαίο απέκτησε άλλη αξία για την Τουρκία. Δε θεωρούνταν πλέον τμήμα του Dar al Islam, όπως την περίοδο ακμής της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, αλλά ένας φυσικός χώρος σύνδεσης της ηπειρωτικής Τουρκίας με τις, σύμμαχες πλέον, ναυτικές δυνάμεις της Δύσης και συνεπώς με το Δυτικό γεωπολιτισμικό οικοδόμημα. Για να γίνει εφικτή αυτή η σύνδεση θα έπρεπε η Τουρκία να αποκτήσει ναυτική ισχύ και οι Τούρκοι να γίνουν «μεσογειακό» έθνος: «Το μέλλον της Τουρκίας έγκειται στη θάλασσα. Η Τουρκία είναι υποχρεωμένη να γίνει μεσογειακό έθνος» (Ιλχαμί Σανκάκ, τέως Υπουργός Εξωτερικών, 1974). Όμως αυτοί οι στόχοι της Τουρκίας προσέκρουαν στην αυξανόμενη κυριαρχία της Ελλάδας στο Αιγαίο.

Μ’ αυτήν την οπτική η ενσωμάτωση της Δωδεκανήσου (1947), η προσπάθεια για Ένωση της Κύπρου (1955) και το δικαίωμα της Ελλάδας να επεκτείνει τα χωρικά της ύδατα στα 12 ναυτικά μίλια, ερμηνεύονται ως απόπειρα γεωπολιτικού «στραγγαλισμού» της Τουρκίας. Χαρακτηριστική είναι η δήλωση του Χασάμ Ισίκ, πρώην Υπουργού Εξωτερικών της Τουρκίας: «Όλο το έθνος εξαρτάται από την ελληνική πίεση, που προσπαθεί να στραγγαλίσει τη χώρα, περικυκλώνοντας την Τουρκία από τα δυτικά κι εμποδίζοντας την πρόσβασή της προς τη Μεσόγειο…» Αυτό βέβαια είναι υπερβολικό, εφόσον η Τουρκία έχει σήμερα 7.200 χλμ. ακτών και μόλις το 1/5 από αυτές βρίσκονται στο Αιγαίο. Άρα δεν τίθεται θέμα «αποπνιγμού», αλλά εξασφάλισης επιπλέον «ζωτικού χώρου» για μια χώρα, όπου οι ρυθμοί πληθυσμιακής αύξησης παραμένουν ακόμη σε υψηλά επίπεδα.
 
Η τουρκική «οικοπεδοφαγική» αντίληψη

Αρχικά η Τουρκία κινούνταν στα πλαίσια μιας «οικοπεδοφαγικής» αντίληψης, που έβλεπε τα νησιά του ανατολικού Αιγαίου ως φυσική προέκταση της ηπειρωτικής ενδοχώρας, ως ένα ημιβυθισμένο τμήμα της Ανατολίας, που βρισκόταν πάντα σε στενή εξάρτηση με τη χερσαία μάζα της. Πιστή ακόμη στο χερσαίο γεωπολιτικό προσανατολισμό η Τουρκία αδυνατούσε ν’ αντιληφθεί τη ναυτική ισχύ και γενικότερα τη «θαλάσσια ισχύ» ως βασικό παράγοντα διασύνδεσης με το ευρύτερο Δυτικό γεωπολιτισμικό σύστημα. Από την άλλη θεωρούσε ότι η Ελλάδα, ως ναυτική δύναμη, εμφορείται από άκρατες ιμπεριαλιστικές διαθέσεις και διεκδικούσε μονοπωλιακή διαχείριση του θαλάσσιου χώρου. Για την ηπειρωτική Τουρκία, επειδή οι Έλληνες μπορούν και ατενίζουν από την Πελοπόννησο τρεις θάλασσες (Αιγαίο, Ιόνιο και Μεσόγειο) θεωρούν ότι δεν υπάρχουν σύνορα στη θάλασσα και συνεπώς όρια στην επέκτασή τους!
 
Το Αιγαίο είναι η «γεωπολιτική καρδιά» της Ελλάδας

Το παράδοξο όμως είναι ότι, ενώ οι Τούρκοι αντιλαμβάνονται το τεράστιο ειδικό βάρος της ελληνικής «θαλάσσιας ισχύος», εντούτοις συνεχίζουν να ερμηνεύουν τη γεωστρατηγική της Μεγάλης Ιδέας με βάση το χερσαίο επεκτατικό μοντέλο. Στα πλαίσια αυτής της ηπειρωτικής οπτικής Τούρκοι ιστορικοί επιχείρησαν να ερμηνεύσουν αναδρομικά τη Μεγάλη Ιδέα ως στρατηγική προσπάθεια μιας μικρής ναυτικής κατά τα άλλα δύναμης (Ελλάδα του 19ου αιώνα) να κατακτήσει σε πρώτη φάση ένα συμπαγή ηπειρωτικό κορμό (από την Πελοπόννησο μέχρι και τη Μακεδονία), ο οποίος θα λειτουργούσε ως «Heartland», και στη συνέχεια να προσπαθήσει να ελέγξει τον «περιμετρικό δακτύλιο» των νησιωτικών συμπλεγμάτων...

Η πραγματικότητα όμως ήταν διαφορετική. Η γεωστρατηγική της Μεγάλης Ιδέας λάμβανε ως δεδομένο ότι το Αιγαίο αποτελεί τη διαχρονική γεωπολιτική «καρδιά» του Ελληνισμού. Στόχος άμεσης προτεραιότητας θεωρούνταν η απελευθέρωση της Κρήτης, που αποτελεί όχι μόνο το κλειδί για τον έλεγχο του Αιγαίου, αλλά και των θαλάσσιων μεταφορών στην ανατολική Μεσόγειο, σε μια εποχή που η διάνοιξη της διώρυγας του Σουέζ αναβάθμιζε γεωστρατηγικά την περιοχή. Η κατάληψη της Κρήτης θεωρούνταν το πρώτο βήμα για στρατηγική και οικονομική κυριαρχία της Ελλάδας στο Αιγαίο, η οποία θα οδηγούσε σταδιακά στην απελευθέρωση όλων των παράκτιων περιοχών όπου κυριαρχούσε το ελληνικό στοιχείο. Η ουσία είναι ότι η ελληνική γεωπολιτική θεώρηση αντιλαμβάνεται τη θάλασσα ως κέντρο, ενώ για την Τουρκία το κέντρο βρίσκεται πάντα στην ξηρά.
 
Η απόκτηση ναυτικού «ανοικτής θαλάσσης» από την Τουρκία

Στα χρόνια της διακυβέρνησης της χώρας από τον Τουργκούτ Οζάλ η Τουρκία επιχείρησε ένα είδος υπέρβασης του χερσαίου προσανατολισμού της, προσπαθώντας να συγκροτήσει μια ναυτική στρατηγική που θα της επέφερε μακροπρόθεσμα το γεωστρατηγικό έλεγχο ολόκληρης της ανατολικής Μεσογείου. Στα πλαίσια αυτής της πολιτικής έγινε μια προσπάθεια στρατηγικής διείσδυσης στο Αιγαίο με παράλληλη αμφισβήτηση τω κυριαρχικών δικαιωμάτων της Ελλάδας, επιχειρήθηκε ο εξοπλισμός του πολεμικού ναυτικού της χώρας με προηγμένα σκάφη, η ανάπτυξη του εμπορικού ναυτικού αλλά και του παραθαλάσσιου τουρισμού. Ταυτόχρονα οι παράλιες περιοχές της Τουρκίας απέκτησαν μεγάλη οικονομική και δημογραφική σημασία, καθώς συγκέντρωσαν σταδιακά το μεγαλύτερο τμήμα του πληθυσμού της χώρας (υπολογίζεται ότι πάνω από το 60% του συνολικού πληθυσμού της Τουρκίας ζει μέσα σε μια παράλια ζώνη 100 χλμ. από τις ακτές).

Η Τουρκία προσπάθησε να επωφεληθεί «επαρκώς» από τις θάλασσές της. Άρχισε ν’ αντιλαμβάνεται, όντας πλέον σημαντική εξαγωγική και εισαγωγική δύναμη, και την ιδιαίτερη σημασία της διακίνησης των εμπορευμάτων της μέσω της θάλασσας. Ο στόχος της Τουρκίας είναι πλέον η απόκτηση «θαλάσσιας ισχύος», που θεωρείται συνάρτηση της ναυτικής ισχύος, της αύξησης της εμπορικής ναυτιλίας, του ελέγχου γεωστρατηγικών σημείων και με την εξασφάλιση απρόσκοπτης πρόσβασης στις ανοικτές θάλασσες. Βέβαια, πρώην ανώτατοι αξιωματούχοι του πολεμικού ναυτικού της Τουρκίας, όπως ο Στ. Ντερβίσογλου, πηγαίνουν ακόμη μακρύτερα και οραματίζονται ένα πολεμικό ναυτικό «ανοικτής θάλασσας» που θα έχει παγκόσμια εμβέλεια και θα λειτουργεί ως μέσο προβολής της τουρκικής ισχύος σε όλους τους ωκεανούς του πλανήτη!

Επειδή ωστόσο η Τουρκία αδυνατεί να ανταγωνιστεί την Ελλάδα στη «θαλάσσια ισχύ» (στο εμπορικό ναυτικό η Ελλάδα βρίσκεται σταθερά στην 1η θέση) και αντιλαμβάνεται ότι το κόστος ενός ισχυρού πολεμικού ναυτικού είναι δυσανάλογα μεγάλο σε σχέση με το γόητρο που παρέχει, αρχίζει να συνειδητοποιεί ότι το Αιγαίο δεν είναι ο κατάλληλος χώρος άμεσης προβολής της ισχύος της, τη στιγμή μάλιστα που η ίδια, όντας στο κέντρο ενός ασταθούς γεωπολιτικού περιβάλλοντος, έχει ανάγκη από ένα σταθερό χώρο σύνδεσης με τις ναυτικές δυνάμεις της Δύσης.
 
Η στρατηγική της «Γαλάζιας Πατρίδας» και Αιγαίο

Έτσι οι Τούρκοι πολιτικοί και στρατιωτικοί μιλούν πλέον ανοικτά για τη «Γαλάζια Πατρίδα» στην Αν. Μεσόγειο, εκτάσεως 145.000 τ,χλμ,, που θεωρούν ότι δικαιωματικά τους ανήκει, ως προέκταση του χερσαίου όγκου της Τουρκίας, ως χώρας με το μεγαλύτερο μήκος ακτογραμμών στη συγκεκριμένη περιοχή.

Επίσης κάνουν λόγο για το Αιγαίο ως «θάλασσα ειρήνης και συνεργασίας», ως «γέφυρα» που ενώνει τους δύο λαούς, αφήνοντας να εννοηθεί ότι η ακριβής χάραξη των θαλάσσιων συνόρων δεν είναι κάτι που προέχει. Προτείνουν συμφωνίες οικονομικής, ενεργειακής και πολιτιστικής συνεργασίας σε τομείς όπως ο τουρισμός, οι μεταφορές κ.ά. προκειμένου να καταστεί το Αιγαίο ένας χώρος αλληλεξάρτησης των δύο χωρών στα πλαίσια της παγκοσμιοποίησης. Ανομολόγητος φυσικά στόχος τους είναι η συνεκμετάλλευση και η συνδιαχείριση του αρχιπελάγους, σε αντίθεση με την Αν. Μεσόγειο, την οποία θεωρούν αποκλειστικά δική τους.

Το ζητούμενο για την Τουρκία είναι, εκτός του να λάβει δυσανάλογα μεγάλα ποσοστά από το «πακέτο» εκμετάλλευσης του Αιγαίου, να έχει απρόσκοπτη πρόσβαση στο αρχιπέλαγος, δηλαδή να μη χρειάζεται «διαβατήριο» για να το διασχίσει, έτσι ώστε να θεωρείται ναυτική δύναμη ανοικτής θάλασσας, όπως και οι περισσότερες δυνάμεις της Δύσης.
 
Η θεωρία της «στρατηγικής περικύκλωσης» της Τουρκίας

Οι Τούρκοι από την άλλη θεωρούν τη Μικρά Ασία «εθνική εστία» τους και διακατέχονται από τη φοβία ότι επειδή μια φορά στο παρελθόν ο ελληνικός «ιμπεριαλισμός» απείλησε την εστία τους, μπορεί σε ενδεχόμενη μελλοντική αδυναμία τους να χρησιμοποιήσει τις «φυσικές προεκτάσεις» της Μικρά Ασίας, δηλαδή τα νησιά του ανατολικού Αιγαίου, ως βατήρες για το πήδημα σ’ αυτήν.

Οι ίδιοι αντιλαμβάνονται τη σημερινή κατάσταση, δηλαδή το γεγονός ότι το νησιωτικό σύμπλεγμα του ανατολικού Αιγαίου ενώ βρίσκεται τόσο κοντά στην Τουρκία ανήκει στην Ελλάδα, ως «γεωγραφική ανωμαλία», σαν ένα είδος «αδικίας», απόρροια της έλλειψης τουρκικού στόλου το 1922 στη διάρκεια του «εθνικοαπελευθερωτικού» τους αγώνα, και ως τέτοια πρέπει να «διορθωθεί». Όπως και να ’χει η σημερινή Τουρκία αισθάνεται ανασφαλής με τόσα ελληνικά νησιά στο προαύλιό της, όχι μόνον επειδή τα νησιά αυτά μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως βάσεις εναντίον της, αλλά κι επειδή δεν αφήνουν την ενδοχώρα ν’ «αναπνεύσει»!

Είναι σαφές ότι η γεωπολιτική θεώρηση της Τουρκίας, που κάνει λόγο για στρατηγική περικύκλωσης και για «στραγγαλισμό» εκ μέρους της Ελλάδας, αντιλαμβάνεται το Αιγαίο ως βατήρα επέκτασης του «απόλυτου στοιχείου» της Ανατολής και όχι ως χώρο με ιδιαίτερη γεωφιλοσοφική ταυτότητα, η οποία βασίζεται στην επίδραση του θαλάσσιου στοιχείου πάνω στο ανθρώπινο πολιτισμικό οικοδόμημα.
 
Το «τόξο» και το... «βέλος»

Μάλιστα, σύμφωνα με τον Αχμέτ Νταβούτογλου «η ιστορική σώρευση των Τούρκων κατά την κατεύθυνση Ανατολής - Δύσης, η σχέση μεταξύ Ασίας και Ευρώπης μοιάζει στη σχέση του τόξου με το βέλος. Όσο περισσότερο τεντωθεί το τόξο, με τόση μεγαλύτερη ταχύτητα θα εκτοξευθεί το βέλος προς τα εμπρός».

Αυτό που θα ήθελε η Ερντογανική Τουρκία είναι να εδραιώσει τη θέση της στην Εγγύς Ανατολή, να απαλλαχθεί αν γίνεται από το «κουρδικό αγκάθι», έτσι να τεντώσει ακόμη μια φορά το «ασιατικό τόξο» ώστε το «βέλος» του να διεισδύσει βαθύτερα στη Μεσόγειο και στη Δύση γενικότερα.

Η σημερινή Τουρκία του «σουλτάνου» Ερντογάν έχει συνειδητοποιήσει ότι δεν μπορεί ή δεν θέλει να εισέλθει πλέον στην Ευρωπαϊκή Ένωση, τα μέλη της οποίας είναι στην πλειοψηφία τους ναυτικές δυνάμεις, που αντιλαμβάνονται ωστόσο τη θάλασσα όχι απλά ως χώρο προβολής ισχύος κι εκμετάλλευσης αλλά ως το υπόβαθρο μιας ευρύτερης πολιτισμικής εξέλιξης, που ωθεί προς τη φιλελεύθερη ανθρωποκεντρική δημοκρατία και τον ορθολογισμό. Ωστόσο η ερντογανική Τουρκία έχει απομακρυνθεί έτη φωτός από αυτή την αντίληψη, επιστρέφοντας σε ιμπεριαλιστικές λογικές του 19ου αιώνα.
 

* Ο Γιώργος Στάμκος είναι συγγραφέας και δημοσιογράφος

πηγή :// tvxs //

Γιώργος Στάμκος

Νίκολα Τέσλα (1856-1943): Επιστήμονας, εφευρέτης, πειραματιστής, ανθρωπιστής, εκκεντρικός, φιλόσοφος, οραματιστής… Μια αινιγματική και παρεξηγημένη μορφή, που παραμένει ο μύθος και το αρχέτυπο όλων των επιστημόνων του 20ου αιώνα. Ο Τέσλα δεν ήταν μόνον ένας από τους σημαντικότερους επιστήμονες και εφευρέτες της εποχής του. Υπήρξε στη κυριολεξία ο “Προμηθέας του Hλεκτρισμού” και ο άνθρωπος που ανακάλυψε το μέλλον. Ήταν ένας πρωτοπόρος εξερευνητής, που με την ευαισθησία ενός ποιητή ξεκλείδωσε τα μυστικά της Φύσης και τα χάρισε στην ανθρωπότητα. Ένας ονειροπόλος που τόλμησε με τη σκέψη του ν’ αγγίξει τα άστρα...

Αν και του χρωστάμε τουλάχιστον 700 εφευρέσεις, εκ των οποίων οι 308 ήταν επίσημα κατοχυρωμένες ευρεσιτεχνίες σε 27 χώρες του κόσμου (112 μόνον στις ΗΠΑ), οι οποίες  θεμελίωσαν το σύγχρονο κόσμο, ο Τέσλα αγνοήθηκε από την επίσημη ιστορία. Παρά την τεράστια συνεισφορά του υπήρξε ένας Outsider επιστήμονας κι εφευρέτης που τόλμησε να τα βάλει με το πανίσχυρο Κατεστημένο της εποχής του κι έτσι κατέληξε μια “ξεχασμένη μεγαλοφυία,” το όνομα του οποίου κόντεψε να διαγραφεί από τη λεωφόρο της γνώσης. Για παράδειγμα μέχρι πρόσφατα οι περισσότεροι θεωρούσαν τον Τόμας Έντισον “πατέρα του ηλεκτρικού φωτός” και τον Γουλιέλμο Μαρκόνι “πατέρα του ραδιοφώνου”. Λίγοι γνώριζαν πως ο πραγματικός εφευρέτης και των δύο τεχνολογικών επιτευγμάτων ήταν ο, σκόπιμα περιθωριοποιημένος, Νίκολα Τέσλα. Αν το έργο του δεν ήταν τόσο τεράστιο και θεμελιώδες, αν η συνεισφορά του δεν ήταν τόσο πολύτιμη και οι ιδέες του δεν ήταν τόσο πρωτοποριακές και μεγαλειώδες το όνομα του Τέσλα πιθανότατα θα είχε θαφτεί στο απέραντο κοιμητήριο των αγνώστων της Ιστορίας.

Ευτυχώς όμως δε συνέβη κάτι τέτοιο. Πέρα από το περίφημο Πηνίο Τέσλα (Tesla Coil) και την μονάδα Τέσλα (T), μέτρησης της μαγνητικής επαγωγής, που ήταν λίγο πολύ γνωστά, όλο και περισσότεροι άνθρωποι τις τελευταίες δεκαετίες έχουν μια γνήσια περιέργεια και διψούν για να μάθουν όλο και περισσότερα γι' αυτόν τον παρεξηγημένο και οραματιστή επιστήμονα που ανακάλυψε το αύριο. Ενδιαφέρονται να μάθουν όχι μόνο για το έργο και τις ιδέες του, αλλά και για την περιπετειώδη ζωή του, το χαρακτήρα και τις εκκεντρικότητες του, ακόμη και για την καταγωγή του, καθώς οι περισσότεροι είχαν μια νεφελώδη ιδέα σχετικά με την καταγωγή και αγνοούσαν το γεγονός πως ο Τέσλα ήταν Σέρβος. Τα πράγματα ωστόσο αλλάζουν.





Σχεδόν άγνωστο στους περισσότερους μέχρι πριν από δύο δεκαετίες το όνομα του Νίκολα Τέσλα αποτελεί αναμφίβολα τον καλύτερο “πρεσβευτή” της Σερβίας και του σέρβικου λαού στο σύγχρονο κόσμο. Ειδικά στην Ελλάδα, όπου η παραδοσιακή φιλία και αλληλεγγύη προς το σερβικό λαό, όπως εκδηλώθηκε έμπρακτα και στις αρχές της δύσκολης για τους Σέρβους δεκαετίας του 1990, δημιούργησε ένα έντονο ενδιαφέρον και μια ανιδιοτελή επιθυμία για την αποκατάσταση της αλήθειας γύρω από τον Τέσλα. Είχα την τιμή, καθώς ο Τέσλα ήταν μια από τις παιδικές μου εμμονές, να συγγράψω το 1998 το πρώτο βιβλίο στα Ελληνικά για τον Τέσλα, που ήταν και η πρώτη βιογραφία του στην ελληνική γλώσσα υπό  τον τίτλο ΝΙΚΟΛΑ ΤΕΣΛΑ: Ο Προφήτης του 21ου Αιώνα (εκδ. Αρχέτυπο), η οποία εκδόθηκε στις αρχές του Μαρτίου του 1999, δύο μόλις βδομάδες πριν από την έναρξη των διάρκειας 78 ημερών ανελέητων Νατοϊκών βομβαρδισμών κατά της Σερβίας. Από τότε εκδόθηκαν κι άλλα βιβλία στα Ελληνικά για τον Τέσλα, δεκάδες άρθρα, πολλά ντοκιμαντέρ και το ενδιαφέρον του κόσμου αυξήθηκε κατακόρυφα.

Η πρώτη έκθεση που έγινε στην Ελλάδα για τον Τέσλα ήταν μια μικρή έκθεση του Μουσείου “Νίκολα Τέσλα”, που φιλοξενήθηκε το 2009 στο Τελλόγλειο Ίδρυμα Θεσσαλονίκης. Ήταν μια πρόγευση, κάτι σαν ορεκτικό που άνοιξε ακόμη περισσότερο την όρεξη των Θεσσαλονικέων για τον Τέσλα. Οκτώ χρόνια αργότερα η Θεσσαλονίκη και συγκεκριμένα το υπερσύγχρονο Κέντρο Διάδοσης Επιστημών και Μουσείο Τεχνολογίας NOESIS, σε συνεργασία με το Μουσείο “Νίκολα Τέσλα” του Βελιγραδίου φιλοξενεί πλέον, μια μεγάλη έκθεση με τίτλο "Νίκολα Τέσλα: Ο Άνθρωπος Που Εφηύρε το Μέλλον",  η οποία ξεκίνησε στα τέλη Οκτώβρη του 2017 και θα διαρκέσει ως τα τέλη Μαρτίου του 2018. Τα επίσημα εγκαίνια της έκθεσης έγιναν το Σάββατο 4 Νοεμβρίου 2017 στις 19:00 το βράδυ με είσοδο ελεύθερη για το κοινό. Ωστόσο ούτε οι διοργανωτές δεν περίμεναν να έλθει τόσος πολύ κόσμος, καθώς οι επισκέπτες των εγκαινίων έφτασαν τους δύο χιλιάδες. Στην τελετή των εγκαινίων, όπου στο αμφιθέατρο των 250 θέσεων είχε διπλάσιο κόσμο που στέκονταν όρθιοι, ο διευθυντής του Μουσείου “Νίκολα Τέσλα” Branimir Jovanovic είπε ανάμεσα στ' άλλα: "Εμείς στο Μουσείο Νίκολα Τέσλα ενδιαφερόμαστε ιδιαίτερα για να δείξουμε στον κόσμο, εκτός από τις εφευρέσεις του Τέσλα και την ιστορική συνεισφορά του  στην επιστήμη και τεχνολογία, και κάτι που εμείς το ονομάζουμε 'doctrine' του Τέσλα, τον κόσμο των ιδεών του Τέσλα που αφορούν το μέλλον και την βιωσιμότητα ανθρώπινου πολιτισμού". Από την πλευρά του ο γενικός πρόξενος της Σερβίας στην Θεσσαλονίκη, Sinisa Pavić, είπε πως “ο Νίκολα Τέσλα ανήκει σε εκείνους τους μεγάλους γιους των (αριθμητικά) μικρών λαών, όπως είναι ο Σέρβικος ή ο Ελληνικός, οι οποίοι όμως με τα επιτεύγματά τους και την επίδρασή τους στην ιστορία, έκαναν τους λαούς τους να γίνουν Μεγάλοι”. 





Μετά το τέλος της τελετής των εγκαινίων οι σχεδόν δύο χιλιάδες επισκέπτες, που κατέκλυσαν το χώρο, συγκεντρώθηκαν γύρω από ένα περίεργο αντικείμενο, ύψους 4,5 μέτρων, που δέσποζε στο χώρο της τεράστιας αίθουσας υποδοχής (Lobby). Ήταν ένα μεγάλο Πηνίο Τέσλα (Tesla Coil), από τα μεγαλύτερα του είδους του στον κόσμο.
Είχε μεταφερθεί το NOESIS της Θεσσαλονίκης από το “Μουσείο Νίκολα Τέσλα” του Βελιγραδίου, για να εγκαινιάσει με το φαντασμαγορικό του τρόπο την έκθεση "Νίκολα Τέσλα: Ο Άνθρωπος Που Εφηύρε το Μέλλον" και ήταν η πρώτη φορά στην ιστορία που το πηνίο αυτό έφευγε από το Βελιγράδι. Ξαφνικά τα φώτα του τεράστιου χώρου, που εξαιτίας και της τεράστιας ασημένιας σφαίρας του Πλανητάριου μοιάζει εξωτερικά με διαστημόπλοιο που προσεδαφίστηκε έξω από τη Θεσσαλονίκη, άρχισαν να χαμηλώνουν και μια σιωπή, σχεδόν βουβαμάρα, απλώθηκε στο πλήθος.
Λίγα δευτερόλεπτα αργότερα η σιωπή ξαφνικά έσπασε μ' ένα κρότο στην κορυφή του Πηνίου. Αμέσως εξαπολύθηκε η πρώτη τεχνητή αστραπή, που έλαμψε με το μπλε-μωβ φως της το χώρο -σα νευρικό υπερφυσικό τέρας που μόλις απελευθερώθηκε- ηλεκτρίζοντας την ατμόσφαιρα, και προκαλώντας επιφωνήματα χαράς λες και γινόταν παιδικό πάρτι. Ακολούθησαν και άλλες τεχνητές αστραπές, χορεύοντας μάλιστα στο ρυθμό συγκεκριμένης μουσικής!





Το Πηνίο Τέσλα στο κέντρο του NOESIS συνέχισε να βρυχάται, να σπινθηροβολεί και να εξαπολύει φαντασμαγορικές τεχνητές αστραπές μήκους ως τριών μέτρων, που ταυτόχρονα “τραγουδούσαν” και πάλλονταν στο ρυθμό μουσικής. Στο δευτερεύον πηνίο αναπτύχθηκε τάση 12.000.000 Volt! Οι παλλόμενες ηλεκτρικές εκκενώσεις διαμορφώθηκαν με μουσική τόσο από την ταινία Dr Hoo, όσο κι από τη μουσική της ταινίας του Stanley Kubrick 2001: Η Οδύσσεια του Διαστήματος, μια σύνθεση του Richard Strauss από το έργο του Also sprach Zarathustra (Τάδε Έφη Ζαρατούστρα). Το κοινό παρακολουθούσε εκστασιασμένο την επίδειξη του μεγάλου Πηνίου Τέσλα, χάρη στο οποίο ο Τέσλα, ως σύγχρονος “Προμηθέας του Ηλεκτρισμού”, ήταν ο πρώτος που έκλεψε ένα προνόμιο των θεών (την αστραπή) και το χάρισε στους ανθρώπους. Χειροκροτήματα και επιφωνήματα χαράς επισφράγησαν το τέλος της επίδειξης.

Στη συνέχεια οι επισκέπτες κατευθύνθηκαν στον κύριο χώρο της έκθεσης και χρειάστηκε να περιμένουν πολύ ώρα στην ουρά καθώς ο συνωστισμός ήταν πρωτοφανής. Στην έκθεση, πέρα από το πληροφοριακό και αρχειακό υλικό, παρουσιάζονται και 15 εκθέματα, από μοντέλα σε κλίμακα, όπως το εργαστήριο του στο Colorado Springs, το υδροηλεκτρικό εργοστάσιο στους καταρράκτες του Νιαγάρα, το αεροπλάνο κάθετης απογείωσης, καθώς και λειτουργικά μοντέλα των εφευρέσεων του, όπως ο επαγωγικός κινητήρας και το πηνίο Τέσλα, μέχρι οπτικά και ηχητικά στοιχεία σε πληροφοριακά πάνελ και σε video room. Οι θεματικές ενότητες της έκθεσης είναι τρεις. Το «Πνεύμα»: Είναι ουσιαστικά ένα χρονολόγιο για τη ζωή του Τέσλα, στο οποίο γίνεται εκτενής αναφορά για την καταγωγή, τις επιρροές και τις προκλήσεις που συνάντησε ο μεγάλος επιστήμονας. Τα «Επιτεύγματα»: Το τεράστιο επιστημονικό έργο και η κληρονομιά που έχει αφήσει ο Τέσλα στις επόμενες γενιές χωρισμένο σε τέσσερις υποενότητες: 1.Περιστρεφόμενο Μαγνητικό Πεδίο, Επαγωγικός Κινητήρας και Πολυφασικό Σύστημα, 2. Ρεύμα Υψηλής Συχνότητας και Υψηλή Τάση, 3. Ασύρματη Μετάδοση Ενέργειας και 4. Ο Τέσλα και η Μηχανολογία. Το «Όραμα»: Αυτή η ενότητα σκιαγραφεί την κοσμοθεωρία του Τέσλα, τις απόψεις του για το ρόλο της επιστήμης στην κοινωνία, όπως και άλλες για την κοινωνική ισότητα και δικαιοσύνη. Ο Τέσλα, πέρα από ιδιοφυής επιστήμονας, ήταν ταυτόχρονα και ένας φιλόσοφος, ένας ονειροπόλος και σε αυτή την πτυχή της προσωπικότητας του προσπαθεί να εμβαθύνει η συγκεκριμένη εκθεσιακή ενότητα.





Στην έκθεση παρουσιάζονται συνολικά 15 διαδραστικά εκθέματα του Τέσλα, όπως ο επαγωγικός κινητήρας, μικρά Πηνία Τέσλα, το περίφημο πλοιάριο (Teleautomaton) που λειτουργούσε με τηλεχειρισμό το 1898, μακέτες από το αεροπλάνο κάθετης απογείωσης (V/TOL), τα επιτεύγματά του στην ανάπτυξη των ακτίνων Χ (Teslogram), η συσκευή με το “Αυγό του Κολόμβου”, σχέδια για την ασύρματη μεταφορά ενέργειας (από τα περίφημα πειράματά του Τέσλα το 1899 στο Κολοράντο Σπρίνγκς), έγγραφα και τεκμήρια για τη ζωή του και τη βιογραφία του αλλά και στοιχεία που μαρτυρούν μια ολιστική και έντονα πνευματική φιλοσοφία και στάση ζωής του. Είναι σα μια μικρή περιήγηση σε μια επιστημονική “αυλή των θαυμάτων”, που προσφέρει στο καθένα μας κι από ένα ξεχωριστό ερέθισμα, “ξυπνά το παιδί μέσα μας” κι αφυπνίζει τον ανώτερο εαυτό μας.

Οι διοργανωτές δεν περίμεναν πάνω από 500 άτομα και ο χώρος κατακλύστηκε από σχεδόν δύο χιλιάδες ανθρώπους, όλους διψασμένους και περίεργους για τον Τέσλα. “Γιατί ο Τέσλα έχει πλέον τόσο τεράστια απήχηση;” με ρώτησε φανερά απορημένος ο Δημήτρης Τσάμπουρας, διευθυντής του Πλανηταρίου και ιδιοκτήτης του καταστήματος που πουλάει από τηλεσκόπια μέχρι και βιβλία. Προσπάθησα να είμαι όσο πιο περιεκτικός γινόταν στην απάντηση μου: “Ο Τέσλα είναι ο ήρωας της νέας εποχής του Internet και της Ελεύθερης Ενέργειας”, του απάντησα και συνέχισα: “Μέχρι τη δεκαετία του 1990 οι περισσότεροι φοιτητές, που σπούδαζαν εφαρμοσμένες επιστήμες και τεχνολογίες, είχαν στα δωμάτια τους την αφίσα του Αϊνστάιν, που ήταν ο επιστήμονας-πρότυπό τους.





Σήμερα, για την ακρίβεια εδώ και πάνω από δύο δεκαετίες, οι φοιτητές εφαρμοσμένων επιστημών και τεχνολογιών, οι Nerds της εποχής μας, έχουν οι περισσότεροι στα δωμάτια τους αφίσες του Τέσλα κάτω από ηλεκτρικές εκκενώσεις κλπ. Είναι ο νέος τους ήρωας, το αρχέτυπο όλων των επιστημόνων του 21ου αιώνα. Γιατί; Διότι ήταν ένας αουτσάιντερ επιστήμονας, που άνοιγε μόνος του δρόμο, βάζοντας συχνά όλο το Κατεστημένο απέναντί του. Ήταν ένας 'χάκερ' που έκλεβε μυστικά της Φύσης και τα χάριζε στην ανθρωπότητα. Μια ιδιαίτερη και εκκεντρική μεγαλοφυΐα, γεμάτη εμμονές αλλά και οράματα για την τεχνολογική εξέλιξη και το μέλλον.

Ένας άνθρωπος των θαυμάτων. Και το κυριότερο: Ο Τέσλα ήταν ο 'προφήτης του Internet', καθώς πρώτος ξεκίνησε πριν από 120 χρόνια και προέβλεψε ότι όλη ανθρωπότητα και όλος ο πλανήτης θα διασυνδέονταν με ένα παγκόσμιο διαδίκτυο, που ο ίδιος έβαλε τα θεμέλια του. Κι επίσης ο Τέσλα οραματιζόταν έναν κόσμο με Ελεύθερη Ενέργεια, δηλαδή με φθηνή, άφθονη και καθαρή ενέργεια, προσιτή στον καθένα μας, που είναι άλλωστε και το κύριο ζητούμενο στην εποχή μας, όπου 7,5 δισεκατομμύρια άνθρωποι ξεζουμίζουν ενεργειακά τον πλανήτη μας και καταστρέφουν ανεπανόρθωτα το περιβάλλον του”. Τα μάτια του ξαφνικά φωτίστηκαν και κούνησε το κεφάλι του δείχνοντας ότι κατάλαβε γιατί ο Τέσλα πλέον έχει αυτή την τόσο μεγάλη απήχηση στους ανθρώπους της εποχής μας, γιατί συγκινεί και δίνει στο μέσο άνθρωπο την ελπίδα ότι υπάρχει προοπτική, υπάρχει διέξοδος και σε ότι σε τελική ανάλυση ο καθένας μας μπορεί να γίνει κι ένας “μικρός Τέσλα” στο χώρο του.

Ο υπεύθυνος εκθέσεων και ανάπτυξης του NOESIS, Λεωνίδας Γυμνόπουλος, που μοιάζει εξωτερικά με τον Mr Spock, μας είπε χαρακτηριστικά: “Είναι αλήθεια ότι δεν περιμέναμε να έρθει τόσο πολύς κόσμος. Το άστρο του Τέσλα ξαναλάμπει μεταθάνατον, όπως έλαμπε και στη 'χρυσή εποχή' του, τη δεκαετία του 1890, όταν ο Τέσλα ήταν ένας σταρ της εποχής του. Ως χαρακτήρας ήταν ιδιόρρυθμος και εκκεντρικός αλλά καλλιεργούσε ένα μυστήριο γύρω από τον εαυτό του για να προσελκύσει την προσοχή πιθανών επενδυτών... Δεν κατάφερε όλα όσα θα ήθελε και οραματιζόταν, αλλά άφησε πίσω του μια τεράστια κληρονομιά σε όλη την ανθρωπότητα, την οποία καλούμαστε όλοι μας να αξιοποιήσουμε”. Όσον αφορά τη συγκεκριμένη έκθεση ο κύριος Γυμνόπουλος μας εκμυστηρεύτηκε πως ελπίζει, λόγω της μεγάλης προσέλευσης του κόσμου, να φιλοξενηθεί και μετά τα τέλη Μαρτίου 2018 ως τις αρχές του Καλοκαιριού. Όταν τον ρώτησα ποιος πήρε την πρωτοβουλία για τη συγκεκριμένη έκθεση μου απάντησε: “Το Μουσείο Νίκολα Τέσλα στο Βελιγράδι, έχει εντείνει τις προσπάθειες εξωστρέφειας του τα τελευταία χρόνια, ενώ το Νόησις είναι ανοιχτό σε ενδιαφέρουσες εκθέσεις και στην ανάπτυξη των σχέσεων του με ανάλογα Μουσεία γειτονικών περιοχών.

Έτσι, και με πρωτοβουλία του Μουσείου από το Βελιγράδι, οι δρόμοι των δύο φορέων συναντήθηκαν με αποτέλεσμα την φιλοξενία της έκθεσης για τον Νίκολα Τέσλα στη Θεσσαλονίκη. Η κύρια πρόκληση στη φιλοξενία της έκθεσης ήταν η τροποποίηση του σχεδιασμού της με βάση τον διαθέσιμο χώρο περιοδικών εκθέσεων του Νόησις, χωρίς να γίνουν εκπτώσεις τόσο ασφαλώς στο περιεχόμενο όσο όμως και στην ιδιαίτερη αισθητική προσέγγιση που έχει η συγκεκριμένη έκθεση. Καταλυτικό ρόλο έπαιξε η προσωπική επαφή του διευθυντή του Μουσείου Νίκολα Τέσλα κ. B. Jovanovic με τον υπεύθυνο εκθέσεων του Νόησις και η αμοιβαία επιθυμία για την ανάδειξη του έργου του Τέσλα αποτέλεσε τον καταλύτη της πολύ καλής συνεργασίας που προέκυψε.

Οι δυσκολίες ήταν περιορισμένες και τα προβλήματα λύνονται”. Πόσο δύσκολο ήταν να μεταφερθεί, να τοποθετηθεί και να λειτουργήσει το Μεγάλο Πηνίο Τέσλα, που εντυπωσίασε τους πάντες; “Η μεταφορά του μεγάλου Πηνίου Τέσλα, το οποίο σημειωτέον είναι η πρώτη φορά που ταξιδεύει εκτός Βελιγραδίου, ήταν μια πρόκληση. Καταρχήν η μεταφορά του (σε 12 κιβώτια συνολικού βάρους 900 κιλών!) ήταν δύσκολη και ακριβή. Το στήσιμο έγινε από ένα συνεργείο 5 ατόμων σε μια ολόκληρη ημέρα. Μεταξύ αυτών ήταν βέβαια και εξειδικευμένοι τεχνικοί που ήρθαν ειδικά γι αυτόν τον σκοπό από τη Σερβία. Ο αρχικός σχεδιασμός ήταν το Πηνίο να τοποθετηθεί και να λειτουργήσει για μια φορά και στον εξωτερικό χώρο. Λόγω όμως της ευαισθησίας στη λειτουργία του τόσο στη βροχή, όσο και στον ισχυρό αέρα, κάτι τέτοιο δεν κατέστη δυνατό...” ήταν η απάντηση του Λεωνίδα Γυμνόπουλου. 

Εκτός από την έκθεση του Τέσλα, το Κέντρο Διάδοσης Επιστημών και Μουσείο Τεχνολογίας NOESIS, που βρίσκεται λίγο έξω από τη Θεσσαλονίκη, πάνω από το Mediterranean Cosmos στο δρόμο για τη Χαλκιδική, φιλοξενεί και το μεγαλύτερο και πιο σύγχρονο Πλανητάριο στα Βαλκάνια, αίθουσες προβολών επιστημονικών ταινιών, θεματικούς προσομοιωτές, μια μόνιμη έκθεση Αρχαίας Ελληνικής Τεχνολογίας, έκθεση παλαιών αυτοκινήτων κ.α. Στο NOESIS μπορεί κανείς να δει μια ταινία τριών διαστάσεων στη μεγαλύτερη οθόνη των Βαλκανίων, να απολαύσει μια παρουσίαση ουράνιων φαινομένων στο Πλανητάριο ή να βιώσει μια ασυνήθιστη εμπειρία συνδυασμένης προβολής με κίνηση στον Προσομοιωτή. Μπορεί να αγοράσει αναμνηστικά δώρα και να πιεί τον καφέ του έχοντας την καλύτερη θέα του Θερμαϊκού κόλπου και ατενίζοντας τον Όλυμπο.



Και το σημαντικότερο: μέσα στο ΝOESIS, στο Τεχνοπάρκο όπου τα παιδιά (αλλά και οι γονείς τους...) παίζουν και μαθαίνουν για την Επιστήμη και Τεχνολογία, υπάρχει μόνιμα από το 2009 το μεγαλύτερο στον κόσμο πορτρέτο του Νίκολα Τέσλα φτιαγμένο αποκλειστικά από λάμπες! Ποιανού ιδέα ήταν το πορτρέτο του Τέσλα με τις λάμπες, πότε εγκαταστάθηκε και ποιος το φιλοτέχνησε; “Το πορτρέτο του Τέσλα με τους λαμπτήρες ήταν μια ιδέα δική μου”, απάντησε ο Λεωνίδας Γυμνόπουλος,”βασισμένη σε αντίστοιχη υλοποίηση σε ένα Μουσείο Τέχνης στην Αυστραλία, όπου στο καφέ του Μουσείου είχε φιλοτεχνηθεί το πρόσωπο της Μέριλιν Μονρόε από κούπες καφέ διαφόρων χρωμάτων. Θεωρήσαμε ότι ο λαμπτήρας, ως ένα αντικείμενο απόλυτα συμβολικό του ηλεκτρισμού, θα ήταν το κατάλληλο μέσο για συνθέσει το πρόσωπο του Νίκολα Τέσλα, ο οποίος προσέφερε τα μέγιστα σε αυτό το πεδίο.

Ο σχεδιασμός της συγκεκριμένης υλοποίησης έγινε από τον συνάδελφο γραφίστα κ. Νίκο Μούτση και η εγκατάσταση του έγινε το 2009, όταν και λειτούργησε πρώτη φορά η έκθεση διαδραστικών εκθεμάτων του Νόησις, το Τεχνοπάρκο”. Αν και το τεράστιο πορτρέτο του Τέσλα, που είναι φτιαγμένο από λαμπτήρες, είναι πλέον μόνιμο έκθεμα στο NOESIS, ωστόσο η εκπληκτική έκθεση "Νίκολα Τέσλα: Ο Άνθρωπος Που Εφηύρε το Μέλλον", που ξεκίνησε στα τέλη Οκτώβρη του 2017 θα διαρκέσει ως μόνον τα τέλη Μαρτίου του 2018, οπότε έχετε ακόμη χρόνο για να την επισκεφθείτε, καθώς αποτελεί μια ιδανική ευκαιρία να κάνετε μια ηλεκτρισμένη “κατάδυση” στον Θαυμαστό Κόσμο του Τέσλα.  

* Ο Γιώργος Στάμκος(Αυτή η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προστατεύεται από τους αυτοματισμούς αποστολέων ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε τη JavaScript για να μπορέσετε να τη δείτε.) είναι βιογράφος του Νίκολα Τέσλα, συγγραφέας τριών βιβλίων σχετικά με τον Τέσλα -το νέο του βιβλίο έχει τίτλο Τέσλα Vs Έντισον: Σύγκρουση για το Μέλλον του Κόσμου- και δημιουργός του Ζενίθ  (www.zenithmag.wordpresss.com).

Γιώργος Στάμκος

Σιβηρία, Τουγκούσκα, 30 Ιουνίου 1908. Μια πανίσχυρη και μυστηριώδης έκρηξη ισοπέδωσε μια περιοχή μεγαλύτερη των 2.000 τετραγωνικών χιλιομέτρων, καταστρέφοντας σχεδόν οτιδήποτε σε ακτίνα πενήντα χιλιομέτρων.


Ο νυκτερινός ουρανός πάνω από το βόρειο ημισφαίριο ξαφνικά γέμισε γαλαζωπές λάμψεις, καθιστώντας δυνατή ακόμη και την ανάγνωση εφημερίδας μέσα στο σκοτάδι! Τι συνέβη; Τις δεκαετίες που ακολούθησαν έγιναν πολλές ρώσικές αποστολές στην περιοχή της έκρηξης και προτάθηκαν πολλές θεωρίες για να εξηγήσουν το καταστροφικό περιστατικό. Η επικρατούσα θεωρία ήταν ότι επρόκειτο για έκρηξη μετεωρίτη λίγα χιλιόμετρα πάνω από το έδαφος γι’ αυτό και δεν βρέθηκε μέχρι σήμερα ο κρατήρας του…

Το περιστατικό της Τουγκούσκα

Στην καρδιά της Σιβηρίας, περίπου 1.500 χιλιόμετρα ανατολικά της Μόσχας, εκτείνεται μια τεράστια παρθένα περιοχή γεμάτη δάση, ποτάμια και βαλτότοπους. Είναι μια από τις πιο αραιοκατοικημένες περιοχές του κόσμου και το μεγαλύτερο μέρος του χρόνου είναι παγωμένη. Η περιοχή ονομάζεται Τουγκούσκα και το όνομα της έχει συνδεθεί μ’ ένα πολύ παράξενο συμβάν που έλαβε χώρα ακριβώς πριν από έναν αιώνα…

Ήταν ένα ήσυχο καλοκαιρινό πρωινό, λίγο μετά τις επτά το πρωί, του 1908 όταν μια παράξενη ισχυρή έκρηξη συντάραξε την απόκοσμη γαλήνη της σιβηριανής τάιγκα. Ξαφνικά η απομονωμένη και ακατοίκητη κοιλάδα του ποταμού Τουγκούσκα έγινε το πρωί της 30ης Ιουνίου του 1908 παράρτημα της κόλασης. Μέσα σε δευτερόλεπτα απελευθερώθηκε ενέργεια ισχύος αρκετών ατομικών βομβών. Η έκρηξη αυτή ισοπέδώσε μια περιοχή μεγαλύτερη από νησί της Ρόδου. Σε ακτίνα πενήντα και πλέον χιλιόμετρων δεν έμεινε τίποτε όρθιο. Τα ωστικά κύματα και οι δονήσεις της έκρηξης σύντομα απλώθηκαν σε απόσταση χιλιάδων χιλιομέτρων. Η αφύσικα μεγάλη λάμψη της έκρηξης έγινε ορατή σε τεράστιες αποστάσεις. Στο Λονδίνο, 10.000 χιλιόμετρα δυτικά, ο ουρανός του μεσονυχτίου ξαφνικά φωτίστηκε λες και ήταν μέρα. Όλοι κατάλαβαν ότι κάτι περίεργο είχε συμβεί. Που όμως και τι ήταν αυτό;



Οι νομάδες της φυλής Τουγκούς, που ζούσαν στα γύρω δάση κυνηγώντας αρκούδες και ελάφια, και οι ελάχιστοι Ρώσοι έμποροι γούνας της περιοχής, ήταν οι αυτόπτες μάρτυρες αυτού του κοσμογονικού συμβάντος. Όσοι απ’ αυτούς έτυχε να  παρατηρούν εκείνο το πρωινό τον ουρανό της κεντρικής Σιβηρίας, είδαν μια μεγάλη πύρινη σφαίρα να διασχίζει την ατμόσφαιρα πάνω από τον εμπορικό σταθμό Vanavara, αφήνοντας πίσω της ένα φωτεινό ίχνος μήκους 800 χιλιομέτρων! Κατόπιν ακολούθησε ένας υπόκωφος θόρυβος και μια ταχύτατη σειρά κατακλυσμιαίων εκρήξεων που σάρωσαν τα πάντα.

Το γεωγραφικό στίγμα της περιοχής, όπου σημειώθηκε αυτή η κοσμική έκρηξη ήταν 101 E με 62 N. Το σημείο Χ βρισκόταν μεταξύ των ποταμών Τουγκούσκα και Τσουνίγια και 92 χιλιόμετρα βορείως της Vanavara. Το «αντικείμενο» –αν πραγματικά είχε υλική μορφή– εξερράγη σε ύψος 7,6 χιλιομέτρων. Ήταν ο πρώτος κοσμικός επισκέπτης, που κτύπησε τη Γη στη διάρκεια του σύγχρονου ανθρώπινου πολιτισμού…

Φωτιά από τον ουρανό

Για τους θρησκόληπτους Ρώσους της Σιβηρίας, που «είδαν μια φωτιά να κατεβαίνει από τον ουρανό», το γεγονός αυτό ερμηνεύτηκε ως προάγγελος της Αποκάλυψης. Πολλοί απ’ αυτούς έπεσαν στα γόνατα παρακαλώντας το Θεό για συγχώρεση. Οι αυτόχθονοι σαμανιστές της φυλής Τουγκούς αντιμετώπισαν πιο ψύχραιμα την καταστροφή, αποδίδοντας την στην οργή του θεού της φωτιάς Όγκντυ. Χρειάστηκαν αρκετά χρόνια για να παρουσιαστεί η πρώτη επιστημονική ερμηνεία αυτής της μυστηριώδους έκρηξης.

Στο επίκεντρο της έκρηξης το σιβηριανό δάσος πήρε αμέσως φωτιά, οι φλόγες της οποίας ήταν ορατές εκατοντάδες χιλιόμετρα μακριά. Αυτές οι φωτιές έκαιγαν για βδομάδες, καταστρέφοντας μια περιοχή χιλιάδων τετραγωνικών χιλιομέτρων. Τη στιγμή της έκρηξης ένας εκκωφαντικός ήχος, σαν μπαράζ πυροβολικού που έβαλε από μακριά, έγινε αντιληπτός σε απόσταση 800 χιλιομέτρων.

Την αλλόκοτη έκρηξη στην Τουγκούσκα ακολούθησαν ασυνήθιστα πολύχρωμα ηλιοβασιλέματα και χαραυγές, που αναφέρθηκαν σε αρκετές χώρες εκτός Ρωσίας, ιδιαίτερα στη βόρεια Ευρώπη. Αναφορές για φωτεινές νύχτες ήρθαν από διαφορετικές πόλεις, όπως η Κοπεγχάγη, Μαδρίτη και Λονδίνο. Το αποκορύφωμα των παράξενων οπτικών ανωμαλιών έλαβε χώρα τη νύχτα στις 30 Ιουνίου του 1908.

Στις 3 Ιουλίου του 1908 η εφημερίδα New York Times ανέφερε ότι «αξιοσημείωτες λάμψεις εμφανίστηκαν στους ουρανούς του βορρά τις νύχτες της Τρίτης και της Τετάρτης». Οι επιστήμονες της εποχής λανθασμένα απέδωσαν αυτές τις νυχτερινές λάμψεις σε ασυνήθιστη ηλιακή δραστηριότητα, κάτι δηλαδή σαν ενισχυμένο Βόρειο Σέλας. Βέβαια, παρόμοια φώτα είχαν αναφερθεί και το 1883, χρονιά που σημειώθηκε η ηφαιστειακή έκρηξη που εξαφάνισε το νησί Κρακατόα, πράγμα που έκανε αρκετούς να αποδώσουν την ασυνήθιστη εμφάνιση του ουρανού σε τεκτονική δραστηριότητα, αποτέλεσμα πιθανώς κάποιου μεγάλου σεισμού.



Ο νυκτερινός ουρανός είχε γίνει τόσο φωτεινός –είχε μια γαλαζοκόκκινη απόχρωση– ώστε μπορούσε κανείς να δει την ώρα στο ρολόι του ακόμη και να διαβάσει εφημερίδα! Αιτία ήταν η σκόνη που ανέβασε η έκρηξη σε ύψος 40-70 χιλιομέτρων σχηματίζοντας φωτεινά σύννεφα, τα οποία εξέπεμπαν φως παρόμοιο με εκείνο των πυγολαμπίδων. Εκείνες τις μέρες παρατηρήθηκε επίσης και έντονη άλως γύρω από τον ήλιο.

Εκτός από τα πολύχρωμα οπτικά εφέ στον ουρανό παρατηρήθηκαν και γεωμαγνητικές διαταραχές. Πολλές μαγνητικές πυξίδες «τρελάθηκαν», χάνοντας προσωρινά τον προσανατολισμό τους. Οι ανωμαλίες στο μαγνητικό πεδίο της Γης αναφέρθηκαν 900 χιλιόμετρα νοτιοανατολικά από το επίκεντρο της έκρηξης και συγκεκριμένα από το αστεροσκοπείο του Ιρκούτσκ. Επρόκειτο για μαγνητικές «καταιγίδες» παρόμοιες μ’ αυτές που παράγουν οι πυρηνικές δοκιμές στην ατμόσφαιρα. Αλλά και οι σεισμογράφοι στην Αγία Πετρούπολη, περίπου 4.000 χλμ. δυτικά, κατέγραψαν τις σεισμικές δονήσεις της έκρηξης, όπως άλλωστε και αρκετοί άλλοι σεισμογραφικοί σταθμοί ανά τον κόσμο.

Ήταν ολοφάνερο ότι είχε συμβεί κάτι αλλόκοτο. Έπειτα από την αρχική σύγχυση έγινε αντιληπτό από τα στοιχεία ότι το σημείο της έκρηξης βρισκόταν κάπου στη κεντρική Σιβηρία, στην απόμακρη κοιλάδα του ποταμού Τουγκούσκα. Θα περνούσαν ωστόσο αρκετά χρόνια ώστε να φθάσει εκεί η πρώτη επιστημονική αποστολή, προκειμένου να διεξάγει επιτόπια έρευνα και να ξεδιαλύνει το «Μυστήριο της Τουγκούσκα».

Μια έκρηξη ίση με 1.000 ατομικές βόμβες της Χιροσίμα

Οι μεταγενέστεροι επιστήμονες υπολόγισαν πως το πρωί στις 7.17 του 1908  μια παγωμένη μάζα γεμάτη πέτρες, που είχε βάρος 10.000.000 τόνους και διάμετρο μεγαλύτερη από ποδοσφαιρικό γήπεδο, εξερράγη σε ύψος 7.6 χιλιομέτρων πάνω από την Τουγκούσκα εκλύοντας ενέργεια αρκετών υδρογονοβομβών. Οι εκτιμήσεις για το μέγεθος του σώματος ποικίλουν. Κάποιοι εκτιμούν πως είχε διάμετρο 60-190 μέτρα, ενώ υπάρχουν κι εκείνοι που υποθέτουν πως είχε διάμετρο μεγαλύτερη από το ένα χιλιόμετρο. Μολονότι ο μετεωρίτης εξερράγη πριν κτυπήσει το έδαφος, εντούτοις το περιστατικό της Τουγκούσκα συνεχίζει να θεωρείται ως ένα περιστατικό σύγκρουσης με μετεωρίτη. Η ενέργεια που απελευθερώθηκε από την έκρηξη υπολογίστηκε μεταξύ 10-40 μεγατόνους, δηλαδή 1.000 μεγαλύτερη από εκείνη της ατομικής βόμβας στη Χιροσίμα. (Για σύγκριση αναφέρουμε πως η ισχύς της έκρηξης του αστεροειδή που πριν από 50.000 χρόνια έπεσε στην Αριζόνα, υπολογίζεται σε μόλις 3,5 μεγατόνους). Η έκρηξη υπολογίζεται πως ισοπέδωσε μια περιοχή 2.150 χιλιομέτρων και προκάλεσε σεισμό ισχύος 5 Ρίχτερ (αν και η κλίμακα Ρίχτερ επινοήθηκε το 1935)

Η έκρηξη της Τουγκούσκα αποτελεί το μεγαλύτερο περιστατικό σύγκρουσης μετεωρίτη στην πρόσφατη ιστορία. Αν συνέβαινε μια παρόμοια έκρηξη πάνω από αστική περιοχή θα μπορούσε να εξαφανίσει από το χάρτη πόλεις ολόκληρες και να έχει εκατομμύρια θύματα. Αν η σύγκρουση συνέβαινε 4 ώρες και 47 λεπτά αργότερα, με βάση την ταχύτητα περιφοράς της Γης, θα μπορούσε να καταστρέψει ολοκληρωτικά την Αγία Πετρούπολη!

Βέβαια, την εποχή της αποστολής του Κούλικ (1927), η ατομική βόμβα ήταν ακόμη επιστημονική φαντασία. Κι όμως η περιγραφή της έκρηξης στην Τουγκούσκα το 1908 έμοιαζε εκπληκτικά με θερμοπυρηνική έκρηξη –μάλιστα η ραδιενέργεια στην περιοχή βρέθηκε εντυπωσιακά αυξημένη–, άσχετα αν η πρώτη πυρηνική δοκιμή έγινε το 1945 στο Λος Άλαμος.



Μια συστηματική εξέταση των αναφορών από τους αυτόπτες μάρτυρες, που έγινε το 1959 από σοβιετική ιατρική ομάδα, έδειξε πως οι ντόπιοι κάτοικοι που ζούσαν σε απόσταση 100 χιλιομέτρων από το σημείο της έκρηξης παραπονέθηκαν για φλεγμονές και αλλοιώσεις του δέρματος κι επειδή οι επιστήμονες απέκλεισαν την ύπαρξη επιδημίας ευλογιάς την περίοδο της έκρηξης στην Τουγκούσκα, απέδωσαν τα συμπτώματα των κατοίκων στη φυσική ραδιενέργεια που προκλήθηκε από την έκρηξη.

Σοβιετικές αποστολές που στάλθηκαν στην περιοχή τις δεκαετίες του 1950 και του 1960 ανακάλυψαν μικροσκοπικά γυάλινα σφαιρίδια στο έδαφος. Η χημική τους ανάλυση έδειξε υψηλές συγκεντρώσεις νικελίου και ιριδίου, στοιχεία που συναντώνται συνήθως στους μετεωρίτες και γενικώς έχουν εξωγήινη προέλευση. Αν η έκρηξη στην Τουγκούσκα ήταν μια μορφή πυρηνικής έκρηξης, μήπως δεν οφειλόταν στο ανθρώπινο παράγοντα;

Τί θα συνέβαινε αν ο μετεωρίτης χτυπούσε την Ευρώπη;

Τι θα συνέβαινε αν αυτό το κοσμικό αντικείμενο (μετεωρίτης) δεν έπεφτε πάνω από τη σχεδόν ακατοίκητη Τουγκούσκα αλλά πάνω από την πυκνοκατοικημένη Ευρώπη;  Σύμφωνα με τον Ρώσο ακαδημαϊκό Νίκολαϊ Βασίλιεφ: «Αν αυτό το κοσμικό αντικείμενο δεν είχε πέσει σε μια απομονωμένη περιοχή της Σιβηρίας αλλά κάπου στην Ευρώπη, ο αριθμός των ανθρώπινων θυμάτων θα ξεπερνούσε τις 500.000, χωρίς να υπολογιστεί η οικολογική καταστροφή. Πριν από δύο χρόνια ένας αστεροειδής διαμέτρου μερικών χιλιομέτρων πέρασε σε απόσταση μόλις 700.000 χιλιομέτρων από τη Γη. Για τα αστρονομικά δεδομένα αυτή η απόσταση είναι μικρή. Αυτό που συνέβη στην Τουγκούσκα σηματοδοτεί το μοναδικό περιστατικό στην ιστορία του ανθρώπινου πολιτισμού σύγκρουσης με τη Γη ενός πραγματικά μεγάλου ουράνιου αντικειμένου, μολονότι ένας αριθμός από τέτοιες συγκρούσεις συνέβησαν στο γεωλογικό μας παρελθόν και αρκετές ακόμη πρόκειται να συμβούν και στο μέλλον».

Μπορούμε λοιπόν να φανταστούμε τι θα συνέβαινε αν ο μετεωρίτης δεν έπεφτε το 1908 στην Τουγκούσκα, αλλά π.χ. στην πυκνοκατοικημένη βιομηχανική κοιλάδα του Ρήνου. Σ’ αυτή την περίπτωση οι νεκροί θα έφταναν το 1-2 εκατομμύρια, ενώ θα υπήρχαν ίσως και δέκα εκατομμύρια τραυματίες. Ιστορικές πόλεις θα εξαφανίζονταν από το χάρτη και το πλήγμα στην οικονομία της Γερμανίας, της Γαλλίας και των Κάτω Χωρών θα ήταν ασήκωτο. Θα ξεσπούσαν κοινωνικές αναταραχές, και διάφοροι ιεροκήρυκες θα έβγαζαν πύρινους λόγους μιλώντας για «θεία τιμωρία». Το φυσικό περιβάλλον θα πάθαινε επίσης μεγάλες καταστροφές και θα χρειαζόταν δεκαετίες για να συνέλθει…

Θα υπήρχε ωστόσο και μια θετική εξέλιξη: αυτό το αναπάντεχο κοσμικό πλήγμα θα έκανε ίσως την εθνικιστική Αυτοκρατορία της Γερμανίας, που αναζητούσε «ζωτικό χώρο», αλλά και τη ρεβιοζιονιστική Δημοκρατία της Γαλλίας, που επιζητούσε τη ρεβάνς από τη Γερμανία για την απώλεια της Αλσατίας και της Λορένης, να σταματήσουν τον μεταξύ τους πολιτικό και στρατιωτικό ανταγωνισμό και να συνεννοηθούν. Η αίσθηση ότι το ανθρώπινο είδος είναι αδύναμο και ευάλωτο απέναντι στις κοσμικές απειλές από το διάστημα θα προκαλούσε αλυσιδωτές αντιδράσεις στις κοινωνίες των ευρωπαϊκών χωρών, που θα πίεζαν για ειρηνική συνύπαρξη και επίλυση των διαφορών. Ως αποτέλεσμα όλων αυτών ίσως θα ήταν να αποφευχθεί ο πολυαίμακτος Α’ και κατ’ επέκταση ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος!

Για τον Νίκολαϊ Βασίλιεφ οι έρευνες στην Τουγκούσκα είναι πολύ σημαντικές, επειδή «αυτό που συνέβη εκεί θα συμβεί ξανά, κάποτε». Μόνο γνωρίζοντας τι ήταν αυτό το αντικείμενο και γνωρίζοντας τις καταστρεπτικές συνέπειες του, θα είναι σε θέση η επιστημονική κοινότητα να προβλέψει έναν παρόμοιο κοσμικό κατακλυσμό και στο μέλλον. Στην περιφέρεια της Γης υπάρχουν περίπου 500.000 αστεροειδείς με διάμετρο μεγαλύτερη του ενός χιλιομέτρου και πολλά απ’ αυτά τα αντικείμενα έχουν ανεξέλεγκτες τροχιές. Τι θα γίνει αν ένα από αυτά τα ουράνια σώματα ξεστρατίσει προς την κατεύθυνση της Γης;

Αν η τεράστια καταστροφή στην Τουγκούσκα το 1908 ήταν όντως αποτέλεσμα της έκρηξης ενός μετεωρίτη με διάμετρο 40-190 μέτρα, τότε μπορεί να φανταστεί κανείς τον όλεθρο που θα προκαλέσει στη Γη ένας μετεωρίτης-τέρας, με διάμετρο 50-100 χιλιόμετρα…                                                                                                                                                                                                                                                                                                            

* Ο Γιώργος Στάμκος (Αυτή η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προστατεύεται από τους αυτοματισμούς αποστολέων ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε τη JavaScript για να μπορέσετε να τη δείτε.) είναι συγγραφέας και δημιουργός του Ζενίθ (www.zenithmag.wordpress.Com) 


πηγή tvxs.gr