Τι προέκυψε από την έρευνα

• Οι μετακλητοί επί κυβέρνησης ΝΔ και Κυριάκου Μητσοτάκη αυξάνονται διαρκώς, καταγράφοντας συνεχώς νέο ρεκόρ 9ετίας. Παρουσιάζουμε τους πίνακες με βάση την Απογραφή του Υπουργείου Εσωτερικών.
• Τα υψηλότερα νούμερα μετακλητών υπαλλήλων έχουν καταγράψει οι κυβερνήσεις ΝΔ-ΠΑΣΟΚ-ΔΗΜΑΡ, ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ και ΝΔ.
• Η κυβέρνηση της ΝΔ διορίζει διαρκώς μετακλητούς σε θέσεις δημοσίων υπαλλήλων, ακόμη και σε θέσεις ευθύνης, καταστρατηγώντας βασικές συνταγματικές αρχές και παρακάμπτοντας το θεσμό της Δημόσιας Διοίκησης.

Της Ιωάννας Στασινού

Οι Data Journalists «ανοίγουν» το μεγάλο θέμα των μετακλητών υπαλλήλων στον κρατικό μηχανισμό. Ένα θέμα που έρχεται και επανέρχεται στην επικαιρότητα, εξυπηρετώντας συνήθως μικροπολιτικές σκοπιμότητες, αλλά κανείς μέχρι τώρα δεν έχει ασχοληθεί σοβαρά μαζί του, ενώ ούτε η δημοσιογραφική έρευνα έχει φωτίσει επαρκώς το φαινόμενο.

Αν θέλουμε να είμαστε ειλικρινείς οι εκάστοτε κυβερνήσεις περισσότερο «παρκάρουν» στο δημόσιο, συνήθως στελέχη τους που δεν κατάφεραν να εκλεγούν στην κάλπη και λιγότερο εξυπηρετούν τα όσα προβλέπει για τον θεσμό των μετακλητών το άρθρο 103 παράγραφος 5  του Συντάγματος.

Ο Διδάκτωρ Συνταγματικού Δικαίου, πρώην Σύμβουλος ΑΣΕΠ και συγγραφέας του βιβλίου με τίτλο «Θεωρία και πράξη του επιτελικού κράτους» Απόστολος Παπατόλιας, μιλά στους Data Journalists και κάνει λόγο για παραβίαση της Συνταγματικής νομιμότητας σχετικά με τις όλο και πιο διευρυμένες αρμοδιότητες και θέσεις ευθύνης που αναλαμβάνουν μετακλητοί υπάλληλοι, μια πρακτική που έχει ασκηθεί ευρέως στη διάρκεια της περιόδου διακυβέρνησης της ΝΔ.

Ο κ. Παπατόλιας είναι αποκαλυπτικός: χαρακτηρίζει μια κατηγορία  μετακλητών «πηγή των παθογενειών που αφορούν στη δημόσια διοίκηση» αφού επιλέγονται με αμιγώς πολιτικά κριτήρια και αποτελούν πρόσωπά προσκείμενα στην εκάστοτε πολιτική ηγεσία!

Στην έρευνά μας, μεταξύ άλλων, θυμίζουμε τι έλεγε η σημερινή κυβέρνηση της ΝΔ από τη θέση της Αντιπολίτευσης και τι πράττει σήμερα όπου ο αριθμός των μετακλητών σπάει όλα τα ρεκόρ. Συγκεκριμένα, από τους 1.710 μετακλητούς υπαλλήλους που παρέλαβε το 2019 φτάνουμε στους 3.482 τον Οκτώβριο του 2022 αναγκάζοντας ακόμη και τη Tageszeitung τον Δεκέμβριο του 2021 να μιλήσει για μία πραγματική βιομηχανία μετακλητών στην Ελλάδα του συντηρητικού Κυριάκου Μητσοτάκη.

Επιπροσθέτως, η ύπαρξη αυτού του «παράλληλου» κράτους μέσα στο κράτος, πέρα από πηγή διαπλοκής και μοιραία και διαφθοράς, περιθωριοποιεί τη δημόσια διοίκηση και τα καταρτισμένα και εκπαιδευμένα στελέχη της, αφού η τελευταία περιορίζεται σε δορυφορικές δράσεις.

Εδώ εδράζεται και η πιο σοβαρή κατά τη γνώμη μας παθογένεια που είναι σχέση αλληλεξάρτησης του κρατικού μηχανισμού με την εκάστοτε κυβέρνηση. Η μη δυνατότητα δηλαδή του κρατικού μηχανισμού να λειτουργεί ανεξάρτητα από την εκάστοτε νομοθετική εξουσία όπως γίνεται στα περισσότερα δυτικά κράτη

Η εξέλιξη του φαινομένου των μετακλητών υπαλλήλων από το 2013 έως το 2022

Στον δρόμο προς τις εκλογές και λίγους μήνες πριν στηθεί η πρώτη κάλπη, ανοίγουμε τον φάκελο των μετακλητών υπαλλήλων των κυβερνήσεων από τον Ιανουάριο του 2013 έως και Οκτώβριο του 2022 και εξάγουμε κάποια πολύ ενδιαφέροντα συμπεράσματα διατυπώνοντας παράλληλα ερωτήματα που εγείρουν αρκετούς προβληματισμούς.

Πρόκειται για ένα ζήτημα που ανά διαστήματα απασχολεί έντονα την εγχώρια κεντρική πολιτική σκηνή αλλά έχει αποτελέσει παράλληλα και πεδίο σχολιασμού από διεθνή μέσα. Πρόκειται για θεσμό που ναι μεν θεμελιώνεται συνταγματικά, όμως όπως παρατηρείται συχνά οι διορισμοί μετακλητών υπαλλήλων δεν λαμβάνουν χώρα με αμιγώς αξιοκρατικά κριτήρια, γεγονός που μαρτυρά κατάχρηση του θεσμού.

Συλλέγουμε τα επίσημα στοιχεία του apografi.gov.gr, τη σελίδα που αφορά στο Μητρώο Ανθρώπινου Δυναμικού Ελληνικού Δημοσίου και καταγράφουμε τα νούμερα που φανερώνουν τις προσλήψεις μετακλητών υπαλλήλων ανά φορέα και ανά έτος/μήνα .

Ως αντιπολίτευση καταγγέλλεις, ως κυβέρνηση “φορτώνεις”…

Ιανουάριος 2017 : Κατά την περίοδο διακυβέρνησης του ΣΥΡΙΖΑ ο Κυριάκος Μητσοτάκης και πολλά από τα στελέχη της Νέας Δημοκρατίας είχαν ασκήσει σφοδρή κριτική αναφερόμενοι στο θεσμό των μετακλητών υπαλλήλων. Συγκεκριμένα ο πρωθυπουργός δήλωνε πως «στο Δημόσιο στήνεται ένα νέο πελατειακό σύστημα με στρατιές μετακλητών».

Φεβρουάριος 2017: Λίγες μέρες αργότερα ο Κυριάκος Μητσοτάκης δήλωνε πως «τον τελευταίο μήνα, έχασαν τη δουλειά τους 30.000 άνθρωποι στον ιδιωτικό τομέα, αλλά για αυτούς κανένας από τους κυβερνώντες δεν νοιάστηκε, οι μόνοι που περνάνε καλά είναι οι κομματικοί μετακλητοί που διόρισε ο ΣΥΡΙΖΑ και όσοι ωφελούνται από τη μη υλοποίηση των μεταρρυθμίσεων».

Ένα χρόνο νωρίτερα, τον Ιανουάριο του 2016, ο εκπρόσωπος τύπου της ΝΔ , Γιώργος Κουμουτσάκος επεσήμανε πως «Αυτό που όλοι βλέπουμε είναι έφοδος κατάληψης του Κράτους από συγγενείς και φίλους της εξουσίας», και η Ντόρα Μπακογιάννη υπογράμμιζε ότι η ΝΔ θα επιμένει στην αριστεία, την αξιοκρατία  και την ακομμάτιστη δημόσια διοίκηση.

Τι δείχνουν όμως  τα στοιχεία που καταγράψαμε και πώς τελικά, ενώ η κυβέρνηση της ΝΔ που μάχονταν υπέρ της αξιοκρατίας και της διαφάνειας, σημείωσε πρωτοφανή νούμερα σε σχέση με τους μετακλητούς υπαλλήλους που μισθοδοτούνται από τον δημόσιο κρατικό προϋπολογισμό ;

Όπως θα δούμε και παρακάτω στους πίνακες που παρουσιάζονται , το εν λόγω νούμερο απογειώθηκε φτάνοντας έως και τους 3.482 τον Οκτώβριο του 2022.

Προτού όμως μελετήσουμε τους σχετικούς πίνακες που αποκαλύπτουν τα νούμερα των μετακλητών υπαλλήλων των κυβερνήσεων από το 2013 έως και το 2022 και εξάγουμε κάποια ποιοτικά συμπεράσματα, έχει αξία να μελετήσουμε των θεσμό των μετακλητών υπαλλήλων.

Στην προσπάθεια μας να ανοίξουμε τον φάκελο αυτό μας βοήθησε ο Απόστολος Παπατόλιας, Διδάκτωρ Συνταγματικού Δικαίου, πρώην Σύμβουλος ΑΣΕΠ και συγγραφέας του βιβλίου με τίτλο «Θεωρία και πράξη του επιτελικού κράτους».

Τι σημαίνει μετακλητός υπάλληλος

Οι μετακλητοί υπάλληλοι ανήκουν στην ευρύτερη κατηγορία των πολιτικών δημοσίων υπαλλήλων και συνεπώς μισθοδοτούνται από το ελληνικό Δημόσιο Κράτος. Όπως μας εξηγεί ο κ. Παπατόλιας αναλυτικά : Ο θεσμός αυτός έχει μακρά διοικητική προϊστορία που ανάγεται στις ρίζες του ελληνικού κράτους και στον τρόπο που παραδοσιακά λειτουργούσε η ελληνική δημόσια διοίκηση. Συγκεκριμένα στο άρθρο 103 παράγραφος 5  του Συντάγματος περιγράφονται οι δύο κατηγορίες μετακλητών.

Η πρώτη κατηγορία αφορά στους μετακλητούς που καλύπτουν θέσεις που αφορούν ευκαιριακές παροδικές ανάγκες στην δομή του δημοσίου πχ. εκτέλεσή συγκεκριμένων έργων , αντιμετώπιση φυσικών καταστροφών κλπ. «Μετακαλούνται» συνεπώς για κάποιο συγκεκριμένο σκοπό . Η  δεύτερη κατηγορία αφορά όσους στελεχώνουν πολιτικές θέσεις.

Πρόκειται δηλαδή για τους συμβούλους και συνεργάτες των Υπουργών, Γενικούς Γραμματείς των Υπουργείων και ανθρώπους που στελεχώνουν θέσεις της Τοπικής Αυτοδιοίκησης. Συναντάμε όμως παράλληλα και μια Τρίτη κατηγορία μετακλητών.

Αυτή αφορά στους ανθρώπους που μεσολαβούν μεταξύ των πολιτικών στελεχών και των ιεραρχικά ανωτέρων της δημόσιας διοίκησης. Αποτελούν πρόσωπα προσκείμενα στην εκάστοτε πολιτική ηγεσία που επιλέγονται με αμιγώς πολιτικά κριτήρια από την εκάστοτε ηγεσία και όχι από το σώμα της δημοσιοϋπαλληλίας, γεγονός που αποτελεί μεγάλο σφάλμα. Αυτή η κατηγορία αποτελεί και την πηγή των παθογενειών που αφορούν στη δημόσια διοίκηση.

Στην ερώτηση μας σχετικά με τις αυξημένες αρμοδιότητες και τις θέσεις ευθύνης που αναλαμβάνουν μετακλητοί υπάλληλοι κατόπιν υποδείξεων των κυβερνήσεων ο κ. Παπατόλιας  τονίζει ότι : Η επιλογή αυτή κινείται σε κατεύθυνση παράβασης του Συντάγματος και των κανόνων που διέπουν την λειτουργεία της δημόσιας διοίκησης. Συγκεκριμένα ανατίθενται σε ιδιώτες ή σε  εμπειρογνώμονες άλλοτε θέσεις ευθύνης  και άλλοτε δημόσιες λειτουργίες που σχετίζονται με τον πυρήνα του κράτους. Τρανταχτό παράδειγμα αποτελεί η προετοιμασία υπουργικών αποφάσεων (νομοπαρασκευή) που ανατίθεται σε εμπειρογνώμονες και ιδιωτικά δικηγορικά γραφεία. Τονίζει ότι Τα φαινόμενα αυτά  προσκρούουν στην συνταγματική νομιμότητα ενώ συζητώντας γύρω από τον τρόπο που εξελίσσεται ο θεσμός σήμερα επισημαίνει ότι “Κατά της περίοδο διακυβέρνησης  της ΝΔ τέτοια φαινόμενα παρουσιάζουν μεγάλη όξυνση. Χαρακτηριστικό είναι  το παράδειγμα του το Υπουργείου Εσωτερικών όπου λειτουργίες νομοπαρασκευής ανατίθενται σε ιδιωτικά γραφεία και δεν αξιοποιείται ο υπηρεσιακός κορμός. Το φαινόμενο αυτό  αποτελεί άτυπη ιδιωτικοποίηση δημόσιων λειτουργιών στο ανώτερο δυνατό διοικητικό επίπεδο.  

ΠΙΝΑΚΕΣ:  Η εξέλιξη των μετακλητών τη τελευταία δεκαετία

Το «αλμανάκ» των μετακλητών από το 2013 έως σήμερα

Κυβέρνηση ΝΔ – ΠΑΣΟΚ – ΔΗΜΑΡ

Κάνοντας μια αναδρομή στο παρελθόν και στα χρόνια συγκυβέρνησης ΝΔ-ΠΑΣΟΚ-ΔΗΜΑΡ βλέπουμε το νούμερο των μετακλητών υπαλλήλων να φτάνει έως και τους 1.949 τον Μάρτιο του 2014. Λίγα χρόνια αργότερα και συγκεκριμένα το 2016 ο Κυριάκος Μητσοτάκης σχολιάζοντας τις τοποθετήσεις των μετακλητών υπαλλήλων την περίοδο της τρικομματικής κυβέρνησης παραδεχόταν ότι «Δεν παραγνώρισα ποτέ ότι κάναμε διορισμούς με κομματικά κριτήρια. Δεν το έκρυψα και είχα ασκήσει κριτική στη λογική των ποσοστώσεων στις προσλήψεις».

Κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ – ΑΝΕΛ

Επόμενος σταθμός του πίνακα αποτελεί η περίοδος κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ όπου βλέπουμε αισθητά χαμηλότερα νούμερα έως τον Σεπτέμβρη του 2015 και σταδιακή αύξηση του αριθμού των μετακλητών στην συνέχεια. Μάλιστα τον Απρίλιο του 2019 το νούμερο εκτινάσσεται και αγγίζει αυτό των 2.739 μετακλητών υπαλλήλων με την τότε κυβέρνηση να δέχεται σφοδρή επίθεση από την αντιπολίτευση της ΝΔ και το νούμερο να έρχεται σε πλήρη αντίθεση με την κριτική που είχε ασκήσει ο ίδιος ο ΣΥΡΙΖΑ στην τρικομματική κυβέρνηση στο παρελθόν. Το νούμερο μειώνεται και πάλι όσο πλησιάζουμε στις εκλογές του Ιουνίου 2019.

Κυβέρνηση ΝΔ

Τελευταίος σταθμός αποτελεί η κυβέρνηση της ΝΔ που από τον Ιούλιο του 2019 όπου καταγράφηκαν 1.710 μετακλητοί υπάλληλοι φτάνουμε στον Οκτώβριο του 2022 που το νούμερο φτάνει στα ύψη και αγγίζει το 3.482. Το συγκεκριμένο νούμερο εγείρει πολλούς προβληματισμούς ενώ φυσικά οι παθογένειες του συστήματος έχουν αρνητικό αντίκτυπο στους ίδιους του πολίτες καθώς επιβαρύνεται ο κρατικός προϋπολογισμός. Προκύπτουν επιπλέον ερωτήματα σχετικά με την έλλειψη διαφάνειας που επικρατεί και την απουσία αντικειμενικών κριτηρίων επιλογής στη στελέχωση δημόσιων υπηρεσιών.

 Τα στοιχεία για τις προσλήψεις των μετακλητών υπαλλήλων διαψεύδουν την κυβέρνηση της ΝΔ και εκθέτουν το κυβερνητικό αφήγημα για διαφάνεια και αξιοκρατία.

Όπως σχολιάζει ο κ. Παπατόλιας : «Το νούμερο αυτό αποκαλύπτει ένα παράλληλο κράτος. Το παράλληλο αυτό κράτος από τις στρατιές των μετακλητών όλων των επιπέδων φανερώνει την απουσία εμπιστοσύνης από την πολιτική ηγεσία στο σώμα της δημόσιας διοίκησης. Επιπλέον φανερώνει το χάσμα που χωρίζει την πολιτική βούληση της εκάστοτε κυβέρνησης από την αξιοποίηση της τεχνογνωσίας και των ικανοτήτων του δημοσιοϋπαλληλικού σώματος».

Τονίζει πως οι κυβερνήσεις διαχρονικά : « Δεν εμπιστεύονται και δεν θέλουν τα στελέχη δημόσιας διοίκησης συντελεστή του σχεδιασμού και της εφαρμογής των πολιτικών αποφάσεων που παίρνονται αλλά προτιμούν να έχουν έναν διακοσμητικό ρόλο» . Συμπεραίνουμε συνεπώς πως πολλά από τα στελέχη της δημόσιας διοίκησης περιορίζονται  σε υποστηρικτές αρμοδιότητες και δεν λαμβάνουν στρατηγικές και σχεδιαστικές αποφάσεις με αποτέλεσμα η δημόσια διοίκηση συνεχώς να απαξιώνεται. Επιπλέον επιβεβαιώνονται για ακόμη μία φορά οι κυβερνητικές προτεραιότητες, καθώς την στιγμή που σημειώνονται δραματικές ελλείψεις στο δημόσιο σύστημα υγείας και τον κλάδο της παιδείας με σχολεία και πανεπιστήμια να εμφανίζουν σημαντικές ελλείψεις, η κυβέρνηση αυξάνει συνεχώς τον αριθμό των διορισμών των μετακλητών υπαλλήλων.

Διεθνές ενδιαφέρον για τη «βιομηχανία» μετακλητών υπαλλήλων στην χώρα μας!

Το θέμα βέβαια φαίνεται να απέκτησε και διεθνείς διαστάσεις, καθώς με ένα αιχμηρό άρθρο η εφημερίδα Tageszeitung τον Δεκέμβριο του 2021 άσκησε σκληρή κριτική στην κυβέρνηση της ΝΔ με τον ανταποκριτή της να γράφει ότι «ο πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης, γόνος πολιτικής δυναστείας και ο ίδιος, ακολούθησε την παραδοσιακή συνταγή μετά τη νίκη του στις εκλογές και δημιούργησε μία πραγματική βιομηχανία μετακλητών. (…) Ποτέ άλλοτε δεν υπήρχαν στην Ελλάδα τόσοι πολλοί μετακλητοί.» ενώ σε άλλο σημείο αναφέρει επίσης ότι «Οι δουλειές απευθύνονται κατά προτίμηση σε συγγενείς κρατικών αξιωματούχων ή κομματικών στελεχών, ανεξαρτήτως επαγγελματικής κατάρτισης. Αυτό που μετράει δεν είναι η ικανότητα και τα επαγγελματικά προσόντα, αλλά η πιστή συμπεριφορά και ο συγχρωτισμός με την εξουσία».

Αρχές μιας σύγχρονης, ορθολογικής και δημοκρατικής δημόσιας διοίκησης αποτελούν η αμεροληψία, η διαφάνεια η λογοδοσία και η νομιμότητα.

Σε ανακοίνωση της η  Ένωση Αποφοίτων της Εθνικής Σχολής Δημόσιας Διοίκησης και Αυτοδιοίκησης τονίζεται  ότι «η στελέχωση, οργάνωση και λειτουργία μιας δημόσιας διοίκησης προσανατολισμένης στο δημόσιο συμφέρον θα πρέπει να βασίζεται σε αρχές όπως η αμεροληψία, η διαφάνεια η ίση μεταχείριση των πολιτών, η συνέχεια, η λογοδοσία και η νομιμότητα. Αυτές οι αρχές πρέπει να αποτελούν κεκτημένα και προϋποθέσεις μιας σύγχρονης, ορθολογικής και δημοκρατικής δημόσιας διοίκησης». Λίγο παρακάτω επίσης, κάνει αναφορά στην διαχρονικότητα του φαινομένου η οποία «είναι συνυφασμένη με το πελατειακό κράτος και βρίσκεται σε προφανή αντίφαση με τις δεσμεύσεις περί έμπρακτης και αποτελεσματικής διάκρισης της Κυβέρνησης από τη Διοίκηση».

«Είναι σημαντικό να δούμε τα ποιοτικά συμπεράσματα που εξάγονται πίσω από τους αριθμούς»

Συνεχίζοντας την συζήτηση με τον  κ. Παπατόλια, επισημαίνει ότι «το σκανδαλώδες νούμερο που άγγιξε η ΝΔ δεν έχει προηγούμενο. Είναι σημαντικό να δούμε τα ποιοτικά συμπεράσματα που εξάγονται πίσω από τους αριθμούς. Δεν έχει νόημα να σταθούμε μονάχα στην σύγκριση των αριθμών των μετακλητών που παρουσιάστηκαν στην περίοδο διακυβέρνησης της ΝΔ και του ΣΥΡΙΖΑ αντιστοίχως. Φυσικά τα νούμερα αυτά μαρτυρούν πολιτικές επιλογές. Είναι κρίσιμο όμως να υπάρξει σοβαρή πολιτική συμφωνία στο ότι τα σημαντικά καθήκοντα που σχετίζονται με την διοικητική λειτουργία θα αποδίδονται σε κρατικούς λειτουργούς οι οποίοι είναι φορείς της συνέχειας της δημόσιας διοίκησης».

Τέλος, στην ερώτηση μας για τα αίτια που κατά την γνώμη του δεν αξιοποιείται σε θέσεις ευθύνης έμπειρο και καταρτισμένο στελεχιακό δυναμικό όπως απόφοιτοι της Εθνικής Σχολής Δημόσιας Διοίκησης και Αυτοδιοίκησης ο κ. Παπατόλιας υπογραμμίζει ότι «αντί το δυναμικό της δημόσιας διοίκησης να λειτουργεί ως συνδιαμορφωτής σε σχέση με τον σχεδιασμό που υλοποιείται και τις πολιτικές αποφάσεις που λαμβάνονται,, το καθήκον αυτό εκχωρείται πλήρως στους ιδιώτες συνεργάτες των υπουργών και τους συμβούλους τους. Σε αυτήν την επιλογή δεν υπάρχουν αντικειμενικά κριτήρια. Δεν υπάρχει επιπλέον εμπιστοσύνη στο σώμα της δημόσιας διοίκησης που κατέχει την τεχνογνωσία και την αντίληψη».

Πηγή: datajournalists.co.uk