Παρή Σπίνου

Στη φετινή έκδοση της διοργάνωσης, την documenta 15, που πραγματοποιείται 18 Ioυνίου έως 25 Σεπτεμβρίου στο Κάσελ της Γερμανίας, την καλλιτεχνική διεύθυνση έχει αναλάβει η ομάδα Ruangrupa από την Ινδονησία.

Η αντίστροφη μέτρηση για την έναρξη της documenta 15 άρχισε, καθώς στις 18 Ιουνίου ανοίγει στο Κάσελ της Γερμανίας η πιο τολμηρή, η πιο καινοτόμα και αντισυμβατική ευρωπαϊκή εικαστική έκθεση, που δίνει το στίγμα της κάθε πέντε χρόνια και κάθε φορά αφουγκράζεται τα σημεία των καιρών, φέρνει νέες ιδέες και προκλήσεις και αντέχει σε αναταράξεις, παρ’ όλα τα μικρά και μεγάλα σκάνδαλα που τη συνοδεύουν.

Αν η προηγούμενη διοργάνωση, το 2017, με καλλιτεχνικό διευθυντή τον Πολωνό Ανταμ Σίμτσικ, έμεινε στην ιστορία ως το «αθηναϊκό πείραμα» στην εποχή των μνημονίων, καθώς για πρώτη φορά στα χρονικά της η documenta διοργανώθηκε ταυτόχρονα, εκτός Κάσελ, στην Αθήνα ασφαλώς, πρωτεύουσα της δακτυλοδεικτούμενης τότε Ελλάδας-, η φετινή έκδοση θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως το «πείραμα της κολεκτίβας» στην εποχή της παγκοσμιοποίησης, αφού η ομάδα Ruangrupa από την Ινδονησία ανέλαβε την καλλιτεχνική διεύθυνση.

Η documenta 14 έδωσε την ευκαιρία να κάνει παγκόσμια πρεμιέρα στο Κάσελ, στο περίφημο μουσείο Fridericianum, η μόνιμη συλλογή του Εθνικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης, ενώ ενίσχυσε τη θέση της Αθήνας στον διεθνή χάρτη του πολιτισμού και, μέσα στις δονήσεις της οικονομικής κρίσης, έδωσε φωνή, με έργα - δράσεις - συζητήσεις, σε μειονότητες και καταπιεσμένους από όλα τα μήκη και τα πλάτη της γης. Κατά πόσο καταφέραμε να αξιοποιήσουμε την ευκαιρία της documenta 14, οι γνώμες διίστανται, όπως και για την επιτυχία του εγχειρήματος της ομάδας του Σίμτσικ, που χαρακτηρίστηκε φιλόδοξο, θεωρητικό, αρκετά δυσνόητο και δασκαλίστικο.

Φιλόδοξες και δυσνόητες, όμως, μοιάζουν και οι προθέσεις της καλλιτεχνικής κολεκτίβας από την Τζακάρτα, αν κρίνουμε από το σάιτ της documenta fifteen, όπου υπάρχει ολόκληρο γλωσσάρι για να την κατανοήσουμε. Μαθαίνουμε, κατ’ αρχάς πως Ruangrupa σημαίνει, σε ελεύθερη μετάφραση, «χώρος τέχνης» και πως τα θεμέλια και οι βασικές αξίες και ιδέες της φετινής διοργάνωσης χτίζονται πάνω στο «lumbung», όρος για έναν κοινόχρηστο ορυζώνα στην αγροτική Ινδονησία, όπου η συγκομιδή της κοινότητας συγκεντρώνεται σε μια αποθήκη και διανέμεται σύμφωνα με κριτήρια που έχουν καθοριστεί από κοινού και με πρόνοια για το μέλλον. Ενα εναλλακτικό, προσανατολισμένο στην κοινότητα μοντέλο βιωσιμότητας, από οικολογική, κοινωνική και οικονομική άποψη.

«Η επιμελητική προσέγγισή μας επιδιώκει ένα διαφορετικό είδος συνεργατικού μοντέλου χρήσης πόρων, σε οικονομικούς όρους αλλά και σε σχέση με ιδέες, γνώσεις, προγράμματα και καινοτομίες», τονίζουν τα μέλη της Ruangrupa, που επιδιώκουν να δημιουργήσουν μια παγκόσμια προσανατολισμένη, συνεργατική και διεπιστημονική πλατφόρμα τέχνης και πολιτισμού, που θα παραμείνει αποτελεσματική πέρα από τις 100 ημέρες της documenta fifteen.

Ετσι, κολεκτίβες, οργανισμοί και καλλιτέχνες από όλο τον κόσμο, που ακολουθούν πρακτικές «lumbung», θα κατακλύσουν, εκτός από το μουσείο Fridericianum και την πλατεία Friedrichplatz, συνολικά 32 χώρους σε όλο το Κάσελ (μουσεία, ιστορικά, βιομηχανικά και εμπορικά κτήρια, σινεμά, πάρκα κ.ά.) και θα «σπείρουν» έργα τέχνης, εικαστικές εγκαταστάσεις, χάπενινγκ, εργαστήρια, συζητήσεις, αναγνώσεις, προβολές ταινιών, εκδόσεις κ.ά.

Και πάλι «σκιές» στη διοργάνωση

Η Ruangrupa, μη κερδοσκοπικός οργανισμός που ιδρύθηκε το 2002 και δραστηριοποιείται σε πολιτιστικό και κοινωνικό συνεργατικό έργο, συμμετείχε στην documenta 14, με το διαδικτυακό ραδιοφωνικό έργο «Every Time an Ear di Soun», ενώ έχει πάρει μέρος στην Μπιενάλε Gwangju (2002 και 2018), στην Μπιενάλε της Κωνσταντινούπολης (2005), την Τριενάλε Σύγχρονης Τέχνης Ασίας - Ειρηνικού (2012), την Μπιενάλε της Σιγκαπούρης (2011) κ.ά.

Πάντως, στη φετινή documenta, η ομάδα ένιωσε ήδη τριγμούς, καθώς αρχές Μαΐου αναγκάστηκε να ακυρώσει το φόρουμ «Πρέπει να συζητήσουμε! Τέχνη - Ελευθερία - Αλληλεγγύη», όταν ορισμένοι από τους συμμετέχοντες κατηγορήθηκαν για αντισημιτισμό, με την κριτική του Josef Schuster, προέδρου του Κεντρικού Συμβουλίου Εβραίων στη Γερμανία να είναι καταλυτική. Ακολούθησε μακροσκελέστατη ανακοίνωση της Ruangrupa, που απέρριψε τις κατηγορίες, αρνήθηκε πως έχουν γίνει αντισημιτικές δηλώσεις, καταγγέλλοντας επίσης απόπειρα «προληπτικής λογοκρισίας» των καλλιτεχνών, «με βάση την εθνική τους κληρονομιά και τις εικαζόμενες πολιτικές θέσεις τους». Από την άλλη, πριν από λίγες ημέρες σημειώθηκε βανδαλισμός με ρατσιστικά γκράφιτι στον εκθεσιακό χώρο της κολεκτίβας Question of Funding από την Παλαιστίνη, με τους συμμετέχοντες στη διοργάνωση να ζητούν αυξημένα μέτρα προστασίας των Παλαιστινίων δημιουργών.

Αλλά, όλα αυτά ωχριούν μπροστά στην αποκάλυψη που έγινε πέρυσι και καταρρίπτει τον μύθο της documenta, η οποία ιδρύθηκε το 1955, ως μια προσπάθεια ενάντια στον ναζισμό και για την αποκατάσταση καλλιτεχνών που δυσφημίστηκαν και έργων που χαρακτηρίστηκαν ως «εκφυλισμένη τέχνη».

Σύμφωνα με έρευνα του Γερμανικού Ιστορικού Μουσείου (DHM), ένας από τους συνιδρυτές της documenta, ο ιστορικός τέχνης Βέρνερ Χάφτμαν (1912-1999) ήταν μέλος του Εθνικοσοσιαλιστικού Γερμανικού Εργατικού Κόμματος, ενώ από το 1944 συμμετείχε ενεργά σε εγκλήματα πολέμου στη βόρεια Ιταλία. Δημοσίευμα της DW αναφέρει πως η έρευνα αποδεικνύει ότι ο Χάφτμαν όχι μόνο απέκλεισε έργα τέχνης που έδειχναν τη βία και τις δολοφονίες στο Τρίτο Ράιχ αλλά και Εβραίους και κομμουνιστές καλλιτέχνες, ενώ ευρύτερα η documenta, στο παρελθόν, δημιουργούσε συμπαγείς σχέσεις με τον δυτικό μοντερνισμό, αφήνοντας εκτός άλλες τάσεις της τέχνης. Ισως γι’ αυτό, τα τελευταία χρόνια, με τις «ριζοσπαστικές» επιλογές της, προσπαθεί να ξεπλύνει τις «αμαρτίες» του παρελθόντος.

Πηγή: efsyn.gr