του Θωμά Σίδερη

Στην εφηβεία μου, το Δεύτερο Πρόγραμμα της Ελληνικής Ραδιοφωνίας έπαιζε ένα τραγούδι που μεταξύ άλλων έλεγε: “Ξέρω μια πόλη στη νέα Σαχάρα, μια έρημο όλο μπετόν, οι ξένοι οι στόλοι- λαθραία τσιγάρα, παιδιά που δεν ξέρουν κρυφτό”. Η πόλη αυτή δεν ήταν άλλη από την Αθήνα. Και το Παρίσι ή το Λονδίνο έχουν μπετόν, αλλά δεν έχουν την εικόνα της Αθήνας από τον Λυκαβητό. Από την άλλη, μια περιήγηση σε πόλεις της κεντρικής Ευρώπης θα οδηγήσει αβίαστα στη διαπίστωση ότι οι πόλεις αυτές μοιάζουν μεταξύ τους. Στον ευρωπαϊκό νότο όμως, η εικόνα των πόλεων είναι διαφορετική. Ίσως γιατί δεν υπήρξε ή δεν κατάφερε να επιβληθεί ποτέ κάποιος κεντρικός σχεδιασμός.

Οι Έλληνες έχουν μια ιδιαίτερη σχέση με την πόλη τους. Από τις αρχαίες πόλεις – κράτη που έφτιαξαν και τις περίπλοκες σχέσεις εξουσίας που επινόησαν μέχρι τις αμήχανες αποβιομηχανοποιημένες πόλεις, όπως της Πάτρας και του Βόλου, αν υποθέσουμε ότι υπήρξε μια βιομηχανική παράμετρος στις παραγωγικές σχέσεις που αναπτύχθηκαν σε τούτον τον τόπο. Και μέσα σε όλα τούτα, τα νοήματα με τα οποία επενδύει ο καθένας από εμάς την πόλη που γεννήθηκε, που μεγάλωσε ή που έζησε.

Πίσω όμως από τις πόλεις που βλέπουμε, παρατηρούμε, επισκεπτόμαστε, ζούμε, υπάρχει ένας υπέροχος κόσμος καλά κρυμμένος. Δεν είναι μόνο η ιστορία τους, ούτε η πολεοδομία των πόλεων.Είναι κάτι περισσότερο. Και αυτόν ακριβώς τον κρυμμένο κόσμο επιχειρεί να φέρει στο φως ένα εξαιρετικά ενδιαφέρον βιβλίο που κυκλοφόρησε το 2015 από τις εκδόσεις Παπαζήση. Τίτλος του, “Η πόλη στο χρόνο – σημεία αναφοράς και προβολές στο σήμερα”. Συγγραφέας του, ο καθηγητήςΓιώργος Σιδηρόπουλος.

Ο συγγραφέας είχε επιβλέποντα τον Anatole Copp, καθηγήτρια την Francoise Choay και άκουσε από κοντά τον Κανδύλη να μιλά για την Τουλούζ Λε Μιράιγ και τον Ξενάκη να εξηγεί πώς σχεδίασε τις περσίδες του μοναστηριού της Σαντ Μαρί στην Τουρέτ του Λε Κορμπυζιέ. Σπούδασε πολεοδομία και χωροταξία στο Παρίσι, και σήμερα είναι αναπληρωτής καθηγητής στο τμήμα Γεωγραφίας του πανεπιστημίου Αιγαίου. Μεταξύ άλλων διδάσκει Ιστορία της Πόλης και της Πολεοδομίας.

Τα πώς και τα γιατί των πόλεων, από τις πρώιμες μέχρι τις μεταβιομηχανικές πόλεις, χωρούν σε ένα σύγγραμμα 248 σελίδων, που όμως δεν είναι μόνο σύγγραμμα, με την έννοια ότι απευθύνεται αποκλειστικά στην ακαδημαϊκή κοινότητα. Είναι ένα βιβλίο με ελκυστική αφήγηση, που επιλέγει εύστοχα παραδείγματα και φωτίζει με συναρπαστικό τρόπο τις καμπές στην ιστορία των πόλεων. Επομένως, απευθύνεται στο ευρύ αναγνωστικό κοινό. Και, μάλιστα, έρχεται να καλύψει ένα μάλλον μεγάλο κενό στην ελληνική βιλιογραφία.

Το βιβλίο του Γιώργου Σιδηρόπουλου κινείται με εύστοχο τρόπο στον χωροχρόνο, ακολουθώντας μεν γραμμική αφήγηση, συνδέοντας όμως αποτελεσματικά τα μη ορατά στοιχεία εξέλιξης της πόλης. Για πράδειγμα, η Μίλητος μας παρέχει το αρχετυπικό ιπποδάμειο σχέδιο, με όλα τα νοήματα που περικλείει μέσα του. Το ιπποδάμειο σύστημα όμως το συναντούμε και στις λέγόμενες “νέες πόλεις”, όπως το Milton Keynes, αλλά και στις μετέπειτα βιομηχανικές πόλεις. Έντονο ενδιαφέρον προκαλούν και οι πόλεις-ουτοπίες: από τη μυθική (με την έννοια των διαστάσεων του μύθου και όχι της ιστορικής τεκμηρίωσης) Libertalia μέχρι τη Newtopia του John Lenon.

Εν κατακλειδι, η “Πόλη στο χρόνο” μιλά για τις πόλεις όπως εμφανίζονται: σύνθετες, πολύπλοκες με κοινωνικές και οικονομικές λειτουργίες, δύσκολα κατανοητές, με ασυνεχή αναπτυξιακή ακολουθία. Πόλεις ισχυρές, πόλεις-κράτη, πόλεις-αυτοκρατορίες, πόλεις μεγάλες, μέγα-πόλεις, πόλεις ηγεμόνων, πόλεις έργα τέχνης, πόλεις σε ακμή, πόλεις παρακμάζουσες, πόλεις περιθωριακές, τενεκεδουπόλεις. Αλλά αναφέρεται και στην ξεχασμένη ελληνική προϊστορική αστική περίοδο, την υπεροχή της οργάνωσης των βυζαντινών πόλεων απέναντι στην αναδυόμενη μεσαιωνική πόλη, την ελεύθερη κάτοψη και την καθ’ύψος ατέρμονη ανάπτυξη, την πολύπαθη ουτοπία και τις δυστοπίες, όπως και για την αστική αισθητική της μεσογειακής πόλης, τον φασαδισμό και την βρυξελοποίηση, αλλά και για την μετάπολη και την οικουμενούπολη του Δοξιάδη.

Η εξέλιξη της πόλης στον χρόνο αποτυπώνεται μοναδικά και στο εξώφυλλο του βιβλίου, το οποίο είναι τουλάχιστον ξεχωριστό και πρωτότυπο. Πρόκειται για ένα εξώφυλλο – πληροφοριογράφημμα, όπου με μορφή πινελιάς κινητικής ζωγραφικής (action painting), δείχνει την εξέλιξη της πόλης στη διαχρονία. Η ελλειπτική τροχιά ξεκινά από μία σειρά μικροσκοπικών συμπιεσμένων στιγμάτων (οι πιο αντιπροσωπευτικές πόλεις ανά εποχή: Βαβυλώνα, Αθήνα, Ρώμη, Κωνσταντινούπολη, Φλωρεντία, Αγ. Πετρούπολη, Λονδίνο των οποίων τα αποτυπώματα ψηφιοποιήθηκαν και μπήκαν σε κλίμακα). Τα αστικά αυτά στίγματα στην εξέλιξή τους μεγεθύνονται βαθμιαία ωσότου εκραγούν (20ός αιώνας), δίνοντας θέση σε μία πολύχρωμη τεράστια αστική κηλίδα (το Σικάγο, εικαστική απόδοση του Aaron Straup Cope), που αντιπροσωπεύει την μεγάπολη του 21ού αιώνα.

 

Πρόσθετες πληροφορίες για το βιβλίο:

ISBN13 9789600230253

Εκδότης ΠΑΠΑΖΗΣΗΣ

Χρονολογία Έκδοσης Μάιος 2015

Αριθμός σελίδων 248

Διαστάσεις 24×17

Πρόλογος ΜΑΡΜΑΡΑΣ Β. ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ