Το τρένο που εκτροχιάστηκε κατασκευάστηκε από την Bombardier και Talgo, ήταν σειράς 730, που η Renfe, η ισπανική εταιρεία σιδηροδρόμων, χρησιμοποιεί για τις γραμμές Alvia, μια σιδηροδρομική υπηρεσία ταχύτερη από τα συμβατικά τρένα, αλλά όχι τόσο γρήγορη όσο το AVE, τα τρένα που διασχίζουν την Ισπανία σε ακόμα υψηλότερες ταχύτητες.

Το τρένο κατασκευάστηκε το 2007-2009, και ανακαινίστηκε το 2012 για να φέρει και μηχανή ντίζελ. Είχε σχεδιαστεί για να λειτουργεί, τόσο σε συμβατικές γραμμές, όσο και σε γραμμές υψηλής ταχύτητας με χρήση δύο διαφορετικών τύπων ασφάλειας για τη ρύθμιση της υπερβολικής ταχύτητας.

Στις γραμμές μεγάλης ταχύτητας, τα τρένα χρησιμοποιούν το ευρωπαϊκό σύστημα ελέγχου αμαξοστοιχιών ή ETCS, το σύστημα, το οποίο αυτόματα επιβραδύνει το τρένο που κινείται πάρα πολύ γρήγορα. Στις πιο αργές γραμμές, τα τρένα λειτουργούν κάτω από ένα παλαιότερο σύστημα, το ASFA, το οποίο προειδοποιεί τον οδηγό, αν ένα τρένο κινείται πολύ γρήγορα αλλά δεν επιβραδύνει αυτόματα.

Στο σημείο της καταστροφής, μόλις 3 χιλιόμετρα πριν τον σταθμό της πόλης Σαντιάγο ντε Κομποστέλα, το τρένο περνούσε μέσα από αστική περιοχή και από μια απότομη στροφή. Σε εκείνο το σημείο της τροχιάς, δύο εμπειρογνώμονες των ισπανικών σιδηροδρόμων είπαν ότι χρησιμοποιείται το παλαιότερο σύστημα ασφάλειας.

Ο καθηγητής Ρότζερ Κέμπ ένα μέλος της Βασιλικής Ακαδημίας Μηχανικών της Βρετανίας, ανέφερε μέσω ηλεκτρονικού ταχυδρομείου: «Δεδομένου ότι ο οδηγός έβγαινε από τη γραμμή υψηλής ταχύτητας για να εισέλθει σε μια πολύ πιο αργή διαδρομή πριν από την είσοδο του σταθμού, έπρεπε να υπάρχουν οπτικές προειδοποιήσεις (σήματα κυκλοφορίας ) για να μειώσει ταχύτητα».

Τα τοπικά μέσα ενημέρωσης ανέφεραν ότι οι εκπρόσωποι των σιδηροδρομικών συνδικαλιστικών οργανώσεων έθεσαν το ερώτημα κατά πόσον ένα τρένο υψηλής ταχύτητας θα πρέπει να προσαρμόζεται ώστε να κινείται σε ένα τμήμα του δικτύου με απότομες στροφές που έχει σχεδιαστεί για χαμηλότερης ταχύτητας τρένα. Πάντως μια πηγή κοντά στις έρευνες ανέφερε ότι το σύστημα ασφαλείας προφανώς λειτουργούσε σωστά και ένα άλλο τρένο είχε περάσει μια ώρα νωρίτερα χωρίς προβλήματα.

Εν τω μεταξύ μια ημέρα μετά τον εκτροχιασμό του τρένου στις παρυφές της ισπανικής πόλης Σαντιάγο ντε Κομποστέλα, ο οδηγός του, Φρανσίσκο Χοσέ Γκαρθόν είναι στο νοσοκομείο υπό αστυνομική επιτήρηση, αλλά δεν έχει συλληφθεί.