Οι υπερφθοριωμένες αλκυλιωμένες ενώσεις, περισσότερο γνωστές ως «παντοτινά χημικά», ανιχνεύονται σήμερα στο αίμα όλων των ανθρώπων.

 

Βαγγέλης Πρατικάκης

Η Ευρωπαϊκή Ένωση σκοπεύει να προτείνει απαγόρευση των λεγόμενων «παντοτινών χημικών» σε προϊόντα καθημερινής χρήσης, ανακοίνωσε η επίτροπος Περιβάλλοντος, εν μέσω ανησυχίας για τις αθάνατες συνθετικές ουσίες που μολύνουν το νερό, τον αέρα και το σώμα μας.

Οι PFAS, ή υπερφθοριωμένες αλκυλιωμένες ενώσεις, είναι μια ομάδα βιομηχανικών χημικών που χρησιμοποιούνται λόγω της αντοχής τους σε χιλιάδες προϊόντα, από καλλυντικά και αντικολλητικά σκεύη μέχρι συσκευασίες τροφίμων και ανεμογεννήτριες.

Οι ενώσεις αυτές αποτελούνται από αλυσίδες ατόμων άνθρακα και φθορίου που έχουν ενωθεί με εξαιρετικά ισχυρούς δεσμούς και δεν διασπώνται στο περιβάλλον.

H αύξηση των μελετών που συνδέουν τις PFAS με επιπτώσεις στην υγεία ανοίγουν το δρόμο για «κύμα» προσφυγών

Έπειτα από δεκαετίες ευρείας χρήσης, ανιχνεύονται σήμερα σε όλους τους οργανισμούς του πλανήτη, συμπεριλαμβανομένων πρακτικά όλων των ανθρώπων, καθώς και στο έδαφος, τα υπόγεια ύδατα, ακόμα και το νερό της βροχής.

Καρκίνος, διατάραξη των ορμονικών επιπέδων, αναπτυξιακές διαταραχές σε παιδιά και προβλήματα γονιμότητας είναι μερικές από πιθανές παρενέργειες αυτών των ουσιών, αν και μέχρι σήμερα δεν έχει αποδειχθεί αιτιακή σχέση.

Στις ΗΠΑ, πάντως, όπου οι PFAS ανιχνεύονται ευρέως στο πόσιμο νερό, γίγαντες της πετροχημικής βιομηχανίας όπως οι DuPont και 3M υποχρεώθηκαν να καταβάλουν αποζημιώσεις συνολικού ύψους άνω των 11 δισ. δολαρίων, μετά την αποκάλυψη εγγράφων που απέδειξαν ότι ο κίνδυνος ήταν γνωστός αλλά αποκρύφθηκε.

Τα αντικολλητικά σκεύη είναι μια κατηγορία προϊόντων που συχνά περιέχουν PFAS (George Redgrave / CC BY-ND 2.0)

Εξαιρέσεις

Η ανακοίνωση της Κομισιόν έρχεται δύο χρόνια μετά το αίτημα απαγόρευσης που υπέβαλαν η Δανία, η Γερμανία, η Ολλανδία και η Σουηδία.

Όπως δήλωσε στο Reuters η ευρωπαία επίτροπος Περιβάλλοντος Τζέσικα Ρόσγουελ, στο στόχαστρο μπαίνουν οι PFAS στα καταναλωτικά προϊόντα, ενώ εξαιρέσεις θα προβλέπονται για τη χρήση τους σε ορισμένες εφαρμογές.

Τέτοιες περιπτώσεις μπορεί να είναι τα εισπνεόμενα φάρμακα για το άσθμα και οι  ημιαγωγοί που χρησιμοποιούνται σε πράσινες τεχνολογίες όπως τα ηλεκτρικά αυτοκίνητα, ανέφερε η επίτροπος. Η πρόταση είναι απίθανο να κατατεθεί πριν από τα τέλη του 2026, είπε.

Η Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Χημικών, η οποία εξετάζει το εύρος μιας πιθανής απαγόρευσης από το 2023, έχει δεχτεί χιλιάδες σχόλια από συνδέσμους που εκπροσωπούν τους κλάδους αυτοκινήτου, καθαρής ενέργειας και πλαστικών.

Οι εταιρείες ζητούν εξαιρέσεις για ορισμένα PFAS όπως τα φθοροπολυμερή, τα οποία χρησιμοποιούνται σε αδιάβροχα ρούχα και επιστρώσεις για φωτοβολταϊκά πάνελ.

Στο μεταξύ, η αλυσίδα επενδυτικών τραπεζών Jefferies Group εκτίμησε αυτό τον μήνα ότι η αύξηση των μελετών που συνδέουν τις PFAS με επιπτώσεις στην υγεία ανοίγουν το δρόμο για «κύμα» προσφυγών και στην Ευρώπη.

Η περιβαλλοντική οργάνωση Client Earth απειλεί ήδη με νομικά μέτρα τις εταιρείες που «υποβαθμίζουν» τις επιπτώσεις των PFAS στο περιβάλλον και την υγεία.

Πηγή: ΤΟ ΒΗΜΑ

Έπειτα από πιέσεις περιβαλλοντικών και καταναλωτικών οργανώσεων, οι ΗΠΑ επέβαλαν ανώτατα όρια για τις ουσίες PFAS, γνωστές και ως «παντοτινά χημικά», μια απειλή μακράς διαρκείας που απασχολεί πλέον και την Ευρώπη.

Τα PFAS βρίσκονται στο νερό που πίνουμε, τις συσκευασίες των τροφίμων, στα μαγειρικά σκεύη μας, τα κρεβάτια όπου κοιμόμαστε, ακόμα και μέσα στον ανθρώπινο οργανισμό.

Πουθενά στον κόσμο, κανείς δεν γλιτώνει από τα παντοτινά χημικά που πέφτουν με το νερό της βροχής.

Οι PFAS, ή υπερφθοριωμένες αλκυλιωμένες ενώσεις, είναι μια ομάδα χιλιάδων βιομηχανικών χημικών που δεν διασπώνται στον ανθρώπινο οργανισμό και χρειάζονται δεκαετίες για να αποδομηθούν περιβάλλον.

Για ορισμένα PFΑS, ο χρόνος ημιζωής στο ανθρώπινο σώμα φτάνει τις αρκετές δεκαετίες

Εδώ και δεκαετίες χρησιμοποιούνται ευρέως σε αντικολλητικά σκεύη, αδιάβροχα ρούχα, αντιπυρικές μονώσεις, κόλλες, ακόμα και συσκευασίες προϊόντων.

Καρκίνος, διατάραξη των ορμονικών επιπέδων, υπέρταση αναπτυξιακές διαταραχές σε παιδιά και προβλήματα γονιμότητας είναι μερικές από πιθανές παρενέργειες αυτών των ουσιών, αν και μέχρι σήμερα δεν έχει αποδειχθεί αιτιακή σχέση.

Η αμερικανική Υπηρεσία Περιβαλλοντικής Προστασίας επιβάλει για πρώτη φορά ανώτατα όρια για πέντε PFAS, καθώς και για μείγματα που περιέχουν μια έκτη τέτοια ουσία.

Στο μεταξύ η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ετοιμάζεται να απαγορεύσει έναν αριθμό PFAS στους αφρούς πυρόσβεσης, μια σημαντική πηγή ρύπανσης, αναφέρει το BBC.

Ορισμένες εταιρείες έχουν ήδη αρχίσει τη σταδιακή κατάργηση ορισμένων PFAS που έχουν μελετηθεί περισσότερο, τα PFOS και PFOA. Έχει διαπιστωθεί πως είναι επιβλαβή για το ανοσοποιητικό σύστημα και έχουν συνδεθεί με προβλήματα στην ανάπτυξη των παιδιών, τη γονιμότητα και το μεταβολισμό.

Οι αφροί πυρόσβεσης θεωρούνται μείζων πηγή ρύπανσης από PFAS (US Department of Defence)

Πόσο διαρκούν τα παντοτινά χημικά;

Δεδομένου ότι οι PFAS είναι πολύ σταθερά μόρια και δεν αποβάλλονται εύκολα, μπορούν να συσσωρεύονται στους ζωντανούς οργανισμούς. Κι αυτό σημαίνει ότι ακόμα και χαμηλά επίπεδα έκθεσης μπορεί με την πάροδο του χρόνου να οδηγήσουν σε συνέπειες.

Το πόσο σταθερά είναι τα παντοτινά χημικά εξαρτάται από τη χημική σύστασή τους. Και δεν είναι όλα ίδια.

Όλες οι ουσίες PFAS έχουν σκελετό από άτομα άνθρακα. Όσα έχουν λιγότερα από έξι άτομα άνθρακα λέγονται «βραχείας αλυσίδας», όσα έχουν περισσότερα είναι «μακράς αλυσίδας».

Τα PFAS μακράς αλυσίδας φαίνεται ότι παραμένουν στο ανθρώπινο σώμα περισσότερο καιρό, τουλάχιστον σύμφωνα με μια μικρή μελέτη σε εργαζομένους αεροδρομίου στη βόρεια Σουηδία.

Οι υπάλληλοι έπιναν νερό μολυσμένο με PFAS από αντιπυρικούς αφρούς που χρησιμοποιήθηκαν για τη διαχείριση ατυχήματος. Το αίμα τους βρέθηκε να περιέχει PFOS μακράς αλυσίδας με ημιζωή 2,93 ετών  και PFOA με ημιζωή 1,77 ετών – αυτός είναι ο χρόνος που απαιτείται για να πέσει η συγκέντρωση της ένωσης στο μισό.

Ένα πιο κοντό μόριο με την ονομασία PFBS, αντίθετα., έχει ημιζωή μόλις 44 ημερών, πιθανώς επειδή οι νεφροί αποβάλλουν ευκολότερα τα μόρια βραχείας αλυσίδας.

Μια άλλη μελέτη, η οποία εξέταζε ανθρώπους που εκτέθηκαν για περισσότερο χρόνο σε PFAS στη νότια Σουηδία, εκτιμούσε ότι η ημιζωή ενός άλλου PFAS με την ονομασία PFHxS φτάνει τα 5,3 χρόνια, ενώ των PFOS 3,4 χρόνια και των PFOA 2,7 xr;onia.

Για ορισμένα PFOS με διακλαδώσεις του σκελετού άνθρακα ο χρόνος ημιζωής στο ανθρώπινο σώμα φτάνει τις αρκετές δεκαετίες.

Στο νερό, όμως, τα παντοτινά χημικά παραμένουν πολύ περισσότερο, με κάποιες μελέτες να υπολογίζουν ότι τα PFOA έχουν ημιζωή άνω των 90 ετών, ενώ τα PFOS άνω των 40.

Οι μονάδες βιολογκού καθαρισμού φαίνεται πως είναι μια άλλη σημαντική πηγή PFAS (Florida Water Daily)

Από πού προέρχεται η ρύπανση;

Μια από τις συχνότερα αναφερόμενες πηγές ρύπανσης με PFAS είναι οι πυροσβεστικοί αφροί, ειδικά αυτοί που χρησιμοποιούνται για την κατάσβεση εύφλεκτων υγρών.

Τα PFAS δρουν ως «επιφανειοδραστικά», μειώνουν δηλαδή την επιφάνειακή τάση του νερού (την τάση των μορίων H2Ο να μένουν ενωμένα μεταξύ τους) ώστε ο αφρός να απλώνεται ευκολότερα.

Μόνο που ο αφρός μπορεί να ξεπλυθεί και να καταλήξει στα εδάφη και τα υπόγεια ύδατα.

Επιπλέον, τα παντοτινά χημικά χρησιμοποιούνται ευρέως σε αδιάβροχες επιστρώσεις ρούχων ή συσκευασιών τροφίμων, όπως τα χάρτινα κουτιά για πίτσα, ώστε να επιβραδύνουν τον διαποτισμό τους με λόπη.

Για τον ίδιο λόγο χρησιμοποιούνται σε χαλιά και ταπετσαρίες επίπλων. Μια μελέτη εντόπισε τέτοιες ουσίες στο 60% των παιδικών κλινοσκεπασμάτων και ρούχων.

Τα PFAS χρησιμοποιούνται επίσης ευρέως σε πλαστικά, όπως σε πλαστικά δοχεία τροφίμων, για να εμποδίζουν το λέκιασμα. Και σε αυτή την περίπτωση όμως μελέτες έχουν δείξει διαρροή στα τρόφιμα.

Το 2022, η περιβαλλοντική οργάνωση Environmental Working Group βρήκε μια άλλη πηγή ρύπανσης: τη λυματολάσπη μονάδων βιολογικού καθαρισμού.

Περίπου 80 εκατομμύρια στρέμματα εδαφών καλλιεργήσιμων εκτάσεων στις ΗΠΑ εκτιμάται ότι έχει ρυπανθεί λόγω λυματολάσπης που χρησιμοποιείται ως λίπασμα και εδαφοβελτιωτικό.

Εκτός από PFAS μακράς αλυσίδας που δύσκολα αποβάλλονται από το ανθρώπινο σώμα, η λυματολάσπη περιέχει επίσης μικροπλαστικά, μια άλλη σύγχρονη μάστιγα.

Πρόσφατη μελέτη ανίχνευσε PFAS ακόμα και στο χαρτί τη τουαλέτας, το οποίο σύμφωνα με τους ερευνητές μπορεί να αυξάνει τις συγκεντρώσεις στη λυματολάσπη.

Και από τη στιγμή που θα φτάσουν στο χωράφι, τα παντοτινά χημικά θα βρουν τρόπο να φτάσουν στο φαγητό μας.

Ειδήσεις Σήμερα: