ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΚΟΥΣΚΟΥΚΗΣ
Καθηγητής Δερματολογίας ΔΠΘ - Καθηγητής Αισθητικής Ιατρικής Παν. Camerino – Νομικός - Πρόεδρος Ιπποκρατείου Ακαδημίας Ιαματικής Ιατρικής - Πρόεδρος Παγκόσμιας Ακαδημίας Κινεζικής & Συμπληρωματικής Ιατρικής – Αντιπρόεδρος Παγκόσμιου Ιπποκράτειου Ινστιτούτου Ιατρών - π. Πρόεδρος Ελληνικού Συνδέσμου Τουρισμού Υγείας – π. Γεν. Γραμ. Υπουργείου Παιδείας – Αντιπρύτανης ΔΠΘ- Πολιτευτής

Επιβάλλεται να αναδείξουμε την Ελλάδα σε κορυφαίο προορισμό Τουρισμού Υγείας - Ευεξίας
Την ανάγκη της συνεργασίας όλων των αρμόδιων φορέων για την ανάδειξη της χώρας μας σε προορισμό Τουρισμού Υγείας, με στόχο την αναγέννηση της οικονομίας της χώρας και τον επαναπατρισμό του ιατρικού δυναμικού, τονίζει ο Kαθηγητής Δερματολογίας κ. Κωνσταντίνος Κουσκούκης. Σημαντικό ρόλο στο κομμάτι αυτό παίζει και ο Ιαματικός Τουρισμός, για την ανάπτυξη του οποίου ο κ. Κουσκούκης επισημαίνει την ανάγκη επιτάχυνσης της διαδικασίας αναγνώρισης των ιαματικών πηγών της χώρας και της ανάπτυξης εκεί υποδομών παροχής πιστοποιημένων υπηρεσιών υγείας, ευεξίας και με απώτερο στόχο την «καθιέρωση του τουρισμού των τεσσάρων εποχών».

Κύριε Καθηγητά, είστε Πρόεδρος της Ιπποκρατείου Ακαδημίας Ιαματικής Ιατρικής. Πείτε μας ποιοι είναι οι σκοποί της Ακαδημίας. 
Η Ελλάδα πρέπει να ανακηρυχθεί παγκοσμίως σε κορυφαίο προορισμό τουρισμού υγείας, ο οποίος εμπεριέχει τον Ιατρικό Τουρισμό, τον Ιαματικό Τουρισμό και τον Τουρισμό Υγείας. Κυρίαρχο μέλημα και όραμά μου είναι η άμεση και διαδραστική συνεργασία σε συντεταγμένη πορεία με όλους τους αρμόδιους φορείς, καθώς η ιδιωτική πρωτοβουλία και οι μεμονωμένες προσπάθειες δεν επαρκούν στη διαμόρφωση και ανάπτυξη του Τουρισμού Υγείας και ειδικότερα του Ιαματικού και της Ευεξίας ως διεθνούς προορισμού.
Τα Ιδρυτικά Μέλη και τα Μέλη του Διοικητικού Συμβουλίου της Ιπποκρατείου Ακαδημίας Ιαματικής Ιατρικής είναι καταξιωμένες προσωπικότητες διεθνούς κύρους και εμβέλειας, προερχόμενες από τον χώρο των Επιστημών Υγείας, με εμπειρία και καινοτόμες ιδέες για την υλοποίηση των στόχων της Ακαδημίας, χρησιμοποιώντας όλα τα σύγχρονα μέσα της ψηφιακής τεχνολογίας και συμμετέχοντας σε διεθνείς διοργανώσεις, για να καταστεί η Ελλάδα διεθνές κέντρο ευεξίας, ευζωίας και μακροζωίας με θετικό πρόσημο στην οικονομική αναγέννηση της χώρας μας.
Η χώρα μας έχει ισχυρά ανταγωνιστικά πλεονεκτήματα. Μπορούμε να προσελκύσουμε ασθενείς, τουρίστες υψηλού επιπέδου κι έτσι να κρατήσουμε στην Ελλάδα τους διεθνώς καταξιωμένους Έλληνες ιατρούς, αντικαθιστώντας το brain drain με το brain gain, καθόσο η αύξηση ασθενών θα επιβάλει τον επαναπατρισμό ιατρικού δυναμικού.
Βασικά εργαλεία για την επίτευξη των παραπάνω σκοπών είναι και η αξιοποίηση της ψηφιακής τεχνολογίας με τις σύγχρονες εφαρμογές της εικονικής πραγματικότητας (VR) και της τεχνητής νοημοσύνης (ΙΤ).

Ποια είναι τα οφέλη της ιαματικής υδροθεραπείας και της θαλασσοθεραπείας. Πόσο συμβάλουν στην πρόληψη και ποιες είναι οι θεραπευτικές τους μορφές. 
Η Ιαματική Ιατρική μέχρι σήμερα είχε εμπειρική υπόσταση, με τη βοήθεια όμως της επιστημονικής τεκμηρίωσης της θερμικής, της μηχανικής και ειδικότερα της χημικής δράσης των ιαματικών φυσικών πόρων αναδείχθηκε ως μια συμπληρωματική θεραπευτική μέθοδος στο πλαίσιο της Κλασικής Ιατρικής.
Οι θεραπευτικές δράσεις της Ιαματικής Ιατρικής αφορούν παθήσεις του μυοσκελετικού, του νευρικού, του αναπνευστικού, του καρδιαγγειακού, του αιμοποιητικού, του γαστρεντερικού, του ουρολογικού και του ενδοκρινολογικού συστήματος, καθώς και δερματολογικές, ωτορινολαρυγγολογικές, γυναικολογικές, αλλεργικές και περιοδοντικές παθήσεις.
Οι θεραπευτικές εφαρμογές της Ιαματικής Ιατρικής με ιαματικούς φυσικούς πόρους περιλαμβάνουν την Ιαματική Υδροθεραπεία, την Ποσιθεραπεία, την Εισπνοθεραπεία, την Πηλοθεραπεία, την Θαλασσοθεραπεία, τη Σπηλαιοθεραπεία και την Βιομετεωρολογική Θεραπεία και εφαρμόζονται σε ειδικούς διαμορφωμένους χώρους (medispa) με τη βοήθεια ιατρικού προσωπικού.

Η σκέψη ότι η Ιαματική Ιατρική αφορά μόνο την τρίτη ηλικία ευτυχώς παραμερίζεται,  πώς όμως θα καλλιεργήσουμε την κουλτούρα του θερμαλισμού;
Τα τελευταία χρόνια παρατηρείται μια αυξανόμενη τάση επιστροφής στα φυσικά θεραπευτικά μέσα για τη φροντίδα της σωματικής, πνευματικής και της ψυχικής υγείας. Η τάση αυτή, στάση ζωής στις βιομηχανικές μεγαλουπόλεις, οδηγεί σε μια στροφή προς τον θεραπευτικό τουρισμό, όχι μόνο στην Ελλάδα, αλλά και στο εξωτερικό, όπου εκσυγχρονίζονται και αναπτύσσονται σημαντικές λουτροπόλεις, στις οποίες υλοποιούνται εξειδικευμένα τουριστικά προγράμματα για ασθενείς αλλά και υγιείς για πρόληψη και συντήρηση της νεανικότητας στο πλαίσιο της μακροζωίας και ευζωίας.
Στην  άνθηση του ιαματικού τουρισμού σε παγκόσμιο επίπεδο, και η χώρα μας πλέον διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στην παροχή εξειδικευμένων τουριστικών προσφορών από πλήθος ιαματικών πηγών με εξαιρετικές φυσικοχημικές ιδιότητες σε ευνοϊκότατες κλιματολογικές συνθήκες που συνδυάζονται άνετα με διακοπές. Αυτά τα νέου τύπου τουριστικά πακέτα δεν αφορούν μόνο ηλικιωμένους (baby boomers), αλλά και νέους, δηλαδή όλες τις ηλικίες καθώς και σε παιδιά στα οποία γίνονται προληπτικά ρινικές πλύσεις που γίνονται με στόχο τη ρευστοποίηση και αποβολή της ρινικής βλέννας από την ευσταχιανή σάλπιγγα προς αποφυγήν της ρινικής κώφωσης.

Ποια είναι η θέση της Ελλάδας στο παγκόσμιο γίγνεσθαι της Ιαματικής Ιατρικής;
Η ίδρυση της Ιπποκρατείου Ακαδημίας Ιαματικής Ιατρικής με την διοργάνωση έξι πανελλήνιων συνεδρίων και τριών παγκοσμίων συνεδρίων και πολλών διημερίδων και σεμιναρίων αναβίωσε και καθιέρωσε την Ιαματική Ιατρική στον διεθνή χώρο. Η Ακαδημία έλαβε μέρος και στο Διεθνές Συνέδριο της Παγκόσμιας Οργάνωσης Ιαματικής Ιατρικής το 2015, όπου αναρτήθηκε για πρώτη φορά η ελληνική σημαία και ο υποφαινόμενος προτάθηκε ως Σύμβουλος της Ιαματικής Ιατρικής της Ελλάδος στον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (WHO).
Αισιόδοξα είναι και τα μηνύματα τα οποία δίδει το έγγραφο του WHO, που ζητά τη συνεπικουρία μας στη συμπληρωματική θεραπευτική προσέγγιση της ψωρίασης, ασθένειας δυσίατης, με πολλές επιπλοκές και ψυχολογική επιβάρυνση. Στους ασθενείς αυτούς, που ανέρχονται παγκοσμίως στα 100 εκατομμύρια, η Ελλάδα μπορεί να συμβάλει σημαντικά, λόγω της ιαματικής θεραπείας, της πηλοθεραπείας, της βιοκλιματοθεραπείας και της εξαιρετικής της ηλιοφάνειας. 

Η χώρα μας διαθέτει 750 ιαματικές πηγές. Πόσο σύντομα θα μπορέσουμε να προχωρήσουμε στην αξιοποίηση αυτού του πολύτιμου θησαυρού και τι πρέπει να γίνει;
Η Ελλάδα διαθέτει 750 ιαματικές πηγές ως αναβλύσεις, από τις οποίες οι 126 είναι ενεργές και έχουν αναγνωριστεί μόνο 82.
Η χώρα μας όμως έχει και μια τεράστια ακτογραμμή, όπου μπορούν να αναπτυχθούν απεριόριστα Κέντρα Θαλασσοθεραπείας, ικανά να προσφέρουν θεραπείες Ιαματικής Ιατρικής. Επιβάλλεται η χάραξη νέας στρατηγικής από την Πολιτεία, αφενός για την επίσπευση των διαδικασιών εφαρμογής των νόμων, αφετέρου για τη δημιουργία των κατάλληλων υποδομών παροχής πιστοποιημένων υπηρεσιών υγείας, ευεξίας και αντιγήρανσης με στόχο την προώθηση και καθιέρωση του τουρισμού των τεσσάρων εποχών.
Το Υπουργείο Τουρισμού μετά την έκδοση των Υπουργικών Αποφάσεων για τις προδιαγραφές λειτουργίας των Κέντρων Ιαματικής Θεραπείας και Κέντρων Θαλασσοθεραπείας έχει δρομολογήσει μαζί με χρηματοδοτικά εργαλεία του ΕΣΠΑ, τον νέο αναπτυξιακό νόμο για τις στρατηγικές επενδύσεις και το Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας ενώ πρέπει να προβεί στην έκδοση του Π.Δ. για την προστασία των ιαματικών πηγών και στην εκπόνηση νέου χωροταξικού σχεδιασμού για να επιτευχθεί η πολυπόθητη και πολλά υποσχόμενη βιώσιμη ανάπτυξη. Επιβάλλεται επίσης η πανεπιστημιακή καταξίωση της Συμπληρωματικής Ιατρικής με την ένταξή της υπό μορφή επιλεγομένου μαθήματος στην προπτυχιακή εκπαίδευση, αλλά και με την ένταξή της ως εξειδίκευση καθώς και στη μεταπτυχιακή εκπαίδευση, με τη μορφή ΜΠΣ και Ε-Learning.

Ποια είναι τα συγκριτικά πλεονεκτήματα της Ελλάδας στον Τουρισμό Υγείας;
Υπάρχουν οι βασικοί παράγοντες που μπορούν να συμβάλουν καθοριστικά και να λειτουργήσουν ως πολλαπλασιαστές ισχύος της εθνικής προσπάθειας για την ενίσχυση του Τουρισμού Υγείας στην Ελλάδα. Η φυσική, ιστορική και πολιτιστική κληρονομιά μας, το κλίμα, η έντονη διαφοροποίηση του φυσικού περιβάλλοντος, η υψηλή επισκεψιμότητα της χώρας μας ως τουριστικού προορισμού, ο τρόπος ζωής και διατροφής των κατοίκων της πατρίδας μας αποτελούν ορισμένα μόνο παραδείγματα. Ο Τουρισμός Υγείας αποτελεί έναν ταχέως αναπτυσσόμενο κλάδο διεθνώς κατά τα τελευταία 15 χρόνια. Είναι αδιαμφισβήτητο ότι ο Τουρισμός Υγείας έδωσε την ευκαιρία σε χώρες εντελώς διαφορετικού προφίλ να εξελιχθούν σε σημαντικούς ιατρικούς προορισμούς. Η Ελλάδα έχει τη δυνατότητα να διαδραματίσει σημαντικό ρόλο σε αυτόν τον ταχέως αναπτυσσόμενο τομέα του τουρισμού. Μία τέτοια εξέλιξη θα μπορούσε να σημάνει έναν μεγάλο κύκλο εργασιών που θα μπορούσε να συμβάλει στην αντιμετώπιση της ανεργίας και την ανακούφιση της οικονομίας. 

Τι έσοδα θα μπορούσε να φέρει στην Ελλάδα η αξιοποίηση του σύνθετου τουριστικού προϊόντος του Τουρισμού Υγείας;
Η χώρα μας διεκδικεί με αξιώσεις ένα σημαντικό κομμάτι από την αγορά του Ιατρικού Τουρισμού σε παγκόσμιο επίπεδο, σύμφωνα με τα σημερινά δεδομένα, η Ελλάδα κατέχει μόλις το 3% του Ιατρικού Τουρισμού, όταν η Τουρκία, η Πολωνία και η Τσεχία κατέχουν το 13% και το Βέλγιο το 8%.
Η νέα άνθηση του τουρισμού υγείας στα 830 εκατ. ταξιδιωτών υγείας διεθνώς επιβάλλει στη χώρα μας την ανάγκη να λάβει μεγαλύτερο μερίδιο της παγκόσμιας αγοράς από τα 4.1 εκατ. με τζίρο 60 δις. ετησίως με άνοδο 6,5% το 2022 και με αυξητική τάση, ενώ ο παγκόσμιος τζίρος του τουρισμού ευεξίας προσεγγίζει τα 4,32 δις. δολάρια σύμφωνα με το Global Wellness Institute, από τα 3.2 τρις. συνολικά έσοδα του τουρισμού.
Οι τομείς πάνω στους οποίους μπορεί να αναπτυχθεί ο Ιατρικός Τουρισμός στη χώρα μας είναι η περίθαλψη, νοσηλεία και η αποκατάσταση χειρουργικών και παθολογικών παθήσεων με αιχμή του δόρατος την εξωσωματική γονιμοποίηση λόγων ευνοϊκών νομικών συνθηκών, η αιμοκάθαρση, η αισθητική δερματολογία και η πλαστική χειρουργική, η οφθαλμολογία κ.α.
150.000 ασφαλισμένοι μπορούν να επισκεφθούν τις ιαματικές πηγές της χώρας μας, με αισιόδοξο τζίρο 1 δις. €, δεδομένης της χρηματοδότησης των ταξιδιών των ξένων από τα ασφαλιστικά τους ταμεία σε θερμαλιστικά κέντρα ιαματικής (Health Resort), σε συνδυασμό πάντα με όλες τις εναλλακτικές μορφές του θεματικού τουρισμού, δίνοντας προστιθέμενη αξία στο τουριστικό προϊόν.
Οι ιαματικές θεραπείες επαναλαμβάνονται ανά έξι μήνες και για 21 ημέρες, καθιστώντας τους ασθενείς αναγκαστικά repeaters και επί πρόσθετα και με τους συνοδούς τους και συνήθως ανωτέρου εισοδηματικού επιπέδου για να έχουμε ποιοτικό και όχι μαζικό τουρισμό τεσσάρων εποχών.

Είστε Πρόεδρος της Ιπποκρατείου Ακαδημίας Ιαματικής Ιατρικής και Πρόεδρος της Παγκόσμιας Ακαδημίας Κινεζικής και Συμπληρωματικής Ιατρικής. Πώς συνδυάζονται οι αρχές και οι στόχοι αυτών των Ακαδημιών; 
Η διά βίου ενασχόλησή μου με την Ιαματική Ιατρική αποτελεί τη δεύτερή μου φύση ως κλασικού ιατρού και συνάδει απόλυτα με την ολιστική προσέγγιση του Ιπποκράτη για την εφαρμογή των συμπληρωματικών θεραπευτικών μεθόδων με ιαματικούς φυσικούς πόρους, τη βοτανοθεραπεία και τη βιομετεωρολογική θεραπεία για την αποκατάσταση, πρόληψη και διατήρηση της σωματικής, της ψυχικής και της πνευματικής υγείας.
Είμαι υπέρμαχος της Ιαματικής Ιατρικής και της βιοενεργειακής κινέζικης ιατρικής, που απηχούν ολιστικές απόψεις και αλληλεπιδρούν με τις αρχές τις παραδοσιακής κινεζικής και συμπληρωματικής ιατρικής, ενώ είμαι και θιασώτης της βιωματικής εκπαίδευσης.
Ασχολούμαι με τις συμπληρωματικές θεραπευτικές μεθόδους πολλά χρόνια, εκπαιδευτικά και επαγγελματικά, προσπαθώντας να αναδείξω την αξία τους στην Ιπποκράτεια και Κινέζικη Ιατρική, ώστε οι γιατροί να βοηθούν τους ασθενείς τους και με συμπληρωματικές θεραπευτικές μεθόδους, πάντα υπό το πρίσμα της Κλασικής Ιατρικής, η οποία είναι μοναδική και ενιαία.

 Ως Αντιπρόεδρος του Παγκόσμιου Ιπποκράτειου Ινστιτούτου Ιατρών, αναλύστε τις απόψεις σας για την ίδρυση αυτού του Παγκόσμιου Φορέα Τουρισμού Υγείας.
Κατ’ αρχάς επιβραβεύω ως ύψιστη επιτυχία τη σύλληψη της ιδέας και την πρωτοβουλία της υλοποίησης του Παγκόσμιου Ιπποκράτειου Ινστιτούτου Ιατρών καθώς και του Διεθνούς Κέντρου Τουρισμού Υγείας από τον Περιφερειάρχη κ. Πατούλη, Πρόεδρο του ΙΣΑ και της Elitour, καθώς θεωρώ επιτακτική την ανάγκη απόλυτης σύμπλευσης όλων των stakeholders με τη χαραχθείσα εθνική στρατηγική του.
Η δυναμική του Παγκόσμιου Ιπποκράτειου Ινστιτούτου Ιατρών αποτυπώθηκε στη διοργάνωση των συνεδρίων του σε Αμερική, Καναδά, Ευρώπη και Αυστραλία και καταγράφηκε στη μνήμη των ενδιαφερομένων επιστημόνων και επιχειρηματιών ως πρεσβευτών του Ελληνικού πρωτοποριακού αυτού εγχειρήματος.
Επιβάλλεται να συνδράμουμε όλοι με σταθερά και ουσιαστικά βήματα και με αμοιβαίο σεβασμό, ώστε η Ελλάδα να προβάλλεται ολοκληρωμένα και στοχευμένα για να αποκτήσει ισχυρό brand name για τον Τουρισμό Υγείας στον παγκόσμιο χάρτη της νέας αυτής αγοράς. Το γεγονός αυτό αποτελεί αντικειμενικό στόχο της Elitour με τη στοχευμένη πολιτική σε συνεργασία με την Enterprise Greece και την Τράπεζα Ευρωπαϊκών Επενδύσεων (E.B.R.D) για την προβολή της αναπτυξιακής δυναμικής της χώρας.

Είστε συγγραφέας 12 βιβλίων, μεταξύ των οποίων «Τουρισμός Υγείας – Ιαματικός Τουρισμός – Θερμαλισμός, Προοπτικές ανάπτυξης του Θερμαλισμού στην Ελλάδα» και του συγγράμματος «Ιαματική Ιατρική – Συμπληρωματικές Θεραπείες». Μιλήστε μας για αυτά.
Σκοπός της συγγραφής του βιβλίου «Τουρισμός Υγείας – Ιαματικός Τουρισμός – Θερμαλισμός, Προοπτικές ανάπτυξης του Θερμαλισμού στην Ελλάδα» υπήρξε η ανάγκη προσδιορισμού του φαινομένου του Τουρισμού Yγείας και η διεξοδικότερη ανάλυση των ζητημάτων που σχετίζονται αφενός με τον Ιαματικό Τουρισμό - Θερμαλισμό και αφετέρου με τον Ιατρικό Τουρισμό, με στόχο την καλύτερη ενημέρωση των ενδιαφερομένων για τις ενδεδειγμένες χρήσεις των ιαματικών φυσικών πόρων, την παρουσίαση των κυριότερων χημικών στοιχείων που περιέχονται στα μεταλλικά νερά και όλες τις σύγχρονες μορφές υδροθεραπείας. 
Το σύγγραμμα «Ιαματική Ιατρική – Συμπληρωματικές Θεραπείες» έγινε με τη συνεργασία καθηγητών και έγκριτων και καταξιωμένων ιατρών πολλών ειδικοτήτων, με την επιστημονική τεκμηρίωση της μηχανικής, θερμικής, χημικής, βιολογικής και ανοσολογικής δράσης των εμπεριεχομένων στους ιαματικούς φυσικούς πόρους ιχνοστοιχείων.

 Είστε και πτυχιούχος Νομικής. Πείτε μας πώς ταιριάζουν αυτές οι ειδικότητες;
Σπούδασα Nομική στη Νομική Σχολή του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης το 1974-78 γιατί ήθελα να είμαι ενεργός και καλά πληροφορημένος πολίτης με γνώσεις που με βοήθησαν αργότερα στην πολιτική μου καριέρα ως Γενικού Γραμματέα του Υπουργείου Παιδείας, ως Αντιπρύτανη του Δημοκριτείου Πανεπιστημίου και ως υποψηφίου Βουλευτή. Τις εμπειρίες αυτές αξιοποιώ στις δύο Ακαδημίες όπου εξελέγην Πρόεδρος καθόσο απαιτούνται ειδικότερες γνώσεις για τα γνωστικά αντικείμενα των προσφάτως αναγνωρισμένων γνωστικών αντικειμένων της ιαματικής ιατρικής Κοινή Υπουργική Απόφαση Υπουργών Υγείας ΑΔΑ..Ψ716465ΦΥΟ-Γ94/14-12-22 και κινέζικης ιατρικής ΑΔΑ..9ΒΤΔ465ΘΥΟ-ΠΚΘ/14-10-22.  

 Τι θα προτείνατε για την ανάπτυξη του Τουρισμού Υγείας στην Ελλάδα; 
Προτείνω συγκεκριμένες δράσεις και στρατηγικές ανάπτυξης:
Να καθοριστεί εθνική στρατηγική για την ανταγωνιστική τοποθέτηση της Ελλάδας στην παγκόσμια αγορά του Τουρισμού Υγείας.
Να δημιουργηθεί ένα ισχυρό brand και φήμη της Ελλάδας ως ελκυστικού προορισμού Τουρισμού Υγείας.
Να καθιερωθούν σύγχρονες πρακτικές στη διασφάλιση ποιότητας, στην αδειοδότηση και το πλαίσιο ελέγχων, ιδίως στην εξωνοσοκομειακή περίθαλψη.
Να αξιοποιηθούν τα διεθνή δίκτυα και να προσεγγιστούν ασφαλιστικά ταμεία για την προσέλκυση ασθενών.
Να αναπτυχθεί το μητρώο ιαματικών πηγών.
Να εκδοθεί Π.Δ. για καθορισμό ζωνών προστασίας των ιαματικών φυσικών πόρων. 
Να καθιερωθούν κριτήρια για την κατηγοριοποίηση των Medispa σύμφωνα με τα διεθνή πρότυπα. 
Να καθοριστεί φορέας πιστοποίησης ISO. 
Να υπάρξουν προγράμματα εκπαίδευσης και εξειδίκευσης προσωπικού με τη δημιουργία εκπαιδευτικών δομών στην τριτοβάθμια εκπαίδευση. 
Το Παγκόσμιο Ιπποκράτειο Ινστιτούτο Ιατρών, ο ΙΣΑ, το Διεθνές Κέντρο Τουρισμού Υγείας και η Elitour θα πρέπει να συνεχίσουν τις σημαντικές δράσεις και επαφές με την απανταχού ελληνική ομογένεια, με στόχο την ανάδειξη της χώρας μας ως διεθνώς αναγνωρισμένο προορισμό Ιατρικού Τουρισμού Υγείας, με αδιαμφισβήτητα οφέλη από την ανάπτυξη του Τουρισμού Υγείας.

Κύριε καθηγητά, ποιοι είναι οι στόχοι σας και ποιο είναι το όραμά σας από την πολυετή σας εμπειρία ως Δασκάλου και Πολιτευτή;
Στόχος μου είναι να αναδείξουμε την Ελλάδα σε κορυφαίο προορισμό Τουρισμού Υγείας, 12 μήνες το χρόνο, και να προσελκύσουμε επενδύσεις που θα δημιουργήσουν χιλιάδες νέες θέσεις εργασίας και νέα εισοδήματα σε μια χώρα που δοκιμάζεται από μια τεράστια οικονομική και πανδημική κρίση.

Όραμά μου είναι να αναδείξουμε και να καθιερώσουμε διεθνώς, εμείς οι Έλληνες Ιατροί που έχουμε στο DNA μας την Ιατρική ως απόγονοι του Ιπποκράτη, το «ωφελείν, μη βλάπτειν», όπως περιγράφουμε στο πρόσφατο σύγγραμμα «Από τον Ιπποκράτη στον Ασκληπιό και επέκεινα». Αυτό το αξίωμα ακράδαντα πιστεύω και διακονώ, παράλληλα με το δόγμα της μακροζωίας και της ευζωίας, εφαρμόζοντας τις βέλτιστες πρακτικές του Meditation και όχι μόνο του Medication, στο εξαίρετο και μοναδικό βιοκλίμα της Ελλάδας, με συνεργατικά σχήματα Medical Tourism Clusters και Thermal Clusters αντιγήρανσης και πρόληψης. 
Πρέπει να καταστήσουμε τη χώρα μας παγκόσμιο Health Resort και MediSpa, δίνοντας υψηλή προστιθέμενη αξία στο σύνθετο τουριστικό προϊόν. Θεωρώ τέλος ότι πρέπει να ζούμε και όχι απλά να υπάρχουμε, το σήμερα αξίζει 2 αύριο και να συνεργαζόμαστε με άτομα που είναι πομποί και δέκτες συγχρόνως ιδεών και βιοενέργειας, τα οποία αντιπροσωπεύουν το «Think and do tank» και όχι απλά το «Think tank» σκεπτόμενος πάντα ότι οι άνθρωποι αναδεικνύονται δια μέσου των έργων τους ως μία συνέκφραση όλων των προσπαθειών τους υπό την αλουγρίδα του οικουμενικού πνεύματος.

Βιοϊατρικός βελονισμός  είναι η εισαγωγή λεπτοτάτων βελονών σε συγκεκριμένα σημεία του σώματος για την πρόληψη ή τη θεραπεία ασθενών.Αποτελεί συστατικό μέρος της Παραδοσιακής Κινεζικής Ιατρικής,ενός ολοκληρωμένου συστήματος που χρησιμοποιείται στην Κίνα από το 2650π.Χ. 

  Σύμφωνα με την Παραδοσιακή Κινεζική Ιατρική,ο βελονισμός λειτουργεί διορθώνοντας την ισορροπία της ενέργειας που διατρέχει το σώμα μέσω 32 μεσημβρινών (κυρίων και παραδόξων) χωρίς ανατομικούς συσχετισμούς γι' αυτούς τους διαύλους ενέργειας, ενώ οι βελόνες εισάγονται ανώδυνα σε πάνω από 400 σημεία κατά μήκος των μεσημβρινών,βάσει εξατομικευμένων θεραπευτικών πρωτοκόλλων.   

  Είναι σημαντική η επιλογή των σημείων,αλλά εξίσου μεγάλη σημασία έχουν και η γωνία και το βάθος της εισαγωγής της βελόνας .Τις εισαγόμενες βελόνες μπορεί να υποκαταστήσει πίεση των σημείων βελονισμού με τα δάχτυλα (acupressure ),καθώς επίσης και η τοποθέτηση πάνω σε αυτά κώνων από ένα είδος αψιθιάς (μόξα) που σιγοκαίει.Συνήθως ο Ιατρός Βελονιστής περιστρέφει τις βελόνες για να μεγιστοποιήσει την επίδρασή τους όπως και με την ενίσχυση μέσω του ηλεκτρισμού (ηλεκτροβελονισμός) με lazer  και με βεντούζες .

   Στην Κίνα το 1949 ,σημειώθηκε έντονη τάση εκμοντερνισμού , καθόσο ορισμένοι Ηγέτες πρότειναν την αντικατάσταση της Παραδοσιακής Κινεζικής Ιατρικής με τη σύγχρονη Δυτική Ιατρική , ενώ άλλοι εξακολουθούν να υποστηρίζουν την παράδοση και το 1958 η Κινεζική Κυβέρνηση αποφάσισε να την αναγνωρίσει ως ισότιμη της Δυτικής Ιατρικής ,σήμερα δε οι Ιατροί στην Κίνα συνήθως διδάσκονται και τα δύο Ιατρικές Σχολές.  

Ο Οργανισμός Τροφίμων και Φαρμάκων (FDA) εξετάζει την πιθανότητα να ανοίξει το δρόμο ώστε να καλυφθεί ο Βιοϊατρικός Βελονισμός από το Medicare,το Medicaid και την ιδιωτική ασφάλιση, υπάρχει όμως ήδη ασφαλιστική κάλυψη για ορισμένες παθήσεις.

   Παρότι ο βιοϊατρικός βελονισμός εφαρμόζεται πάντα μέσα στα πλαίσια των Ασιατικών Κοινοτήτων στο Ηνωμένες Πολιτείες,μετά το 1972 εκδηλώθηκε ένα γενικότερο ενδιαφέρον για τη μέθοδο αυτή με αποτέλεσμα οι Σχολές βελονισμού να πολλαπλασιαστούν όπως και σε άλλες χώρες, υπάρχουν όμως αρκετές παραλλαγές στην εφαρμογή του όπως είναι ο ωτοβελονισμός,ο σωματικός και ο κοιλιακός βελονισμός ,ο κρανιοβελονισμός και η balance method .

  Υπάρχουν πολλά είδη εκπαίδευσης στο βελονισμό και στην πράξη οι Ιατροί Βελονιστές αναπτύσουν ο καθένας το δικό του ιδιαίτερο θεραπευτικό πρωτόκολλο, ξεκινώντας όμως με μια κοινή βάση σημείων της Παραδοσιακής Κινεζικής Ιατρικής.

  Ο βελονισμός βοηθάει πολύ ασθενείς που υποφέρουν από χρόνιους πόνους στην πλάτη,στον αυχένα ,μεταχγειρητικούς πόνους  , κολικούς στους  νεφρούς, δυσμηνόροια , αρθρίτιδα, ημικρανίες και νευροφυτικές διαταραχές.

  Ο βελονισμός είναι περισσότερο αποδεκτός από τα ασφαλιστικά ταμεία σε ορισμένες παθήσεις.Οι Ιατροί που δυσπιστούν στην αντίληψη ότι η αναλγητική επίδραση του βελονισμού οφείλεται στην εξισορρόπηση της ενέργειας που διαχέεται από ενεργειακά κανάλια μπορούν να πειστούν από απεικονιστικές μεθόδους (MRI) και αιματολογικές εξετάσεις που αποδεικνύουν την παραγωγή ενδορφινών και άλλων ουσιών μετά την ένθεση της βελόνας.

  Περαιτέρω ο βελονισμός βοηθά στην εξωσωματική γονιμοποίηση,στην αντιμετώπιση της ναυτίας και του εμετού (στους ταξιδιώτες ,στην κύηση,στη  χημειοθεραπεία) ,στο σύνδρομο της χρόνιας κόπωσης,στην παχυσαρκία και στην Ιατρική Αισθητική προσώπου και σώματος ,ενώ αυξάνει και τις φυσικές αποδόσεις νέων αθλητών και τις διανοητικές επιδόσεις των μαθητών.

  Ο βελονισμός χρησιμοποιείται συχνά για να βοηθήσει τους ανθρώπους να απεξαρτηθούν από τοξικές ουσίες όπως ο  καπνός και το αλκοόλ,σήμερα δε από το Εθνικό Ινστιτούτο Κατάχρησης Φαρμακευτικών Ουσιών χρησιμοποιείται ευρέως για την αποτοξίνωση εξωτερικών ασθενών από φαρμακευτικές ουσίες.Η αποτοξίνωση από τη χρόνια χρήση συνταγογραφούμενων οπιοειδών συνήθως διαρκεί 3-6 μήνες ενώ τα σύντομης διάρκειας προγράμματα αποτοξίνωσης μπορεί να διαρκέσουν περίπου 1 μήνα.

  Ο βιοϊατρικός βελονισμός συνιστά μια εγκεκριμένη μέθοδο από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας και εφαρμόζεται από τα Κρατικά Συστήματα Υγείας για 100 περίπου νοσήματα.Ειδικότερα δε στην Ελλάδα η Υπουργική  Απόφαση του 2022   αναγάγει τον Βιοϊατρικό Βελονισμό   Συμπληρωματική Θεραπευτική Εφαρμογή της Κλασικής Ιατρικής ,η οποία εφαρμόζεται σε κέντρα πόνου 23 νοσοκομείων πάντα όμως με τη σύμφωνη γνώμη του Ειδικού Θεράποντος Ιατρού  ,με στοχευμένα θεραπευτικά πρωτόκολλα που είναι  εξατομικευμένα  προσαρμοσμένα στην πάθηση και στο σώμα  του ασθενούς χωρίς παρενέργειες και με βελόνες μιας χρήσεως.

ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΚΟΥΣΚΟΥΚΗΣ

Καθηγητής Δερματολογίας, Νομικός

Πρόεδρος Ελληνικής Ακαδημίας Ιαματικής Ιατρικής

Πρόεδρος Παγκόσμιας Ακαδημίας Κινέζικης και Συμπληρωματικής Ιατρικής

Αντιπρόεδρος Παγκοσμίου Ιπποκρατείου Ινστιτούτο Ιατρών

τ.Γεν.Γραμμ.Υπουργείου Παιδείας

Αντιπρύτανης ΔΠΘ

Στη Λίμνη Βουλιαγμένης, την Αιξωνή Γλυφάδας και τη Λουμπάρδα Κρωπίας, οι πηγές παρέχουν σωματική, ψυχική και πνευματική ευεξία

 του Κωνσταντίνου Κουσκούκη, Καθηγητή Δερματολογίας – Νομικού – Προέδρου της Ελληνικής Ακαδημίας Ιαματικής Ιατρικής

H Iαματική Iατρική είναι συμπληρωματική θεραπευτική μέθοδος της Kλασικής Iατρικής με την οποία συνδυάζονται και αλληλοσυμπληρώνονται, για την επίτευξη του καλύτερου δυνατού θεραπευτικού αποτελέσματος. Oι θεράποντες ιατροί έχοντας στο θεραπευτικό τους οπλοστάσιο τα προϊόντα της σύγχρονης φαρμακοβιομηχανίας, αξιοποιώντας συγχρόνως τα αποτελέσματα της καινοτόμου έρευνας πάνω στα φάρμακα, θα πρέπει να προσεγγίζουν συμπληρωματικά και όχι απαξιωτικά, τα επιστημονικά αποτελέσματα της έρευνας της Iαματικής Iατρικής, προς όφελος πάντα των ασθενών, χωρίς ανεπιθύμητες ενέργειες και σαφώς μικρότερη οικονομική επιβάρυνση.

H Iαματική Iατρική, με τη βοήθεια της επιστημονικής τεκμηρίωσης της θερμικής, μηχανικής, χημικής και ειδικότερα της βιολογικής και ανοσολογικής δράσης των ιαματικών φυσικών πόρων, αναδείχτηκε ως μία συμπληρωματική θεραπευτική μέθοδος στο θεραπευτικό πλαίσιο της Kλασικής Iατρικής, ως φιλοσοφική ανθρωπολογία για την ύψιστη διακονία του ανθρώπου, απαλλαγμένης όμως από τις δεισιδαιμονίες σε συνδυασμό με την Περιβαλλοντική Iατρική.

Oι θεραπευτικές δράσεις αφορούν σε παθήσεις του μυοσκελετικού, νευρικού, αναπνευστικού, καρδιαγγειακού, αιμοποιητικού, γαστρεντερικού, ουρολογικού και ενδοκρινολογικού συστήματος, καθώς και σε δερματολογικές, γυναικολογικές, αλλεργικές και ωτορινολαρυγγολογικές παθήσεις. Oι θεραπευτικές μέθοδοι της Iαματικής Iατρικής με ιαματικούς φυσικούς πόρους είναι η εξωτερική υδροθεραπεία, η ποσιθεραπεία, η εισπνοθεραπεία, η πηλοθεραπεία, η θαλασσοθεραπεία, η σπηλαιοθεραπεία και η βιομετεωρολογική θεραπεία. Aπό καταβολής κόσμου η υγεία, η ευεξία, η δύναμη και η ομορφιά, συγκαταλέγονται μεταξύ των πολυτιμότερων αγαθών της ζωής.

Eιδικά στην Aρχαία Eλλάδα, η φροντίδα της σωματικής, ψυχικής και πνευματικής υγείας, αποτελούσε σημαντικό τμήμα του αρχαίου Eλληνικού πολιτισμού, εφαρμόζοντας μέχρι σήμερα εμπειρικά την ιαματική θεραπεία, παρά το προνόμιο να είναι γενέτειρα του Πατέρα της Iατρικής Iπποκράτη, που θεμελίωσε τις αρχές της Iαματικής Iατρικής.

1. 1. 1.     Iαματική πηγή Λίμνης Bουλιαγμένης

H ιαματική πηγή της Λίμνης Bουλιαγμένης Aθήνας, βρίσκεται σε μικρή απόσταση απ’ τα ανατολικά παράλια του Όρμου Bουλιαγμένης με λιμναίο σπήλαιο. H περιοχή γύρω από την παραλία είναι φυσική με έντονη βλάστηση και απέχει δεκάδες μέτρων από τη θάλασσα.

O φυσικός πόρος «νερό Λίμνης Bουλιαγμένης» έχει θερμοκρασία 27°C, ηλεκτρική αγωγιμότητα 28.000 μS/cm, ενεργό οξύτητα (pH) 7, ραδόνιο (Rn) 0,99 + 0,12 Bq/I, ράδιο (Ra) 0,8 + 0,1 Bq/I, ουράνιο(U) < 0,5 Bq/I χημικά στοιχεία: χλώριο (CI), νάτριο (Na), θειϊκά (SO4), οξυανθρακικά (HCO3) και αέρια: 18,4 mg/1 ελεύθερου CO2. 

Φυσική ανάβλυση μεγάλης περιοχής. O φυσικός πόρος χαρακτηρίζεται και ταυτοποιείται ως: Yπόθερμο, Xλωριούχο, Nατριούχο ιαματικό νερό. Tρόπος χρήσεως: εξωτερική υδροθεραπεία.

Ενδείκνυται σε ρευματικές, ορθοπεδικές, νευρολογικές παθήσεις και κακώσεις καθώς και σε δερματοπάθειες όπως ψωρίαση, ακμή, ροδόχρου ακμή, ατοπική δερματίτιδα, νευροδερματίτιδα, ιχθυάσεις, κερατοδερματοπάθειες, κνησμούς. 

Aντενδείκνυται για καρδιαγγειακά νοσήματα, ίλιγγο, επιληψία, αποφρακτική πνευμονοπάθεια.

O φυσικός πόρος αναγνωρίστηκε ως ιαματικός με την υπ αριθμ. 5533 Y.A. που δημοσιεύθηκε στο ΦEK B/1113/19.04.2016.

1. 1. 2.     Iαματική πηγή Aιξωνής Γλυφάδας

O φυσικός πόρος «πηγή Aιξωνής» ως γεώτρηση αντλούμενη του Δήμου Γλυφάδας, έχει θερμοκρασία 34°C, ηλεκτρική αγωγιμότητα (μ.ο.): στους 25°C: 2.547μS/cm, ενεργό οξύτητα (Ph) (μ.ο.): 7,46, ραδιενεργά στοιχεία: ραδόνιο (Rn) (μ.ο.): 6,47 Bq/I, Pάδιο (Ra) (μ.o.): <0,1 Bq/L, Oυράνιο(U): 0,9 Bq/L. Xημικά στοιχεία: Cl-, Na+, HCO3-, Mg+2 σαν δευτερεύον στοιχείο σε ποσοστό κάτω του 15% είναι το Ca+2, το K+ και το Br- και αέρια: H2S και το CO2. H παροχή σε κυβικά μέτρα ανά ώρα: 20 m3/h.

O φυσικός πόρος χαρακτηρίζεται και ταυτοποιείται ως: Oμοιόθερμος, Mεταλλικός, Xλωριονατριούχος, Oξυανθρακικός, Mαγνησιούχος, Yποτονικός - Na+, Mg2+,CI-, K+, Br. Tρόπος χρήσεως: εξωτερική υδροθεραπεία. 

O φυσικός πόρος αναγνωρίστηκε ως ιαματικός με την υπ αριθμ. 23372 Y.A. που δημοσιεύθηκε στο ΦEK B/4744/29.12.2017 και ανακαλύφθηκε από τον Kαθηγητή Kωνσταντίνο Kουσκούκη επί Δημαρχίας Γεωργίου Παπανικολάου.

Eιδικότερα ενδείκνυται σε ρευματοειδή αρθρίτιδα, οστεοαρθρίτιδα, χρόνια οσφυαλγία, αγκυλοποιητική σπονδυλίτιδα, ινομυαλγία, ψωρίαση, ακμή, ροδόχρου ακμή, ατοπική δερματίτιδα, νευροδερματίτιδα, ιχθυάσεις, κερατοδερματοπάθειες, κνησμούς, σε χρόνια πυελική νόσο, νευρίτιδες, ριζίτιδες και αποκατάσταση κακώσεων.

1. 1. 3.     Iαματική πηγή Λουμπάρδας Kρωπίας

H ιαματική πηγή βρίσκεται στα όρια του Δήμου Kρωπίας και εκβάλει στην ομώνυμη παραλία στο 33ο χλμ. της Λεωφόρου Aθηνών-Σουνίου. O φυσικός πόρος έχει θερμοκρασία 22°C, ηλεκτρική αγωγιμότητα 8.023 ppm, ενεργό οξύτητα (pH) 7,40, χημικά στοιχεία: χλώριο (CI), νάτριο (Na), Kάλιο (K), θειϊκά (SO4), οξυανθρακικά (HCO3), ασβέστιο (Ca), μαγνήσιο (Mg) και παροχή 20-30 m3/h. Σύμφωνα με τις παραπάνω μετρήσεις τα ιαματικά νερά της πηγής χαρακτηρίζονται ως Yπόθερμα, Aλκαλικά, Na-Cl-Mg-SO4 Xλωριονατριούχα.

O ιαματικός φυσικός πόρος ενδείκνυται σε ρευματικές, ορθοπαιδικές, νευρολογικές παθήσεις και κακώσεις, καθώς και δερματοπάθειες.

  H αξιοποίηση των ιαματικών πηγών της Aθήνας εντάσσονται στο μεγαλόπνοο σχέδιο του Περιφερειάρχη Aττικής, κ. Γεωργίου Πατούλη, για την ανάπτυξη και καθιέρωση του τουρισμού υγείας στην Eλλάδα ως χώρα μακροζωΐας και ευζωΐας.
 

Σήμερα στην εποχή της μεταπαγκοσμοποίησης, κερδίζει έδαφος η οικονομία της δημιουργίας καθόσον το βάρος της συνολικότερης έλλειψης πόρων πρωτοστατεί στην προστασία του περιβάλλοντος, όχι με τον τρόπο που η οικολογία το έπραττε και απαγόρευε την οικονομική λειτουργία, αλλά αντιθέτως υπηρετεί το δόγμα ότι το περιβάλλον και οι φυσικοί πόροι διασώζονται μόνο μέσα από την οργανωμένη και με κανόνες ανθρώπινη δραστηριότητα.

Τα καταδυτικά πάρκα είναι έργα που εξασφαλίζουν την βιώσιμη ανάπτυξη, γεγονός το οποίο δεν θα ωφελήσει εν προκειμένω πολίτες της κάθε περιοχής που υποφέρει από την ένδεια πόρων αλλά και την ευρύτερη περιοχή μέσα από την μόχλευση που θα προκαλέσει η συνεργατική οικονομία.

Ο καταδυτικός τουρισμός αναψυχής είναι ειδική μορφή τουρισμού η οποία περιλαμβάνει υποβρύχια περιήγηση σε κάθε υδάτινη περιοχή της ελληνικής επικράτειας συμπεριλαμβανομένων της θάλασσας, των εσωτερικών υδάτων (λίμνες, ποταμοί, σπήλαια), των προστατευόμενων υποθαλάσσιων χωρών ή ιστορικών τόπων, ναυαγίων είτε παλαιοτάτων είτε νεότερων των 50 ετών από την βύθιση τους καθώς και των ελεύθερων τεχνιτών υποβρυχίων αξιοθέατων. Οι υδάτινες περιοχές επιλέγονται από τους επισκέπτες τουρίστες που συνδυάζουν τις διακοπές τους με ατομικές ή οργανωμένες καταδύσεις με συγκεκριμένο εξοπλισμό.

Αξιοθέατα καταδυτικού τουρισμού αποτελούν τα υποθαλάσσια αξιοθέατα που ευρίσκονται ή κατασκευάζονται εντός της ελληνικής επικράτειας και μπορούν να αξιοποιηθούν ως πόλοι έλξης τουριστών που ταξιδεύουν στο πλαίσιο του καταδυτικού τουρισμού όπως είναι οι επισκέψιμοι ενάλιοι αρχαιολογικοί χώροι, τα ναυάγια, τα ελεύθερα τεχνητά υποβρύχια αξιοθέατα καθώς και τα καταδυτικά πάρκα.

Εθνικό δίκτυο καταδυτικών αξιοθέατων αποτελεί το σύνολο των οργανωμένων επισκέψιμων αξιοθέατων του καταδυτικού τουρισμού αναψυχής της χώρας. Ως είδη καταδυτικού τουρισμού νοούνται ιδίως η αυτόνομη ή καθοδηγούμενη κατάδυση με αναπνευστικές συσκευές, η ελεύθερη κατάδυση, η περιήγηση επιφάνειας με μάσκα και αναπνευστήρα, η υποθαλάσσια περιήγηση με σκάφη υποβρύχιας περιήγησης, η παρατήρηση του βυθού με πλοία διαφανούς πυθμένα (glass bottom) ή με αλλά τεχνικά μέσα που έχουν ως σκοπό την εξερεύνηση του υποβρυχίου βυθού με τους ζώντες οργανισμούς και την υποθαλάσσια γεωμορφολογία του για λόγους αναψυχής άσκησης και απόκτησης γνώσεων και εμπειριών.

Ο καταδυτικός τουρισμός επιτρέπεται ελεύθερα σε όλη την επικράτεια συμπεριλαμβανομένων των θαλάσσιων περιοχών που βρίσκονται γειτονικά στα καταδυτικά πάρκα ανεξαρτήτως βάθους κατάδυσης. Περιήγηση επιφάνειας με μάσκα και αναπνευστήρα είναι η υπηρεσία μεταφοράς συνοδείας επιτήρησης και υποστήριξης σε περίπτωση έκτακτης ανάγκης.

Στους Επισκέψιμους Ενάλιους Αρχαιολογικούς Χώρους (ΕΕΑΧ) επιτρέπονται αποκλειστικά και μόνο: α) η καθοδηγούμενη κατάδυση ή περιήγηση επιφάνειας με μάσκα και αναπνευστήρα (snorkeling) με συνοδεία προσωπικού νομίμως αδειοδοτημένων παροχών καταθετικών υπηρεσιών αναψυχής, β) η περιήγηση και παρατήρηση του βυθού με πλοία διαφανούς πυθμένα ή άλλα μέσα παρατήρησης του βυθού, καθώς και γ) η αρχαιολογική ή άλλη διενεργούμενη επιστημονική έρευνα κατά τη διάρκεια της οποίας διακόπτεται η δυνατότητα επίσκεψής τους.

Τα χρησιμοποιούμενα για καταδύσεις αναψυχής σκάφη αναχωρούν για την κατάδυση από συγκεκριμένο σημείο και επιστρέφουν στο ίδιο, χωρίς, κατά τη διάρκεια της παραμονής τους στον ΕΕΑΧ, να προσεγγίζουν άλλο σημείο της ξηράς ή άλλο σκάφος. Τα σημεία αναχώρησης και επιστροφής μπορούν να φυλάσσονται από την αρμόδια αρχαιολογική υπηρεσία.

Στις καταδύσεις αναψυχής και στις περιήγησης επιφάνειας με μάσκα και αναπνευστήρα (snorkeling), οπουδήποτε κι αν διενεργούνται, εφαρμόζονται τα εκάστοτε ισχύοντα εθνικά πρότυπα καταδύσεων αναψυχής, που αφορούν στις ελάχιστες απαιτήσεις ασφαλείας για την εκπαίδευση ερασιτεχνών αυτοδυτών και την εκπαίδευση εκπαιδευτών αυτοδυτών. Η δημιουργία καταδυτικών πάρκων και επισκέψιμων ενάλιων χώρων μπορεί να συμβάλει ταυτόχρονα στη βιώσιμη διαχείριση σύνθετων τοπίων πολιτιστικής και φυσικής κληρονομιάς και στην αειφόρο ανάπτυξη των παράκτιων και νησιωτικών περιοχών. Στο πλαίσιο αυτό η Υπουργός Πολιτισμού και Αθλητισμού εγκαινίασε το πρώτο υποθαλάσσιο μουσείο στην Ελλάδα στο ναυάγιο της Περιστέρας, στην Αλόννησο.

Η συνεργατική οικονομία σε συνδυασμό με τις peer-to-peer τεχνολογίες και τις bottom-up διαδικασίες διαχείρισης έχουν αλλάξει σημαντικά το τουριστικό τοπίο καθόσον η καταστρεπτική επίδραση της πανδημίας του COVID-19 επιβάλλει ψηφιακό μετασχηματισμό και διαφοροποίηση του τουριστικού προϊόντος από μαζικό σε ποιοτικό τουρισμό. Αντίστοιχες πρωτοβουλίες για τα καταδυτικά πάρκα που είναι έργα εντάσεως εργασίας και όχι εντάσεως κεφαλαίου, πρόκειται δηλαδή για έργα ήπιας παρέμβασης και μικρής οικονομικής κλίμακας ως μικρές, έξυπνες και λειτουργικές δράσεις που μπορούν να βελτιώσουν τις τοπικές οικονομίες και να αποτελέσουν το ελατήριο για το restart και το re-engineering της βαριάς βιομηχανίας της χώρας, γι’ αυτό και επιβάλλεται ευρύτερο νομοθετικό πλαίσιο.

Κωνσταντίνος Κουσκούκης
Καθηγητής Δερματολογίας – Νομικός – Πρόεδρος της Ελληνικής Ακαδημίας Ιαματικής Ιατρικής – Πρόεδρος Ελληνικού Συνδέσμου Τουρισμού Υγείας

Κωνσταντίνος Κουσκούκης

Καθηγητής Δερματολογίας – Νομικός – Πρόεδρος της Ελληνικής Ακαδημίας Ιαματικής Ιατρικής - Πρόεδρος Ελληνικού Συνδέσμου Τουρισμού Υγείας

Οργανωμένες τουριστικές κατασκηνώσεις (Camping ) - Glamping

Οι οργανωμένες τουριστικές κατασκηνώσεις (Camping) είναι κύρια ξενοδοχειακά καταλύματα, υπαίθρια, με ή χωρίς οικίσκους, στα οποία παρέχεται η δυνατότητα διαμονής, εστίασης και αναψυχής τουριστών που διαθέτουν ή όχι ίδια κατασκηνωτικά και μεταφορικά μέσα, όπως συρόμενα ή αυτοκινούμενα τροχόσπιτα, ρυμουλκούμενα ή ημιρυμουλκούμενα τροχόσπιτα, σκηνές, τροχοσκηνές ή σκηνές επί της οροφής οχημάτων, τουριστικά λεωφορεία διαμορφωμένα με κοιτώνες (Hotel Bus) και τουριστικά λεωφορεία με συρόμενα οχήματα διαμορφωμένα με κοιτώνες (Rotel Hotel).

Τα Camping είναι υπαίθρια ξενοδοχειακά καταλύματα, τα οποία χαρακτηρίζονται από: 1) τα υπαίθρια ξενοδοχειακά καταλύματα εκτός από τουριστικά, τα οποία αδειοδοτούνται και περιβαλλοντικά, χαρακτηρίζονται ως οικολογικές επενδύσεις, 2) τα γήπεδα με ενδιαφέρον από άποψη φυσικού και δομημένου περιβάλλοντος, με επαρκή δασοκάλυψη ή δενδροφυτοκοινωνία που συνιστούν ρυθμιστικά εργαλεία πρόληψης και προστασίας από κινδύνους που ενέχει η παροχή διαμονής στην ύπαιθρο (κατολισθήσεις, πλημμύρες, έντονα καιρικά φαινόμενα, πυρκαγιές) και 3) τις γενικές υποχρεωτικές τεχνικές και λειτουργικές προδιαγραφές που σε συνδυασμό με την καταλληλότητα γηπέδου και τις υποδομές διασφαλίζουν τις κατάλληλες συνθήκες διαβίωσης και άνετης διαμονής στην ύπαιθρο.

Στα Camping, οι θέσεις των σκηνών, των συρόμενων και των αυτοκινούμενων τροχόσπιτων οριοθετούνται, ενώ τα συρόμενα και αυτοκινούμενα τροχόσπιτα, τα ρυμουλκούμενα και ημιρυμουλκούμενα τροχόσπιτα, όπως και λοιπές νέες μορφές κατασκηνωτικών μέσων διέπονται από τα εγκεκριμένα ευρωπαϊκά και εθνικά πρότυπα. Υπαίθρια ξενοδοχειακά καταλύματα (Outdoor Accommodation) περιλαμβάνουν παγκοσμίως τα : Camping, Camping grounds, Camping sites, Camping and Caravanning sites, Holiday and Caravan parks, Camping villages και Camping resorts.Τα ρυμουλκούμενα και ημιρυμουλκούμενα τροχόσπιτα είναι τα μεταφερόμενα τροχόσπιτα αναψυχής που προορίζονται για εποχική ή πρόσκαιρη διαμονή και τα οποία δεν πληρούν τις απαιτήσεις κατασκευής και χρήσης των οχημάτων που δύνανται να κυκλοφορούν στο οδικό δίκτυο, αλλά διαθέτουν τις τεχνικές δυνατότητες να μετακινούνται

όπως τροχούς και πέδιλα στάθμευσης ή είναι τοποθετημένα σε πλαίσιο με τροχούς. Δεν επιτρέπεται επίσης η κατασκευή άρρηκτα συνδεδεμένης με το έδαφος κλίμακας ή βεράντας ενώ η σύνδεση με την παροχή νερού και την αποχέτευση δεν πρέπει να είναι άρρηκτη.

Με τον όρο (Glamping) νοείται η εμπειρία πολυτελούς διαμονής στη φύση, σε τουριστικά καταλύματα στην ύπαιθρο που ανεγείρονται σε εκτός σχεδίου περιοχές και περιλαμβάνουν διαφοροποιημένους τύπους διαμονής σε δομές ήπια εναρμονισμένες στο φυσικό περιβάλλον, συνδυάζοντας υψηλή αισθητική και παροχή αναβαθμισμένων υπηρεσιών.

Τα Glamping θεσμικά ορίζονται ως « a form of camping involving accommodation and facilities more luxurious than those associated with traditional camping » και εντάσσονται στο πλαίσιο εμπλουτισμού και εξέλιξης των μορφών διαμονής των υπαίθριων ξενοδοχειακών καταλυμάτων, συνιστούν δε την νεότερη τάση της αγοράς καθόσο εστιάζουν σε αναβαθμισμένες και ποιοτικές υπηρεσίες και δεν εξαντλούνται με την απλή τοποθέτηση κατασκηνωτικών μέσων ή ημιμόνιμων δομών σε υπαίθριους χώρους. Για να είναι τα Glamping ασφαλή, βιώσιμα, εξαγώγιμα και ανταγωνιστικά πρέπει να μην διαφοροποιούνται και να αποτυπώνουν τις βέλτιστες ευρωπαϊκές πρακτικές είτε λειτουργώντας αυτοτελώς είτε σε συνδυασμό, όπως: 1) να έχουν πολυτελή υπαίθρια διαμονή σε άρτια και ποιοτικά εξοπλισμένα διαφόρων τύπων και μεγεθών κατασκηνωτικά μέσα, όπως σκηνές, τροχοσκηνές ή ημιμόνιμες δομές που συναρμολογούνται και αποσυναρμολογούνται ή μεταφέρονται, δηλαδή καλύβες, πασαλοκαλύβες, γιούρτες (yurts), θολοτές δομές (domes), 2) να λειτουργούν αυτοτελώς ή σε διακριτό χώρο ενιαίου γηπέδου οργανωμένης τουριστικής κατασκήνωσης με ή χωρίς οικισμούς (Camping) ή σε συνδυασμό με ξενοδοχεία 4* και 5* αστέρων, 3) να ανεγείρονται σύμφωνα με υποχρεωτικές τεχνικές και λειτουργικές προδιαγραφές και τα ποιοτικά κριτήρια του Glamping και 4) να δημιουργούνται κτιριακές εγκαταστάσεις μόνιμης η ημιμόνιμης κατασκευής ή άλλου εγκεκριμένου συστήματος προκατασκευής, άρτιας εμφάνισης και αισθητικής, εναρμονισμένες με το φυσικό περιβάλλον και τις κλιματικές συνθήκες της περιοχής.

Επιτακτική είναι η ανάγκη στην δίνη της σημερινής πανδημίας και της συνεπαγόμενης μείωσης της τουριστικής αγοράς να επαναπροσδιορίσουμε την τουριστική μας πολιτική με την διαφοροποίησή μας από τον μαζικό τουρισμό προς τον ποιοτικό, βιώσιμο και αειφόρο τουρισμό, σεβόμενοι μάλιστα τη διεθνή τάση των τουριστών να αναζητούν περισσότερη επαφή με την ύπαιθρο και τη φύση και να δημιουργήσουμε προϋποθέσεις αναβάθμισης των Camping ως μια καταξιωμένη διαχρονικά διεθνώς αυτόνομη τουριστική δραστηριότητα αλλά και των Glamping ως μια περαιτέρω μορφή αναβαθμισμένου τουριστικού προϊόντος.

Κωνσταντίνος Κουσκούκης

Καθηγητής Δερματολογίας – Νομικός – Πρόεδρος της Ελληνικής Ακαδημίας Ιαματικής Ιατρικής - Πρόεδρος Ελληνικού Συνδέσμου Τουρισμού Υγείας

Η ανθρωπότητα γηράσκει, καθόσο σήμερα αριθμεί περίπου 1 δις ηλικίας άνω των 60, ενώ προβλέπεται ότι μέχρι το 2050 αυτή θα φτάσει τα 2 δις, τα δε παιδιά που γεννιούνται τον 21ο αιώνα έχουν πάνω από 50% πιθανότητα να ζήσουν πέρα των 100 ετών και καθώς οι ηλικιωμένοι πληθαίνουν, αλλάζει και ο τρόπος διαβίωσής τους. Παραμένουν υγιείς για περισσότερο χρονικό διάστημα, είναι πλέον ευκατάστατοι από τους νεότερους και ταξιδεύουν συχνότερα.

Επιπλέον ταυτόχρονα, άνθρωποι με προβλήματα υγείας επιλέγουν όλο και πιο συχνά να αναζητούν θεραπείες σε άλλες χώρες, ή να συνδυάσουν θεραπεία με διακοπές σε δημοφιλείς τουριστικούς προορισμούς και απολαμβάνουν εξατομικευμένη εξυπηρέτηση που προσφέρεται με ευγένεια, κατανόηση, διακριτικότητα και αγνή φιλοξενία.

Ο τουρισμός 3ης ηλικίας (silver tourism – 55 plus tourism) περιλαμβάνει άτομα ηλικίας άνω των 55 ετών μέχρι 84 ετών που είναι και ο μέσος όρος προσδόκιμου ορίου ηλικίας, οπωσδήποτε όμως επιβάλλεται να φροντίζουμε και τα άτομα 4ης ηλικίας (golden tourism) μετά τα 84 έτη, γεγονός που επιβάλλεται από την υπεραιωνόβια προοπτική διαβίωσης και μακροβιότητας των κατοίκων Ικαρίας, Κρέστενας, Σαρδηνίας, Κίνας, Καυκάσου, Okinawa, Nicoya (Costa Rica) και Loma Linda (California).

Ο τουρισμός 3ης και 4ης ηλικίας αναφέρεται σε δύο μεγάλες κατηγορίες επισκεπτών, πρώτον, στους τουρίστες πού αφιερώνουν λίγες ημέρες για διακοπές και, δεύτερον, σε αυτούς που απολαμβάνουν μακροχρόνια διαμονή, νοικιάζοντας ή αγοράζοντας κατοικία. Στην πρώτη κατηγορία το 18% των Ευρωπαίων τουριστών το 2014 ήταν άνω των 65 ετών και σύμφωνα με τις προβλέψεις, το 2030 θα είναι το 26% και το 2050 το 32%. Η δεύτερη κατηγορία (snowbird tourism) περιλαμβάνει τους τουρίστες μακράς διαρκείας, οι οποίοι νοικιάζουν είτε αγοράζουν σπίτι στον προορισμό τους μεγαλώνει δε συνεχώς και περιλαμβάνει κυρίως συνταξιούχους από πλούσιες βόρειες χώρες που επιλέγουν να περάσουν το χειμώνα σε νοτιότερα, θερμότερα κλίματα.

Το 7,3% των ενηλίκων στην Ευρώπη δηλώνει ότι θα ήθελε μετά τη σύνταξη του να πάει να μείνει στη Νότια Ευρώπη ενώ στη Γερμανία το ποσοστό είναι 9% και στην Αγγλία είναι 15,3%. Περαιτέρω 120.000 Βρετανοί ηλικίας άνω των 65 ζουν σήμερα στην Ισπανία ενώ τα επόμενα 20 χρόνια θα συνταξιοδοτηθούν 120 εκατ. Ευρωπαίοι, οι οποίοι εκτιμάται ότι θα έχουν στόχο τη Νότια Ευρώπη για περίπου 2,7 εκατ. παραθεριστικές κατοικίες.

Η Ελλάδα με στόχο μόνο το 15% της αγοράς πρέπει να διαθέσει στα επόμενα 20 χρόνια 400.000 κατοικίες για πώληση ή μακροχρόνια μίσθωση για να έχει αύξηση 5 δις ευρώ στο Α.Ε.Π. και δημιουργία 60.000 νέων θέσεων εργασίας, επιδιώκοντας και την μεταφορά της σύνταξής τους σύμφωνα με την προβλεπόμενη νέα νομοθετική ρύθμιση για τη θέσπιση ισχυρών φορολογικών κινήτρων, προσδοκώντας στην αύξηση της κατανάλωσης χωρίς αρνητικές επιπτώσεις στο ισοζύγιο των τρεχουσών συναλλαγών.

Η Ελλάδα επιβάλλεται να παίξει κυρίαρχο ρόλο στο τουρισμό 3ης και 4ης ηλικίας με τη λήψη αναγκαίων μέτρων για να να βελτιωθούν σημαντικά:

1) οι υπηρεσίες και υποδομές εξυπηρέτησης, 2) να αδειοδοτούνται ιατρικές υπηρεσίες μέσα στις τουριστικές υποδομές, 3) να διευκολυνθούν οι διαδικασίες έγκρισης βίζας για μακρόχρονη παραμονή, 4) να προωθηθούν εξειδικευμένα προγράμματα εκπαίδευσης - κατάρτισης για το εμπλεκόμενο προσωπικό, 5) να δημιουργηθούν clusters σε κάθε προορισμό που επιθυμεί να γίνει αντίστοιχος προορισμός τουρισμού, 6) να δημιουργηθούνί destination branding & marketing για κάθε προορισμό, 7) να δοθούν εκτεταμένη τεχνική βοήθεια και υποστήριξη στους Δήμους για να προσελκύσουν επενδύσεις ιδιωτικού κεφαλαίου και 8) να γίνει ορθολογική στόχευση της αγοράς και segmentation του τουρισμού 3ης και 4ης ηλικίας.

Η Eurostat εκτιμά ότι ο μέσος Ευρωπαίος θα παραμείνει υγιής για 8,3 έτη μετά την ηλικία των 65 ετών αλλά και παραγωγικός γι’ αυτό και οι παγκόσμιοι κολοσσοί Apple, Netflix, Google, Dell, Philips και BMW επαναπροσλαμβάνουν άτομα 3ης ηλικίας, καθόσο επενδύουν στην τεχνογνωσία, την εμπειρία και την ικανότητα διαχείρισης κρίσεων αναγνωρίζοντας τις γνώσεις και τις δεξιότητες των ανθρώπων με γκρίζους κροτάφους, προσφέροντας ελαστικό ωράριο και διακοπές σωματικής και ψυχικής ευεξίας.

Η Ελλάδα είναι ο 7ος δημοφιλέστερος προορισμός τουριστών 3ης και 4ης ηλικίας που ενδιαφέρονται για νέα εξατομικευμένα προϊόντα και νοσηλευτικές και υποστηρικτικές υπηρεσίες σε συνεργατικές επενδύσεις μακροχρόνιας περίθαλψης και φροντίδας Long Term Care (L.T.C.) όπως «έξυπνα σπίτια», ευ ζην κατοικίες, χωριά ηλικιωμένων, μη συμβατικά γηροκομεία και ξενοδοχεία φροντίδας για να απολαμβάνουν ανεξάρτητη, αυτόνομη και υποβοηθούμενη διαβίωση 24/7 σε υποδομές ευεξίας και υγείας και βέβαια με τεράστιες προοπτικές στοχεύοντας στην αγορά 20.000 ακινήτων ετησίως από ξένους και μάλιστα τα 2/3 νεοδόμητα.

ΙΔΟΥ ΠΕΔΙΟΝ ΔΟΞΗΣ ΛΑΜΠΡΟΝ.

Κωνσταντίνος Κουσκούκης

Καθηγητής Δερματολογίας – Νομικός – Πρόεδρος της Ελληνικής Ακαδημίας Ιαματικής Ιατρικής - Πρόεδρος Ελληνικού Συνδέσμου Τουρισμού Υγείας – Πρόεδρος Παγκόσμιας Ακαδημίας Κινέζικης και Συμπληρωματικής Ιατρικής

Αθλητικός Τουρισμός

Ο αθλητικός τουρισμός είναι μια ειδική θεματική μορφή τουρισμού, η οποία πραγματοποιείται με ενεργητική η παθητική συμμετοχή σε αθλητικές δραστηριότητες αναψυχής των επισκεπτών – τουριστών που επιλέγουν τον τουριστικό προορισμό των διακοπών τους, με στόχο την ψυχαγωγία και την βελτίωση της υγείας, της φυσικής κατάστασης και της ευεξίας τους. Ο αθλητικός τουρισμός περιλαμβάνει

α) την ενεργητική αθλητική δραστηριότητα αναψυχής, ατομικά ή ομαδικά,

β) την προσωπική εξέλιξη η βελτίωση, της δεξιότητας και την εκμάθηση των κανόνων για την πραγματοποίηση δραστηριοτήτων αναψυχής,

γ) την παθητική παρακολούθηση, ως θεατής η υποστηρικτής μιας ομάδας, ενός αθλήματος η μίας αθλητικής διοργάνωσης,

δ) την επίσκεψη σε τοποθεσίες και μέρη που σχετίζονται με την ιστορία, την πολιτιστική κληρονομιά και την κουλτούρα του αθλήματος ή ενός αθλητικού μύθου και

ε) τις δραστηριότητες αναψυχής για άτομα με ειδικές ανάγκες και αναπηρία.

Ο αθλητικός τουρισμός διακρίνεται σε τουρισμό αθλητικών διοργανώσεων και σε τουρισμό υπαίθριων δραστηριοτήτων αθλητικής αναψυχής. Ο τουρισμός αθλητικών οργανώσεων απευθύνεται είτε σε επισκέπτες-τουρίστες που στόχο έχουν να παρακολουθήσουν, ως θεατές, αθλητικούς αγώνες, συνδυάζοντας την διαμονή τους και τις διακοπές τους με τις αθλητικές διοργανώσεις, είτε σε μεμονωμένους αθλητές, ομάδες αθλητών, αποστολές, τεχνικούς και δημοσιογράφους, που ταξιδεύουν για να συμμετέχουν σε αθλητικούς αγώνες και αθλητικές διοργανώσεις και συνδυάζουν χρονικά την διαμονή τους στον τόπο διεξαγωγής των διοργανώσεων και παρατείνουν τη διαμονή τους για αναψυχή και διακοπές.

ΥΠΑΙΘΡΙΕΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ

Ο τουρισμός υπαιθρίων δραστηριοτήτων και αθλητικής αναψυχής είναι ειδικότερη μορφή αθλητικού τουρισμού όποιος απευθύνεται σε επισκέπτες - τουρίστες, οι οποίοι στο πλάνο των διακοπών τους επισκέπτονται ένα προορισμό για να συμμετέχουν ενεργά σε μία ή περισσότερες δραστηριότητες αθλητικής αναψυχής.

Ο ποδηλατικός τουρισμός είναι ειδική κατηγορία τουρισμού όπου η ποδηλασία είναι ο κύριος σκοπός του ταξιδιού και το ποδήλατο αποτελεί το μέσο προκειμένου οι επισκέπτες - τουρίστες να βιώσουν μία ολοκληρωμένη τουριστική εμπειρία και αφορά επισκέπτες τουρίστες που είτε διαμένουν σε ένα συγκεκριμένο τουριστικό προορισμό και επιλέγουν ημερήσιες ποδηλατικές διαδρομές είτε επισκέπτονται περισσότερους προορισμούς και διαμένουν σε διαφορετικές τοποθεσίες. Οι ποδηλατικές δραστηριότητες αναψυχής διακρίνονται σε ήπια ποδηλασία, όπου ο ποδηλάτης απολαμβάνει τη φύση και το τοπίο, και σε εντατική ποδηλασία όπου η φυσική κατάσταση είναι ο κύριος στόχος.

Ο προπονητικός τουρισμός είναι συγκεκριμένη μορφή τουρισμού που αφορά την επίσκεψη μεμονωμένων αθλητών καθώς και επαγγελματικών ή ερασιτεχνικών ομάδων σε ένα επίσης τουριστικό προορισμό με βασικό κίνητρο τη συμμετοχή τους σε προγράμματα προετοιμασίας και αποθεραπείας, πραγματοποιούμενα σε κέντρα προπονητικού, αθλητικού τουρισμού (ΚΕ.Π.Α.Τ.).

Τα ΚΕ.Π.Α.Τ. είναι εγκαταστάσεις ειδικής τουριστικής υποδομής και συνδυάζουν τη δυνατότητα παραθερισμού ή πραγματοποίησης άλλων μορφών τουρισμού με τη δυνατότητα άσκησης δραστηριοτήτων ελεύθερου χρόνου καθώς και με αθλητικές δραστηριότητες των πελατών και των επισκεπτών, που συνδέονται με την εν γένει άθληση τους, τη διατήρηση ή την επαναφορά τους σε ιδανικές φυσικές και εργομετρικές συνθήκες, τη θεραπευτική αθλητική αγωγή τους και την προπόνησή τους εν όψει οργανωμένων αθλητικών δραστηριοτήτων σε ιδανικές φυσικές και τεχνίτες συνθήκες.

Περαιτερω υπάρχουν προγράμματα αθλητικής αναψυχής από ομάδες εμψυχωτών και προπονητών-εκπαιδευτών των ξενοδοχείων με ειδική υποδομή όπως γυμναστήρια, spa, πισίνες, γήπεδα γκολφ και αντισφαίρισης, κέντρα ευεξίας και θαλασσοθεραπείας και θεματικά πάρκα.

Οι περιφερειακές υπηρεσίες τουρισμού αδειοδοτούν κάθε διοργάνωση αθλητικού τουρισμού, η οποία πραγματοποιείται από φυσικά η νομικά πρόσωπα, που ασκούν επιχειρηματικές δραστηριότητες αθλητικού τουρισμού, καθώς και από ενώσεις προσώπων μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα, εφόσον οι εν λόγω δραστηριότητες περιλαμβάνονται στον καταστατικό σκοπό τους, και συντρέχουν οι προϋποθέσεις που αφορούν είτε τη διοργάνωση για ψυχαγωγούμενους πολίτες-επισκέπτες-τουρίστες , είτε τη διοργάνωση που έχει σκοπό την αθλητική αναψυχή και δεν εντάσσεται στα πλαίσια του αγωνιστικού αθλητισμού η προγραμμάτων άθλησης για όλους.

Η πολιτεία θέσπισε ειδικό σήμα αθλητικού τουρισμού το οποίο αποτελεί σήμα πιστοποίησης με ειδικό λογότυπο, πενταετούς διάρκειας και χορηγείται από την περιφερειακή υπηρεσία τουρισμού, ενώ δημιούργησε το μητρώο τουρισμού υπαιθρίων δραστηριοτήτων αθλητικής αναψυχής και το γενικό μητρώο σημάτων αθλητικού τουρισμού για να καταχωρούνται οι επιχειρήσεις οι οποίες ασκούν ανάλογες δραστηριότητες.

Προαπαιτούμενα για όλες τις δράσεις είναι η ενεργοποίηση των τοπικών φορέων των περιοχών υποδοχής τουριστών, που καλούνται να παρέχουν στους τουρίστες συγκεκριμένες υποδομές για τις ανάγκες τους, έχοντας άριστη γνώση των χαρακτηριστικών και των απαιτήσεων της αγοράς στην οποία δραστηριοποιούνται, ενώ απαιτούνται και εξειδικευμένοι οργανωτές τουριστικών ταξιδίων που επικοινωνούν καλύτερα με την τοπική κοινωνία και την αγορά των τουριστών, λειτουργώντας πάντα υπό το πρίσμα της ασφαλούς φιλοξενίας, σύμφωνα με τα πρωτόκολλα ασφαλείας της υγείας του ΕΟΔΥ και του ΠΟΥ.

Σήμερα κυρίως λειτουργούν 4 τύποι αγροτουρισμού:

α) ο παραδοσιακός με διαμονή στο αγρόκτημα με τους αγρότες,

β) ο σύγχρονος με διαμονή σε ξενώνα ή ξενοδοχείο εντός ή εκτός του αγροκτήματος,

γ) ο συνεταιριστικός με διαμονή σε καταλύματα συνεταιρισμών και

δ) ο αριστοκρατικός με διαμονή σε μικρά ξενοδοχεία πολυτελείας.

Περεταίρω με κριτήριο τη δυνατότητα συμμετοχής των τουριστών στην αγροτική δραστηριότητα, με άμεση ή έμμεση την επαφή με τη φύση, αλλά και την αυθεντικότητα της εμπειρίας που προσφέρεται, αναπτύσσονται 5 μορφές αγροτουρισμού. Η πρώτη μορφή δεν δίνει τη δυνατότητα συμμετοχής του τουρίστα στις αγροτικές δραστηριότητες και συνήθως διαμένουν εκτός φάρμας. Η δεύτερη μορφή προσφέρει στον τουρίστα παθητική επαφή με τις αγροτικές δραστηριότητες σε αγροτικές εργασίες. Η τρίτη μορφή επιτρέπει στον τουρίστα να έχει άμεση επαφή με τις αγροτικές δραστηριότητες, διατροφή και προϊόντα που παράγονται μέσα στη φάρμα. Η τέταρτη μορφή παρέχει στον τουρίστα άμεση επαφή και συμμετοχή σε σκηνοθετημένες για τις τουριστικές ανάγκες δραστηριότητες. Η πέμπτη μορφή προσφέρει στον τουρίστα άμεση και αυθεντική επαφή και συμμετοχή στην αγροτική δραστηριότητα στις καθημερινές ανάγκες της φάρμας με συγκεκριμένα καθήκοντα και υποχρεώσεις όπως δενδροκομία, συγκομιδή καρπών, ανθοκομία, κτηνοτροφία, βιολογική γεωργία και εκτροφή ζώων, αποκτώντας περιβαλλοντική ευαισθησία.

Ο οικοαγροτουρισμός είναι ειδική μορφή αγροτουρισμού όπου εκτός από τις αγροτικές εργασίες προσφέρονται στον τουρίστα περιηγήσεις και παρακολούθηση πτηνών κ.α., ενώ στον αγροτουρισμό με εθελοντές που δεν έχουν χρηματοδοτική ικανότητα, οι εθελοντές συμμετέχουν ενεργά στην παραγωγική διαδικασία.

Τα δυνατά σημεία της SWOT ανάλυσης που διαθέτει η χώρα μας είναι: α) οι αγροτικές περιοχές με πληθώρα φυσικών πόρων με πλούσια χλωρίδα και πανίδα και τοπίων ιδιαίτερου φυσικού κάλλους β) οι περιοχές με ειδική παραγωγική δομή, γ) οι εκδηλώσεις θεματικού χαρακτήρα με υψηλής ποιότητας ανθρώπινο δυναμικό με αγρότες οι οποίοι ασκούν πολλαπλούς ρόλους, δηλαδή του οικοδεσπότη, του μάγειρα, του ξεναγού, του οδηγού, του συνόδου - παραγωγού τουριστικών ειδών και δ) η παροχή εγγυήσεων/ασφαλείας αναφορικά με θέματα υγείας και αντιμετώπισης έκτακτων αναγκών.

Χρηματοδοτικά εργαλεία είναι: Πρόγραμμα ενίσχυσης μέσω της Ευρωπαϊκής Ένωσης – αγροτουρισμού όπως LEADER, LEADER+, επιχειρησιακό πρόγραμμα αγροτικής ανάπτυξης και να συγκρότησης υπαίθρου (ΕΠΑΑΑΥ), περιφερειακά επιχειρησιακά προγράμματα (ΠΕΠ), Επιχειρησιακό πρόγραμμα ανταγωνιστικότητας (ΕΠΑΝ)

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΠΟΥ ΘΑ ΒΟΗΘΗΣΟΥΝ ΤΟΝ ΘΙΓΟΜΕΝΟ ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΟΡΟΝΩΙΚΗ ΚΡΙΣΗ ΤΟΥΡΙΣΜΟ

Προτεινόμενα μέτρα αποτελούν: α) η πρόβλεψη για θέματα χωροταξίας με καθιέρωση ορίου στον αριθμό των μικρών μονάδων που θα κατασκευαστούν σε μια αγροτική περιοχή β) ο αποκλεισμός των υπερκορεσμένων τουριστικά περιοχών στην ανάπτυξη αγροτουρισμού γ) οι πιστοποιήσεις ποιότητας των αγροτουριστικών καταλυμάτων σε διεθνές, εθνικό αλλά και τοπικό επίπεδο, δ) η εκπαίδευση όσων ασκούν αγροτουρισμό, ε) η προώθηση της Σφραγίδας Οικολογικής Ποιότητας ‘’Eco Label’’ στ) η ίδρυση “θερμοκοιτίδας” των νεοφυών επιχειρήσεων στον αγροτικό τομέα, ζ) το ανταγωνιστικό και κυρίως σταθερό φορολογικό πλαίσιο.

Ο αγροτουρισμός διαρκείας 1-2 εβδομάδων επιτυγχάνει αύξηση της τουριστικής περιόδου σε περιόδους μη αιχμής ως αντιστάθμισμα στην υπερζήτηση των θερινών μηνών για να έχουμε ποιοτικό τουρισμό τεσσάρων εποχών με καταναλωτική δαπάνη 25-30% μικρότερη των αστικών και θαλάσσιων περιοχών

Η δημιουργία και η προβολή πακέτων (clusters) υπηρεσιών και δράσεων θεματικών μορφών τουρισμού επιβάλλεται σήμερα παρά ποτέ καθόσον η κορονωϊκή κρίση απαιτεί μείωση αριθμού επισκεπτών, δημιουργώντας παράλληλα μια νέα τάξη πραγμάτων για αναζήτηση ποιοτικών τουριστών, γεγονός που θα ισοσκελίσει τον τουριστικό τζίρο, ενώ θα αναδείξει και την ανάγκη ανάπτυξης του πρωτογενή τομέα για ενίσχυση της αγροτικής οικονομίας με αύξηση εξαγωγών, καθιερώνοντας το Brand Name της Ελλάδας διεθνώς.

Κωνσταντίνος Κουσκούκης
Καθηγητής Δερματολογίας – Νομικός – Πρόεδρος της Ελληνικής Ακαδημίας Ιαματικής Ιατρικής - Πρόεδρος Ελληνικού Συνδέσμου Τουρισμού Υγείας

ΘΕΜΑΤΙΚΕΣ ΜΟΡΦΕΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ

Ιαματικός – Θερμαλιστικός Τουρισμός

Ο ιαματικός – θερμαλιστικός τουρισμός αξιοποιεί τις θεραπευτικές δυνατότητες της Ιαματικής Ιατρικής υπερβαίνοντας το παραδοσιακό λουτρικό μοντέλο της αποκλειστικής χρήσης του ιαματικού νερού.

Η Ιαματική Ιατρική μέχρι σήμερα είχε εμπειρική υπόσταση, με τη βοήθεια όμως της επιστημονικής τεκμηρίωσης της θερμικής, μηχανικής και ειδικότερα της χημικής δράσης των ιαματικών φυσικών πόρων αναδείχτηκε ως μία συμπληρωματική θεραπευτική μέθοδος στη θεραπευτική γκάμα της Κλασικής Ιατρικής.

ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΕΣ ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ

Οι θεραπευτικές δράσεις αφορούν άτομα όλων των ηλικιών για παθήσεις του μυοσκελετικού, νευρικού, αναπνευστικού, καρδιαγγειακού, αιμοποιητικού, γαστρεντερικού, ουρολογικού και ενδοκρινολογικού συστήματος, ωτορινολαρυγγολογικές, γυναικολογικές, αλλεργικές, καθώς και δερματολογικές παθήσεις ενδεικτικά αναφέρεται ότι πάσχουν από ψωρίαση 100.000.000 άτομα (WHO).

Οι θεραπευτικές εφαρμογές της Iαματικής Iατρικής με ιαματικούς φυσικούς πόρους είναι η Λουτροθεραπεία, η Ποσιθεραπεία, η Εισπνοθεραπεία, η Πηλοθεραπεία, η Θαλασσοθεραπεία, η Κλιματοθεραπεία και η Σπηλαιοθεραπεία.

ΑΝΑΓΚΑΙΑ ΟΣΟ ΠΟΤΕ, Η ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΟΥ ΙΑΜΑΤΙΚΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ

Η αξιοποίηση των πολλών σημαντικών πηγών, δυναμένων να εξελιχθούν από Ιαματικά Κέντρα που είναι σήμερα σε Θερμαλιστικά Κέντρα Ιαματικής Ιατρικής (Health Resorts) σε συνδυασμό πάντα με όλες τις εναλλακτικές μορφές τουρισμού που συνάδουν με το πνεύμα της βιώσιμης και αειφόρου ανάπτυξης, προσδίδει προστιθέμενη αξία στο τουριστικό προϊόν και αναδεικνύει τις αντίστοιχες περιοχές ως τόπους προορισμού των απαιτητικών πλέον τουριστών.

Τα παραπάνω πακέτα διακοπών προορισμού σε αυτά τα κέντρα απευθύνονται όχι μόνο σε ασθενείς και αλλά και στους συνοδούς των ασθενών, καθώς και σε άλλους επισκέπτες συνήθως ανώτερου εισοδηματικού επιπέδου. Επιπρόσθετα, απαιτείται η μακρά παραμονή των ατόμων σε αυτά τα θέρετρα, μεγαλύτερη από τα συνήθη τουριστικά πάρκα, προκειμένου να φανούν τα αποτελέσματα μιας ιαματικής θεραπείας διαρκείας 21 ημερών ανά εξάμηνο, καθιστώντας τους ασθενείς αναγκαστικούς repeaters, για να έχουμε τουρισμό 4 εποχών. Η θεραπεία αυτή διαρκείας μόνο 20΄ συνδυάζεται και με άλλες ειδικές θεραπείες, όπως αντικαπνιστική και αγχολυτική θεραπεία, ψυχοθεραπεία, διατροφολογία, ψηφιακή αποτοξίνωση και ευεξία σωματικής μεταμόρφωσης.

Η στρατηγική ανάπτυξης των υποδομών των ιαματικών πηγών για την παροχή των παραπάνω υπηρεσιών υγείας και ευεξίας προσδίδει προστιθέμενη αξία στις ιαματικές πηγές, καθόσον έχουν μεγάλο περιθώριο κέρδους σε σύγκριση πάντα με την απόδοση των κτιριακών υποδομών. Οι υπηρεσίες αυτές παρέχονται όχι μόνο στους ασθενείς-πελάτες, αλλά και στους συνοδούς τους εξασφαλίζοντας μεγαλύτερη επισκεψιμότητα και οικονομικά οφέλη.

Η νέα άνθηση του Ιαματικού Τουρισμού διεθνώς έχει οδηγεί τη χώρα μας στην ανάγκη να λάβει μερίδιο της παγκόσμιας αγοράς καθώς ο τζίρος του Ιαματικού Τουρισμού ανήλθε σε 56,2 δις δολάρια το 2017 με προβλεπόμενη άνοδο 6,5% για το 2022 ενώ ο παγκόσμιος τζίρος του Τουρισμού Υγείας ανήλθε σε 4,5 τρις δολάρια το 2018 σύμφωνα με το Global Wellness Institute.

Οι ιαματικές πηγές στην Ελλάδα είναι 750 και εκ των οποίων οι 124 λειτουργούν και είναι αναγνωρισμένες 70 και εξ αυτών μόνο οι 13 διαθέτουν σήμα λειτουργίας. Ο αριθμός των επισκεπτών ετησίως είναι εξαιρετικά μικρός σύμφωνα με στοιχεία του Enterprise Greece, οι γνώστες όμως της τουριστικής αγοράς αναφέρουν ότι τουλάχιστον 150.000 ασφαλισμένοι μπορούν να επισκεφθούν τις ιαματικές πηγές της χώρας μας, με τζίρο ανερχόμενο σε 300.000.000€, δεδομένης της χρηματοδότησης
των ταξιδιών των αλλοδαπών από τα ασφαλιστικά τους ταμεία, σύμφωνα με το ν 4213/2013 περί διασυνοριακής μετακίνησης ασθενών ενώ οι πλέον αισιόδοξοι ομιλούν για τζίρο 1 δις €.

Η ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΚΑΙ Η ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗ ΤΩΝ ΙΑΜΑΤΙΚΩΝ ΠΗΓΩΝ ΤΗΣ ΧΩΡΑΣ ΜΑΣ

Επιβάλλεται επομένως χάραξη νέας στρατηγικής που πραγματοποιεί η νέα διακυβέρνηση με επίσπευση των διαδικασιών έκδοσης υπουργικών αποφάσεων και προεδρικού διατάγματος για την προστασία των Ιαματικών πηγών. Το νέο θεσμικό πλαίσιο πρέπει να περιλαμβάνει την πιστοποίηση των παρόχων σύμφωνα με τα διεθνή standards, τη διαμόρφωση αναπτυξιακών κινήτρων και τη δημιουργία Cluster συνεργατικών μηχανισμών ανάμεσα σε νοσοκομεία, ιατρικά κέντρα και ξενοδοχεία καθώς και την εξειδίκευση του ν 4582/18 για τις προδιαγραφές των ιαματικών ιατρείων με επέκταση και στα ξενοδοχεία.

Ευοίωνη όμως προοπτική αποτελούν αφενός η συνειδητοποίηση της ηγεσίας του Υπουργείου Τουρισμού ότι η ανάπτυξη του Ιαματικού Τουρισμού αποτελεί μονόδρομο για την οικονομική ανάπτυξη της Ελλάδας συνεπικουρούμενη με τη διαχείριση έργων χρηματοδοτούμενων από τον αναπτυξιακό νόμο, ΕΣΠΑ, Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα Επενδύσεων, πρόγραμμα Horizon 2020, ΣΔΙΤ και άλλα προγράμματα και αφετέρου η ανάρτηση της διαδικτυακής πλατφόρμας «Greece from home» και η έγκαιρη διαφημιστική προβολή της Ελλάδος από τον ΕΟΤ.

Ο καθηγητής Δερματολογίας, νομικός και πρόεδρος της Ελληνικής Ακαδημίας Ιαματικής Ιατρικής, Κωνσταντίνος Κουσκούκης, παρουσιάζει τη Δευτέρα 25 Νοεμβρίου και ώρα 7μ.μ., στο θέατρο ΖΙΝΑ (Λεωφόρος Αλεξάνδρας 74, Αθήνα), το βιβλίο του «ΙΑΜΑΤΙΚΗ ΙΑΤΡΙΚΗ – ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑΤΙΚΕΣ ΘΕΡΑΠΕΙΕΣ», το οποίο κυκλοφόρησε πρόσφατα από την εκδοτική εταιρεία Doctors Media.

Για το βιβλίο και το συγγραφέα θα μιλήσουν οι:  

• Πατούλης Γεώργιος, περιφερειάρχης Αττικής, πρόεδρος ΚΕΔΕ, ΙΣΑ, IHTC, ELITOUR, GIGD.
• Σκανδαλάκης Παναγιώτης, καθηγητής Ανατομίας ΕΚΠΑ, τ. πρόεδρος ΚεΣΥ, τ. υφυπουργός.
• Κρεατσάς Γεώργιος, καθηγητής Μαιευτικής – Γυναικολογίας, τ. αντιπρύτανης ΕΚΠΑ.
• Κουτσιλιέρης Μιχαήλ, καθηγητής Πειραματικής Φυσιολογίας Ιατρικής Σχολής ΕΚΠΑ.
• Παπανικολάου Χριστίνα, βιοπαθολόγος, τ. γεν. γραμμ. Δημόσιας Υγείας Υπουργείου Υγείας.

Συντονίζει / προλογίζει: Παναγιώτα Μπλέτα, συγγραφέας / διανοήτρια.

Το βιβλίο «ΙΑΜΑΤΙΚΗ ΙΑΤΡΙΚΗ – ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑΤΙΚΕΣ ΘΕΡΑΠΕΙΕΣ»

Όπως επισημαίνει στο βιβλίο του ο καθηγητής Κωνσταντίνος  Κουσκούκης, η Ιαματική Iατρική είναι συμπληρωματική θεραπευτική μέθοδος της Κλασικής Ιατρικής με την οποία συνδυάζονται και αλληλοσυμπληρώνονται, για την επίτευξη του καλύτερου δυνατού θεραπευτικού αποτελέσματος.

Οι θεράποντες ιατροί έχοντας στο θεραπευτικό τους οπλοστάσιο τα προϊόντα της σύγχρονης φαρμακοβιομηχανίας, αξιοποιώντας συγχρόνως τα αποτελέσματα της καινοτόμου έρευνας πάνω στα φάρμακα, θα πρέπει να προσεγγίζουν συμπληρωματικά και όχι απαξιωτικά και τα επιστημονικά αποτελέσματα της έρευνας της Ιαματικής Ιατρικής, προς όφελος πάντα των ασθενών, χωρίς ανεπιθύμητες ενέργειες και σαφώς μικρότερη οικονομική επιβάρυνση.

Η Ιαματική Ιατρική, με τη βοήθεια της επιστημονικής τεκμηρίωσης της θερμικής, μηχανικής, χημικής και ειδικότερα της βιολογικής και ανοσολογικής δράσης των ιαματικών φυσικών πόρων, αναδείχτηκε ως μία συμπληρωματική θεραπευτική μέθοδος στο θεραπευτικό πλαίσιο της Κλασικής Ιατρικής, σύμφωνα με την απόφαση της ολομέλειας του ΚεΣΥ του 2018.

Οι θεραπευτικές δράσεις αφορούν σε παθήσεις του μυοσκελετικού, νευρικού, αναπνευστικού, καρδιαγγειακού, αιμοποιητικού, γαστρεντερικού, ουρολογικού και ενδοκρινολογικού συστήματος, καθώς και σε δερματολογικές, γυναικολογικές, αλλεργικές και ωτορινολαρυγγολογικές παθήσεις.

Οι θεραπευτικές μέθοδοι της Ιαματικής Ιατρικής με ιαματικούς φυσικούς πόρους είναι η εξωτερική υδροθεραπεία, η ποσιθεραπεία, η εισπνοθεραπεία, η πηλοθεραπεία, η θαλασσοθεραπεία, η σπηλαιοθεραπεία και η βιομετεωρολογική θεραπεία. Από καταβολής κόσμου η υγεία, η ευεξία, η δύναμη και η ομορφιά, συγκαταλέγονται μεταξύ των πολυτιμότερων αγαθών της ζωής.

Κίνητρο για την εκπόνηση αυτού του συγγράμματος, υπήρξε ο διακαής πόθος του συγγραφέα Κ. Κουσκούκη να αποδείξει ότι η Ιαματική Ιατρική ως συμπληρωματική θεραπεία βοηθά στη θεραπεία, αποκατάσταση και αποθεραπεία της σωματικής, ψυχικής και πνευματικής υγείας, αλλά και προληπτικά, αντιμετωπίζοντας την ασθένεια του γήρατος, με τη εφαρμογή σύγχρονων προδιαγραφών μακροζωίας, ευεξίας και ευζωίας.

Στο βιβλίο αυτό ο συγγραφέας κάνει επίσης μια ιστορική αναδρομή για την ιαματική θεραπεία από την αρχαιότητα έως και σήμερα και αναφέρεται αναλυτικά στις θερμομεταλλικές πηγές της Ελλάδας και τα θεραπευτικά χαρακτηριστικά τους και κάνει εκτεταμένη αναφορά στη θεραπευτική συμβολή της Ιαματικής Ιατρικής ανά κατηγορία παθήσεων.

Ακόμη στο βιβλίο αναφέρονται οι προοπτικές ανάπτυξής του τομέα της Ιαματικής Ιατρικής στη χώρα μας και η παρουσίαση προτάσεων για μια ολοκληρωμένη στρατηγική για την σωστή αξιοποίηση και αποτελεσματική εκμετάλλευση τους στην ελληνική αγορά και διεθνώς.

Ο συγγραφέας επίσης επισημαίνει ότι «χωρίς αμφιβολία, η ανάπτυξη τα Ιαματικής Ιατρικής στην Ελλάδα, µπορεί να συμβάλλει τα µέγιστα στην αναβάθμιση του ελληνικού τουρισμού και του Τουρισμού Υγείας γενικότερα βελτιώνοντας την εικόνα µας στο εξωτερικό, παρατείνοντας την τουριστική περίοδο σε 365 μέρες, συνδυάζοντας όλες τις θεματικές μορφές τουρισμού, δημιουργώντας παράλληλα νέες θέσεις εργασίας µέσω νέων επενδύσεων που θα δρομολογηθούν, µε απώτερο στόχο την οικονοµική ανάπτυξη».

Αυτή η προσπάθεια συνάδει απόλυτα με τις αρχές του παρόντος συγγράμματος,

που αποτυπώνει την παρούσα κατάσταση στην Ελλάδα με τις προσδοκίες ανάδειξης της χώρας μας ως παγκόσμιο «healthresort - medispa» για άτομα τρίτης ηλικίας, χρονίως πάσχοντες, αλλά και προληπτικά, υπό την ιατρική πάντα κάλυψη των

έμπειρων και διεθνώς καταξιωμένων Ελλήνων Ιατρών για να σταματήσουμε το

«braindrain» και να αναπτύξουμε το «braingain», καθόσον θα αυξάνεται το ενδιαφέρον διεθνώς για την αναζήτηση αναβαθμισμένων ιατρικών υπηρεσιών θεραπείας, αποκατάστασης, αντιγήρανσης και ευεξίας στην Ελλάδα.

Όραμά του συγγραφέα είναι να αναδείξει και να καθιερώσει διεθνώς, ότι οι Έλληνες Ιατροί που έχουν στο DNA τους την Ιατρική, ως απόγονοι του Ιπποκράτη, εφαρμόζουν το διηνεκές δόγμα του «ωφελέειν ή μη βλάπτειν». Το δόγμα αυτό ο συγγραφέας το πιστεύει ακράδαντα και διακονεί, παράλληλα με το δόγμα της μακροζωίας και της ευζωίας. Και δηλώνει ότι πρέπει να εφαρμόζουμε τις βέλτιστες πρακτικές του «Meditation» και όχι μόνο του «Medication», στο εξαίρετο και μοναδικό βιοκλίμα της Ελλάδας, με συνεργατικά σχήματα «Medical Thermal Clusters» αντιγήρανσης και πρόληψης, για να καταστήσουμε τη χώρα μας ένα παγκόσμιο θέρετρο υγείας και ευζωίας, δίνοντας υψηλή προστιθέμενη αξία στην εθνική μας οικονομία.

Αποκλειστική διάθεση του βιβλίου: DOCTORS MEDIA, Λ. Μεσογείων 330, 15341, Αγία Παρασκευή. Τηλ.: 2106538508 – email: Αυτή η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προστατεύεται από τους αυτοματισμούς αποστολέων ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε τη JavaScript για να μπορέσετε να τη δείτε. www.doctorsmedia.gr