Σε διεθνές επίπεδο, σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, ένας στους τέσσερις ενήλικες έχει κακοποιηθεί σεξουαλικά ως παιδί.

Η ομάδα «Άγγιγμα και Όρια» χρησιμοποιεί τη σεξουαλική διαπαιδαγώγηση ως ασπίδα προστασίας ενάντια στη βουβή αυτή επιδημία.

Οι αριθμοί είναι αμείλικτοι

Σύμφωνα με στοιχεία της UNICEF του 2017 από έρευνα που έγινε σε 28 χώρες, στις 9 από τις 10 περιπτώσεις εφήβων που κατήγγειλαν βιασμό ο δράστης ήταν «υπεράνω κάθε υποψίας», και ανήκε στο οικογενειακό ή φιλικό περιβάλλον του παιδιού.
Με βάση στοιχεία από 30 χώρες, σύμφωνα με άλλη έρευνα του ίδιου έτους, μόνο 1% των έφηβων κοριτσιών που έχουν πέσει θύματα βιασμού ζήτησαν τη βοήθεια ειδικού.

Το θέμα δεν αποτελεί πλέον ταμπού. Ωστόσο, ακόμα και σήμερα, οι διαθέσιμες στατιστικές που δημοσιεύονται κατά καιρούς από εθνικούς και διεθνείς οργανισμούς αδυνατούν να συλλάβουν την πραγματική διάσταση του φαινομένου, καθώς η συντριπτική πλειονότητα των περιστατικών δεν καταγγέλλεται.

O ΠΟΥ εκτιμά ότι περίπου 1 δισεκατομμύριο ανήλικοι μεταξύ 2 και 17 ετών υπέστησαν σωματική, σεξουαλική ή συναισθηματική βία τον τελευταίο χρόνο.

Η σεξουαλική κακοποίηση, σύμφωνα με στοιχεία της UNICEF του 2014, επηρεάζει πάνω από 120 εκατομμύρια κορίτσια παγκοσμίως (λίγο περισσότερα από 1 στα 10). Ωστόσο, τα κορίτσια σε ορισμένα μέρη του κόσμου βρίσκονται σίγουρα σε μεγαλύτερο κίνδυνο απ’ ό,τι σε άλλα.

Σε έκθεσή του το 2013, ο ΠΟΥ κάνει λόγο για σχεδόν 18 εκατομμύρια παιδιά θύματα σεξουαλικής κακοποίησης στην Ευρώπη. Αυτό αντιστοιχεί στο 13,4% των κοριτσιών και στο 5,7% των αγοριών. Σύμφωνα με έρευνα της UNICEF (2017) σε 28 ευρωπαϊκές χώρες, περίπου 2,5 εκατομμύρια κορίτσια αναφέρουν ότι έχουν υποστεί κάποιου είδους σεξουαλική βία πριν από τα 15 τους χρόνια.

Οι αριθμοί τρομάζουν και οι γονείς ανησυχούν.

Το κλειδί βρίσκεται στην πρόληψη

Η Λίνα Λυκομήτρου, συστημική ψυχοθεραπεύτρια, Σύμβουλος Ψυχικής Υγείας, Οικογένειας & Ζευγαριών, συνειδητοποίησε το 2017 πως το κλειδί βρίσκεται στην πρόληψη και έβαλε ως στόχο να μιλήσει ανοιχτά για αυτή τη βουβή κακοποίηση και να ενημερώσει τους ανθρώπους για την τεράστια ασπίδα που λέγεται «σεξουαλική διαπαιδαγώγηση».

«Με το να μιλάμε ανοιχτά κλείνουμε έναν φαύλο κύκλο επανάληψης της βίας. Όταν δεν μιλάμε, γινόμαστε τρόπον τινά συνένοχοι με τον θύτη στο να δημιουργεί και άλλα θύματα», μας εξηγεί η κ. Λυκομήτρου. «Ήμουν παρατηρητής σε αρκετά περιστατικά, είτε εντός, είτε εκτός θεραπευτικής διαδικασίας. Είχα θεραπευόμενους που είχαν βιώσει παρενόχληση ή κακοποίηση. Και μέσα από το περιβάλλον μου όμως, έχω υπάρξει μάρτυρας πολλών περιστατικών. Συνειδητοποίησα λοιπόν τη διάσταση του φαινομένου και σκέφτηκα ότι έπρεπε να δώσουμε έμφαση στην πρόληψή του. Και πρόληψη είναι η γνώση, η σεξουαλική διαπαιδαγώγηση από πολύ μικρή ηλικία, τα όρια και η συναισθηματική σχέση με τους γονείς. Έτσι γεννήθηκε το “Άγγιγμα και Όρια” το 2017».

Τι είναι το «Άγγιγμα και Όρια»

Το «Άγγιγμα και Όρια» είναι μια δράση εστιασμένη στη σεξουαλική διαπαιδαγώγηση, με κύριο και βασικό της σκοπό την προστασία των παιδιών σε σχέση με το σώμα τους. Αποτελείται από μια ομάδα ειδικών (ψυχολόγους, θεατροπαιδαγωγούς και δικηγόρο), οι οποίοι μαζί πραγματοποιούν συναντήσεις τριών κύκλων.

Στον 1ο και 2ο κύκλο πραγματοποιούνται ομιλίες για ενήλικες με θέμα τη «Διαπαιδαγώγηση και Διαχείριση της Σεξουαλικότητας του Παιδιού» και το  «Άγγιγμα: Όρια και Προστασία».

Στον 3ο κύκλο πραγματοποιούνται βιωματικά εργαστήρια για παιδιά 4 έως 12 χρόνων, χωρισμένα ανά ηλικιακές ομάδες, με θέμα «Συναισθήματα, Σώμα και Προστασία».

Στόχος της δράσης είναι η ενημέρωση σχετικά με την αυτονομία που μπορεί και χρειάζεται να έχει ένα παιδί σε σχέση με το σώμα του· πώς αυτό επιδρά στην αυτοεκτίμηση, τον αυτοσεβασμό αλλά και την αυτοπροστασία του.

Οι συναντήσεις πραγματοποιούνται σε σχολεία, δήμους, ημερίδες και μεμονωμένες εκδηλώσεις.

Η ομάδα, εκτός από την Λίνα Λυκομήτρου, απαρτίζεται από τη σχολική ψυχολόγο-ψυχοθεραπεύτρια Μαρία Σκόρδου, τις θεατροπαιδαγωγούς Μυρτώ Χρυσανθοπούλου, Φιλίππη Ρούβαλλη και Μάγια Παπαγεωργίου και τη δικηγόρο Αλεξία Βέννη.

Επόμενη στάση της ομάδας η Πύλος, όπου στις 14 Δεκεμβρίου θα πραγματοποιηθεί ημερίδα με τη στήριξη του Δήμου και των συλλόγων γονέων και διδασκόντων των δημοτικών σχολείων της περιοχής.

«Είναι σημαντικό να μας γνωρίσει η επαρχία, που έχει και τη μεγαλύτερη ανάγκη από άποψη ενημέρωσης για το συγκεκριμένο θέμα», επισημαίνει η κ. Λυκομήτρου.

«Οι γονείς έρχονται στις συναντήσεις μας με πολλή ανησυχία και ανάγκη για ενημέρωση, και φεύγουν αρκετά καθησυχασμένοι και ανακουφισμένοι. Όσο για τα παιδιά, φεύγουν ενδυναμωμένα και με περισσότερες γνώσεις, απαραίτητες για να προστατεύσουν τον εαυτό τους. Στους κύκλους των συναντήσεών μας, πολλοί ενήλικες μοιράζονται δικές τους εμπειρίες παρενόχλησης, είτε από την παιδική τους ηλικία είτε από την ενήλική ζωή τους. Όσο για τα παιδιά, αφού πάρουν το ερέθισμα από εμάς, αν τους έχει ήδη συμβεί κάτι θα το εκφράσουν αργότερα σε έναν άνθρωπο με τον οποίον νιώθουν πολλή ασφάλεια, είτε μέσα στην οικογένεια είτε σε κάποιο άλλο οικείο πρόσωπο», διευκρινίζει η κ. Λυκομήτρου.

Πώς μπορούμε να αντιληφθούμε αν το παιδί μας βιώνει σεξουαλική κακοποίηση;

Συνήθως οι δράστες στοχοποιούν ένα παιδί το οποίο είναι ακόλουθος των «θέλω» των άλλων. Ένα παιδί που δεν λέει όχι.

Όσο για τα σημάδια, μπορεί να μην δούμε και τίποτα. Γιατί η κακοποίηση πολλές φορές παγώνει, οπότε η συμπεριφορά του παιδιού μπορεί να συνεχίσει να είναι η ίδια. Από ένα παιδί το οποίο κακοποιείται σεξουαλικά, είναι εξαιρετικά σπάνιο να το ακούσουμε να μιλάει για αυτό. Αυτό που μπορούμε να παρατηρήσουμε είναι ξαφνικές αλλαγές την συμπεριφορά του. Ξαφνικές φοβίες για μέρη, καταστάσεις ή ανθρώπους. Ξαφνικό θυμό, ξαφνικές αλλαγές στον ύπνο, ξαφνικές αλλαγές στο φαγητό. Ή να αρνείται σε μικρές ηλικίες, που ακόμα τα ντύνουμε εμείς τα παιδιά, να βγάλει ή να βάλει τα ρούχα του… Ή να μην θέλει να το αγγίζουν σε συγκεκριμένα σημεία, όπως στα μαλλιά. Επίσης, ένας τρόπος που επιλέγουν τα παιδιά να δείξουν ότι βιώνουν κάποιας μορφής σεξουαλική κακοποίηση είναι μέσα από το παιχνίδι.

Να σημειώσουμε ότι όταν μιλάμε για σεξουαλική κακοποίηση, δεν μιλάμε απαραίτητα για διείσδυση. Μιλάμε κυρίως για τα ερωτικά αγγίγματα, τα οποία είναι εξίσου επώδυνα και κακοποιητικά για την ψυχή ενός ανθρώπου.

Πώς μπορούμε να αντιληφθούμε τις προθέσεις τρίτων προς τα παιδιά, χωρίς όμως να υπερβάλλουμε;

Άνθρωποι που μπορούν να κακοποιήσουν σεξουαλικά ένα παιδί έχουν κοινωνική ζωή παρόμοια με τη δική μας. Έχουν σταθερή δουλειά, φίλους, οικογένεια, σχέση, είναι παντρεμένοι με παιδιά ή χωρίς. Δεν υπάρχει κάτι στην εμφάνιση ή στη στάση ζωής τους που να προδίδει τις σκέψεις και τους σκοπούς τους. Γι’ αυτό χρειάζεται να ρίξουμε μια δεύτερη ή μια τρίτη ματιά, απομακρυσμένη από το συναίσθημα ή την κοινωνική εικόνα που μπορεί να έχουμε για τον συγκεκριμένο άνθρωπο, και να παρατηρήσουμε κυρίως συμπεριφορές.

Συνήθως είναι ένας άνθρωπος πολύ ελεγκτικός είτε προς την οικογένεια του (αν εκεί είναι το θύμα) ή προς την οικογένεια και το παιδί στο οποίο έχει στοχεύσει. Αυτός ο έλεγχος όμως έχει πάντα ένα πολύ ωραίο περιτύλιγμα. Είναι πολύ καλά καμουφλαρισμένος. Κάποια από τα χαρακτηριστικά του λοιπόν είναι η έντονη ανάγκη για κυριαρχία και έλεγχο, η ανασφάλεια, η ανωριμότητα-παλινδρόμηση σε παιδικά συναισθήματα, με έντονες εκρήξεις θυμού, έλλειψη συναισθηματικού ελέγχου, έλλειψη ενσυναίσθησης. Δεν σημαίνει βέβαια ότι αν έχουμε έναν τέτοιο άνθρωπο στο περιβάλλον μας είναι απαραίτητα παιδεραστής!

Ποια είναι τα όρια στο άγγιγμα;

Ο τρόπος που αγγίζουμε ένα μωρό και στη συνέχεια ένα παιδί, είναι ο τρόπος μέσα από τον οποίο μαθαίνει για το άγγιγμα. Πώς το αγγίζουν οι γονείς του, πώς επιτρέπουν εκείνοι να το αγγίζουν άτομα έξω από την οικογένεια. Τι επιτρέπεται και τι δεν επιτρέπεται είναι αρχικά μια διαδικασία βιωματική. Από την ηλικία των 3 ετών είναι σημαντικό να μιλήσουμε πιο ξεκάθαρα για τα όρια στο άγγιγμα που ορίζονται από την έννοια του ιδιωτικού. Τα ιδιωτικά μέρη στο σώμα, ο ιδιωτικός χώρος και ο ιδιωτικός χρόνος.

Τα γεννητικά μας όργανα, ο ποπός, το στήθος αλλά και το στόμα, είναι τα ιδιωτικά μας μέρη και οι λόγοι που μπορεί κάποιος να μας αγγίξει σε αυτά είναι για την υγιεινή μας και για ιατρικούς λόγους. Στη συνέχεια, όταν μιλάμε για ιδιωτικότητα στον χώρο, θα μιλήσουμε για το πού επιτρέπεται το παιδί να αγγίζει τα ιδιωτικά του μέρη ή πού μπορεί να είναι χωρίς εσώρουχο και πού όχι. Ακολούθως μπορούμε να μιλήσουμε και για ιδιωτικό χρόνο. Ο χρόνος του αυνανισμού, η ώρα της τουαλέτας ή η ώρα του μπάνιου, ακόμα και η ώρα της αλλαγής ρούχων, είναι ιδιωτικός χρόνος.

Από ποια ηλικία αλλάζουν τα όρια;

Τα όρια στο άγγιγμα δεν αλλάζουν με την ηλικία. Όπως στην παιδική ηλικία κανείς δεν έχει το δικαίωμα να μας αγγίξει στα ιδιωτικά μας σημεία, έτσι και στην εφηβεία όπως και στην ενήλικη ζωή, κανείς δεν έχει δικαίωμα να μας αγγίξει αν εμείς δεν το επιθυμούμε. Το όριο στην εφηβεία και στην ενήλικη ζωή μπορεί να ορίζεται από το συναίσθημα που δημιουργεί το άγγιγμα. Αν ένα άγγιγμα μας κάνει να νιώθουμε όμορφα, είναι ένα άγγιγμα που είναι μέσα στα όρια μας. Αν ένα άγγιγμα μας κάνει να νιώθουμε άβολα, είναι ένα άγγιγμα που έχει ξεπεράσει τα όριά μας.

Πώς βοηθούν αυτά τα όρια στην ανάπτυξη των παιδιών;

Όπως κάθε άλλο όριο που θέτουμε στα παιδιά, τα όρια στο άγγιγμα βοηθούν στην προστασία των παιδιών καθώς και στην ανάπτυξη μια υγιούς σεξουαλικής ζωής. Όταν ένας γονιός θέτει τα σωματικά όρια στα παιδιά, τα βοηθά στην υγιή κοινωνικοσυναισθηματική τους ανάπτυξη. Τα βοηθά να γνωρίζουν το δικαίωμά τους να πουν «όχι» και φυσικά το δικαίωμα της επιλογής. Μαθαίνουν να νοιάζονται για τους άλλους και να διαχειρίζονται τα δύσκολα συναισθήματά τους.

Τα όρια είναι οδηγός συμπεριφοράς και αυτοπειθαρχίας. Μαθαίνουν τα παιδιά να ελέγχουν τις ορμές τους, να μην παραβιάζουν τα όρια των άλλων και να μην παρενοχλούν τους άλλους. Τα όρια βοηθούν το παιδί να διατηρεί την ασφάλειά του, καθώς και τη σωματική και συναισθηματική υγεία του.

Πώς η σεξουαλική διαπαιδαγώγηση βοηθάει στην προστασία των παιδιών από τα επικίνδυνα αγγίγματα;

Η σεξουαλική διαπαιδαγώγηση είναι ίσως η σημαντικότερη ασπίδα για ένα παιδί. Είναι μια διαδικασία μέσα από την οποία μαθαίνει το σώμα του, μαθαίνει τα όρια που υπάρχουν σε αυτό σε σχέση με τους άλλους και το πότε και με ποιον τρόπο αυτά μπορούν να καταπατηθούν. Γι’ αυτό η σεξουαλική διαπαιδαγώγηση ξεκινάει από την ηλικία των 2-3 ετών, χωρίς να την ξεχωρίζουμε από την υπόλοιπη διαπαιδαγώγησή του.

Πώς λειτουργεί η θεατροπαιδαγωγική προσέγγιση ως εργαλείο για τη σεξουαλική διαπαιδαγώγηση των παιδιών;

Τα θεατροπαιδαγωγικά προγράμματα αποτελούν ένα χαρακτηριστικό εργαλείο της βιωματικής και συνεργατικής μάθησης στην οποία συμμετέχει όλο το σώμα, η λογική και οι αισθήσεις. Αποτελεί ομαδική εμπειρία και συμβαίνει στο εδώ και τώρα. Τα παιδιά παίζουν. Το παιχνίδι τούς είναι οικείο και ψυχαγωγικό. Με τον τρόπο αυτό ενεργοποιείται φυσικά η διάθεση για συμμετοχή και βοηθά τα παιδιά να αντιληφθούν βιωματικά το νόημα της γνώσης και να κατανοήσουν βαθύτερα το θέμα. Ο συνδυασμός λεκτικής και μη λεκτικής επικοινωνίας και η χρήση οπτικών ερεθισμάτων εντείνει το ενδιαφέρον και την προσοχή. Η σεξουαλική διαπαιδαγώγηση είναι ένα θέμα που συνδέεται άμεσα με το σώμα μας και έτσι αξιοποιούμε τη χρήση του σώματος και την αυτοέκφραση των παιδιών.

Πώς χρησιμοποιούνται ως θεατροπαιδαγωγικό μέσο οι κούκλες στις πιο μικρές ηλικίες;

Οι τέσσερις αυτές κούκλες δεν είναι ένα απλό μέσο για εμάς. Είναι ένα «έμψυχο» υλικό και τέσσερα επιπλέον άτομα στην ομάδα. Άτομα τα οποία έχουν φύλο, όνομα, παρελθόν, παρόν και μέλλον, όπως όλοι μας δηλαδή. Είναι λοιπόν τέσσερα μέλη της κοινότητας «Άγγιγμα και όρια» τα οποία μπορούν να έρθουν πιο κοντά στα παιδιά καθώς είναι πιο κοντά στη δική τους ηλικία και μπορούν να μοιραστούν τις γνώσεις τους σχετικά με τη σεξουαλική αγωγή και όχι μόνο. Η χρήση της κούκλας στα θεατροπαιδαγωγικά δρώμενα και γενικότερα στην εκπαίδευση είναι άμεσα συνυφασμένη με την ανάπτυξη της ενσυναίσθησης. Έτσι για λίγο ο ενήλικας έχει μόνο τον ρόλο του παρατηρητή και συντονιστή και τον λόγο τον έχουν οι τέσσερις, ειδικά για εμάς κατασκευασμένοι, φίλοι μας, οι οποίοι μέσα από έναν μεταξύ τους διάλογο για δικά τους βιώματα θα φέρουν με πολύ όμορφο τρόπο θέματα προς συζήτηση στην ομάδα.

Ποιο είναι το Νομικό Πλαίσιο και κατά πόσον επιβάλλει πραγματική τιμωρία;

Νομικό πλαίσιο για την παιδική σεξουαλική κακοποίηση συνίσταται σε διατάξεις προβλεπόμενες στον Ποινικό Κώδικα (κυρίως άρθρα 336 – 353 Π.Κ.), τη Διεθνή Σύμβαση του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών για τα δικαιώματα του παιδιού (Ν. 2101/1992) και το Ν. 3500/2006 για την αντιμετώπιση της ενδοοικογενειακής βίας. Πρόκειται για διατάξεις που προβλέπουν ιδιαιτέρως αυστηρές -στερητικές της ελευθερίας- ποινές για τους δράστες που διαπράττουν εγκλήματα με θύματα ανηλίκους (π.χ. ποινή κάθειρξης σε περιπτώσεις γενετήσιων πράξεων με ανηλίκους, κατάχρησης ανηλίκων σε ασέλγεια, πορνογραφίας ανηλίκων κλπ).

Ωστόσο, θα πρέπει να επισημανθεί η ανυπαρξία νόμου που να αποσκοπεί στην πρόληψη της παιδικής σεξουαλικής κακοποίησης – όπως και εν γένει της κάθε μορφής κακοποίησης ανηλίκων. Τέλος, ερωτήματα προκαλούνται αναφορικά με το κατά πόσον επιβάλλεται εν τέλει πραγματική τιμωρία στους δράστες εγκλημάτων σεξουαλικής κακοποίησης ανηλίκων, λαμβανομένων υπόψη των προβλεπόμενων ευεργετικών ποινικών διατάξεων περί αναστολής εκτέλεσης ποινής, περί μείωσης της ποινής λόγω ηλικίας ή εργασίας των δραστών στα σωφρονιστικά ιδρύματα κλπ.

Info

Αν θέλετε κι εσείς να διοργανώσετε στο σχολείο σας ή στον δήμο σας έναν κύκλο συναντήσεων, μπορείτε να επικοινωνήσετε με την ομάδα «Άγγιγμα και Όρια» μέσω της σελίδας της, ή στέλνοντας mail στο Αυτή η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προστατεύεται από τους αυτοματισμούς αποστολέων ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε τη JavaScript για να μπορέσετε να τη δείτε.

Πηγή ΕΡΤ