Ο χασάπης της Θεσσαλονίκης, οι πολεμικές αποζημιώσεις και ένα (ακόμα) δάνειο από τη Γερμανία
γράφει ο Θωμάς Σίδερης
72 χρόνια πριν. 15 Μαρτίου 1943. Από τον παλιό σιδηροδρομικό σταθμό της Θεσσαλονίκης ξεκινά η ατμομηχανή με τα διακριτικά Λβ946. Ο Ευθύμης Κοντόπουλος, πρόεδρος του Συλλόγου Φίλων Σιδηροδρόμου Θεσσαλονίκης, έχοντας αφήσει πίσω του την ένατη δεκαετία της ζωής του, θυμάται τα ειδικά διαμορφωμένα βαγόνια της αμαξοστοιχίας. Εκεί μέσα βρίσκονται στοιβαγμένοι 2.800 Εβραίοι της πόλης, οι περισσότεροι από τη συνοικία του Βαρόνου Χιρς. Εκτός από κάποιους εμπόρους και μερικά ευκατάστατα μέλη της Κοινότητας, η πλειοψηφία είναι χαμάληδες στο λιμάνι, πάμφτωχοι άνθρωποι, άνεργοι, χωρίς στον ήλιο μοίρα. Εδώ καταρρίπτεται ένας πρώτος μύθος για το ποιοι εκτοπίστηκαν.
Τους επόμενους δύο μήνες θα φύγουν από τον σταθμό της Θεσσαλονίκης άλλα 17 τρένα. Όλα τους έχουν προορισμό τα στρατόπεδα του θανάτου Άουσβιτς και Μπιρκενάου της Πολωνίας. Από τους 46.091 Εβραίους της Θεσσαλονίκης που μεταφέρθηκαν στα στρατόπεδα συγκέντρωσης, επέστρεψαν μόνο 1950.
“Κατάφεραν να επιζήσουν όσοι ήξεραν καλά μια τέχνη”, σημειώνει ο συγγραφέας και φιλόλογος Λέων Ναρ. Έπρεπε να δείχνουν υπομονή και εφευρετικότητα στα καταναγκαστικά έργα και σε μια καθημερινότητα όπου η ζωή και ο θάνατος συναντιόνταν στο ίδιο συρματόπλεγμα.
Εμπνευστής και εκτελεστής της εξόντωσης των Εβραίων της Θεσσαλονίκης ο 32χρονος λοχαγός των Ναζί Μαξ Μέρτεν. Στο πλευρό του, ο υπασπιστής του Αρθούρος Μάισνερ, τον οποίον αυτοβούλως θα υπερασπίσει 14 χρόνια αργότερα ενώπιον Ελλήνων δικαστών στο Γραφείο Εγκληματιών Πολέμου στην Αθήνα.
7 Ιουλίου του 1942 η Κομαντατούρ εκδίδει διαταγή “περί μέτρων κατά των Εβραίων και των περιουσιών αυτών”. Ο Μέρτεν βρίσκει πρόσφορο έδαφος και την ώρα που οι Εβραίοι της Θεσσαλονίκης φορούν το κίτρινο άστρο του Δαυίδ, εκτελεί με χειρουργική ακρίβεια το σχέδιο λεηλασίας των περιουσιών τους, φτάνοντας ακόμα και στην τυμβωρυχία του Εβραϊκού νεκροταφείου. Σχεδόν εννιά μήνες αργότερα, ο καπνός της ατμομηχανής Λβ946 θα σκεπάσει τη συνοικία του Βαρόνου Χιρς.
Αμέσως μετά τον πόλεμο, ο Μέρτεν συλλαμβάνεται από τους Αμερικανούς και εκείνοι κινούν τις διαδικασίες για να παραδοθεί στην Ελλάδα, στη χώρα δηλαδή που τέλεσε τα εγκλήματά του. Αυτό άλλωστε προέβλεπε και η διεθνής συμφωνία που είχε ήδη υπογραφεί από τις συμμαχικές δυνάμεις το 1943. Η Ελλάδα όμως δίνει για πρώτη φορά συγχωροχάρτι στον Μέρτεν διά χειρός του Έλληνα στρατιωτικού ακολούθου στο Βερολίνο. Ο Μέρτεν απεκδύεται τον χιτώνα του εγκληματία πολέμου, με τις ευλογίες μάλιστα της Ελλάδας, και αρχίζει την πολιτική του καριέρα. Εμφανίζεται ως συνιδρυτής πολιτικού κόμματος και εργάζεται με ζήλο στο υπουργείο Δικαιοσύνης της Δυτικής Γερμανίας και, μάλιστα, ως υψηλόβαθμο στέλεχος.
Η δεύτερη φορά πουν η Ελλάδα θα αθωώσει πανηγυρικά τον Μέρτεν για τα εγκλήματά του κατά των Εβραίων της Θεσσαλονίκης -και όχι μόνο- θα έρθει περίπου δέκα χρόνια αργότερα. Το πολιτικό προσωπικό της χώρας υποταγμένο πλήρως στις έξωθεν πιέσεις και στους καταφανείς εκβιασμούς θα κάνει τα αδύνατα δυνατά για να ξεπλύνει το ναζιστικό παρελθόν του.
Ο Μέρτεν προφυλακίζεται, η κυβέρνηση της ΕΡΕ θα φέρει στην ελληνική Βουλή νόμο περί “αναστολής διώξεως” των εγκληματιών πολέμου με την υποσημείωση ότι δεν αφορά στον Μέρτεν, αλλά οι δικηγόροι του θα τον υπερασπιστούν με αιχμή του δόρατος τον συγκεκριμένο νόμο. Τον Μάρτιο του 1959, 16 χρόνια μετά από κείνο το τρένο για το Άουσβιτς, ο Μέρτεν τελικώς καταδικάζεται σε 25 χρόνια κάθειρξης, κατά συγχώνευση, για παράνομες φυλακίσεις και εγκλεισμούς σε στρατόπεδα συγκέντρωσης Ελλήνων και Ισραηλιτών, φόνους και θάνατο από ασιτία Ισραηλιτών, τρομοκράτηση σε βάρος 56.000 Ισραηλιτών, καταστροφή του Εβραϊκού νεκροταφείου της Θεσσαλονίκης, εκτοπίσεις 40.000 Εβραίων σε γερμανικά στρατόπεδα.
Τελικώς, ο ναζιστής λοχαγός θα μείνει στη φυλακή μόνο 8 μήνες. Ήδη, από τον προηγούμενο χρόνο η Ελλάδα εκλιπαρεί τη Γερμανία για ένα δάνειο 200 εκατομμυρίων μάρκων για αναπτυξιακές ανάγκες της. Κωνσταντίνος Καραμανλής και Ευάγγελος Αβέρωφ, πρωθυπουργός και υπουργός Εξωτερικών αντιστοίχως, υποχωρούν ατάκτως στις πιέσεις του Γερμανού καγκελαρίου Κόνραντ Αντενάουερ. Από τη μια ο εκβιασμός του δανείου και από την άλλη ο εκβιασμός για τις υπόγειες σχέσεις του πολιτικού προσωπικού της χώρας με τους Ναζί κατά τη διάρκεια της Κατοχής αποδίδουν καρπούς.
Οι Times της εποχής συμπυκνώνουν πολύ εύστοχα σε μια μόνο φράση το προσκήνιο και το παρασκήνιο της υπόθεσης Μέρτεν: «Η Ελλάς αμνηστεύει τους σφαγείς της».
Για την ιστορία, στις 28 Σεπτεμβρίου του 1960, η γερμανική εφημερίδα Ηχώ του Αμβούργου και το περιοδικό Der Spiegel δημοσίευσαν αφηγήσεις του Μαξ Μέρτεν, σύμφωνα με τις οποίες ο πρωθυπουργός Κωνσταντίνος Καραμανλής, ο υπουργός Εσωτερικών Δημήτρης Μακρής και η σύζυγός του, Δοξούλα, ήταν “έμμισθοι πληροφοριοδότες των γερμανικών αρχών Κατοχής και για τις πολύτιμες πληροφορίες που είχαν δώσει, σχετικά με την Αντίσταση, πήραν ανταμοιβή από τις κατασχεμένες περιουσίες των Εβραίων”.
– Απόσπασμα από την εκπομπή “Αφύλαχτη Διάβαση’ του Β’ Προγράμματος της ERTopen όπως μεταδόθηκε την Κυριακή 15 Μαρτίου 2015, 72 χρόνια ακριβώς μετά το πρώτο τρένο για το Άουσβιτς με Εβραίους της Θεσσαλονίκης.
πηγή: treno.gr
72 χρόνια πριν. 15 Μαρτίου 1943. Από τον παλιό σιδηροδρομικό σταθμό της Θεσσαλονίκης ξεκινά η ατμομηχανή με τα διακριτικά Λβ946. Ο Ευθύμης Κοντόπουλος, πρόεδρος του Συλλόγου Φίλων Σιδηροδρόμου Θεσσαλονίκης, έχοντας αφήσει πίσω του την ένατη δεκαετία της ζωής του, θυμάται τα ειδικά διαμορφωμένα βαγόνια της αμαξοστοιχίας. Εκεί μέσα βρίσκονται στοιβαγμένοι 2.800 Εβραίοι της πόλης, οι περισσότεροι από τη συνοικία του Βαρόνου Χιρς. Εκτός από κάποιους εμπόρους και μερικά ευκατάστατα μέλη της Κοινότητας, η πλειοψηφία είναι χαμάληδες στο λιμάνι, πάμφτωχοι άνθρωποι, άνεργοι, χωρίς στον ήλιο μοίρα. Εδώ καταρρίπτεται ένας πρώτος μύθος για το ποιοι εκτοπίστηκαν.
Τους επόμενους δύο μήνες θα φύγουν από τον σταθμό της Θεσσαλονίκης άλλα 17 τρένα. Όλα τους έχουν προορισμό τα στρατόπεδα του θανάτου Άουσβιτς και Μπιρκενάου της Πολωνίας. Από τους 46.091 Εβραίους της Θεσσαλονίκης που μεταφέρθηκαν στα στρατόπεδα συγκέντρωσης, επέστρεψαν μόνο 1950.
“Κατάφεραν να επιζήσουν όσοι ήξεραν καλά μια τέχνη”, σημειώνει ο συγγραφέας και φιλόλογος Λέων Ναρ. Έπρεπε να δείχνουν υπομονή και εφευρετικότητα στα καταναγκαστικά έργα και σε μια καθημερινότητα όπου η ζωή και ο θάνατος συναντιόνταν στο ίδιο συρματόπλεγμα.
Εμπνευστής και εκτελεστής της εξόντωσης των Εβραίων της Θεσσαλονίκης ο 32χρονος λοχαγός των Ναζί Μαξ Μέρτεν. Στο πλευρό του, ο υπασπιστής του Αρθούρος Μάισνερ, τον οποίον αυτοβούλως θα υπερασπίσει 14 χρόνια αργότερα ενώπιον Ελλήνων δικαστών στο Γραφείο Εγκληματιών Πολέμου στην Αθήνα.
7 Ιουλίου του 1942 η Κομαντατούρ εκδίδει διαταγή “περί μέτρων κατά των Εβραίων και των περιουσιών αυτών”. Ο Μέρτεν βρίσκει πρόσφορο έδαφος και την ώρα που οι Εβραίοι της Θεσσαλονίκης φορούν το κίτρινο άστρο του Δαυίδ, εκτελεί με χειρουργική ακρίβεια το σχέδιο λεηλασίας των περιουσιών τους, φτάνοντας ακόμα και στην τυμβωρυχία του Εβραϊκού νεκροταφείου. Σχεδόν εννιά μήνες αργότερα, ο καπνός της ατμομηχανής Λβ946 θα σκεπάσει τη συνοικία του Βαρόνου Χιρς.
Αμέσως μετά τον πόλεμο, ο Μέρτεν συλλαμβάνεται από τους Αμερικανούς και εκείνοι κινούν τις διαδικασίες για να παραδοθεί στην Ελλάδα, στη χώρα δηλαδή που τέλεσε τα εγκλήματά του. Αυτό άλλωστε προέβλεπε και η διεθνής συμφωνία που είχε ήδη υπογραφεί από τις συμμαχικές δυνάμεις το 1943. Η Ελλάδα όμως δίνει για πρώτη φορά συγχωροχάρτι στον Μέρτεν διά χειρός του Έλληνα στρατιωτικού ακολούθου στο Βερολίνο. Ο Μέρτεν απεκδύεται τον χιτώνα του εγκληματία πολέμου, με τις ευλογίες μάλιστα της Ελλάδας, και αρχίζει την πολιτική του καριέρα. Εμφανίζεται ως συνιδρυτής πολιτικού κόμματος και εργάζεται με ζήλο στο υπουργείο Δικαιοσύνης της Δυτικής Γερμανίας και, μάλιστα, ως υψηλόβαθμο στέλεχος.
Η δεύτερη φορά πουν η Ελλάδα θα αθωώσει πανηγυρικά τον Μέρτεν για τα εγκλήματά του κατά των Εβραίων της Θεσσαλονίκης -και όχι μόνο- θα έρθει περίπου δέκα χρόνια αργότερα. Το πολιτικό προσωπικό της χώρας υποταγμένο πλήρως στις έξωθεν πιέσεις και στους καταφανείς εκβιασμούς θα κάνει τα αδύνατα δυνατά για να ξεπλύνει το ναζιστικό παρελθόν του.
Ο Μέρτεν προφυλακίζεται, η κυβέρνηση της ΕΡΕ θα φέρει στην ελληνική Βουλή νόμο περί “αναστολής διώξεως” των εγκληματιών πολέμου με την υποσημείωση ότι δεν αφορά στον Μέρτεν, αλλά οι δικηγόροι του θα τον υπερασπιστούν με αιχμή του δόρατος τον συγκεκριμένο νόμο. Τον Μάρτιο του 1959, 16 χρόνια μετά από κείνο το τρένο για το Άουσβιτς, ο Μέρτεν τελικώς καταδικάζεται σε 25 χρόνια κάθειρξης, κατά συγχώνευση, για παράνομες φυλακίσεις και εγκλεισμούς σε στρατόπεδα συγκέντρωσης Ελλήνων και Ισραηλιτών, φόνους και θάνατο από ασιτία Ισραηλιτών, τρομοκράτηση σε βάρος 56.000 Ισραηλιτών, καταστροφή του Εβραϊκού νεκροταφείου της Θεσσαλονίκης, εκτοπίσεις 40.000 Εβραίων σε γερμανικά στρατόπεδα.
Τελικώς, ο ναζιστής λοχαγός θα μείνει στη φυλακή μόνο 8 μήνες. Ήδη, από τον προηγούμενο χρόνο η Ελλάδα εκλιπαρεί τη Γερμανία για ένα δάνειο 200 εκατομμυρίων μάρκων για αναπτυξιακές ανάγκες της. Κωνσταντίνος Καραμανλής και Ευάγγελος Αβέρωφ, πρωθυπουργός και υπουργός Εξωτερικών αντιστοίχως, υποχωρούν ατάκτως στις πιέσεις του Γερμανού καγκελαρίου Κόνραντ Αντενάουερ. Από τη μια ο εκβιασμός του δανείου και από την άλλη ο εκβιασμός για τις υπόγειες σχέσεις του πολιτικού προσωπικού της χώρας με τους Ναζί κατά τη διάρκεια της Κατοχής αποδίδουν καρπούς.
Οι Times της εποχής συμπυκνώνουν πολύ εύστοχα σε μια μόνο φράση το προσκήνιο και το παρασκήνιο της υπόθεσης Μέρτεν: «Η Ελλάς αμνηστεύει τους σφαγείς της».
Για την ιστορία, στις 28 Σεπτεμβρίου του 1960, η γερμανική εφημερίδα Ηχώ του Αμβούργου και το περιοδικό Der Spiegel δημοσίευσαν αφηγήσεις του Μαξ Μέρτεν, σύμφωνα με τις οποίες ο πρωθυπουργός Κωνσταντίνος Καραμανλής, ο υπουργός Εσωτερικών Δημήτρης Μακρής και η σύζυγός του, Δοξούλα, ήταν “έμμισθοι πληροφοριοδότες των γερμανικών αρχών Κατοχής και για τις πολύτιμες πληροφορίες που είχαν δώσει, σχετικά με την Αντίσταση, πήραν ανταμοιβή από τις κατασχεμένες περιουσίες των Εβραίων”.
– Απόσπασμα από την εκπομπή “Αφύλαχτη Διάβαση’ του Β’ Προγράμματος της ERTopen όπως μεταδόθηκε την Κυριακή 15 Μαρτίου 2015, 72 χρόνια ακριβώς μετά το πρώτο τρένο για το Άουσβιτς με Εβραίους της Θεσσαλονίκης.
πηγή: treno.gr