ADOLF SHAPIRO. ΑΘΗΝΑ ΜΑΙΟΣ-2019. POST SCRIPTUM

Μια μαθήτρια είπε τον ADOLF SHAPIRO «Life Couch» και είχε απόλυτο δίκαιο: ο μεγάλος Δάσκαλος του Θεάτρου δεν διδάσκει μόνο πώς να κάνεις το δύσκολο και συχνά επώδυνο βήμα από το κείμενο στη σκηνή, αλλά το πώς να είσαι δίκαιος με τον εαυτό σου και με τον κόσμο. Και βέβαια – με τον ήρωα, που υποδύεσαι…

«Ο καλός ρόλος είναι σαν ένα πολυόροφο κτίριο και ανάμεσα στους ορόφους λειτουργεί το ασανσέρ. Στο ισόγειο βρίσκεται το βοντεβίλ, στον πάνω όροφο – το φιλοσοφικό νόημα. Στον Τσέχοφ, για παράδειγμα, το ασανσέρ σταματάει  μια στον πρώτο όροφο, μια στον πέμπτο. Στη μια περίπτωση πρόκειται για καθημερινότητα, στην άλλη –  για υπέρτατο νόημα. Είναι η φιλοσοφία του ελληνικού αγάλματος. Η αιγυπτιακή ζωγραφική είναι επίπεδη, η ελληνική γλυπτική έχει όγκο: κάθε φορά ένα άγαλμα στρέφεται σε μας με μια διαφορετική πλευρά του, κάθε φορά μας παρουσιάζει διαφορετικό νόημα».

Το ελάττωμα της ψυχολογικής σχολής: ο ηθοποιός κάνει πως δεν καταλαβαίνει τι πρόκειται να συμβεί. Αλλά ο ηθοποιός ξέρει, ενώ ο ήρωας, τον οποίον υποδύεται, δεν το ξέρει. Αυτό σημαίνει, ότι δεν πρέπει να αναλύει το έργο από την αρχή, αλλά από το τέλος. Είναι λάθος όταν ο σκηνοθέτης αναλύει τι έκανε ο ήρωας πριν από μια συγκεκριμένη στιγμή. Είναι η αλήθεια που δεν λέει τίποτα. Πρώτα από όλα ο ηθοποιός πρέπει να ξέρει, που οδηγεί το έργο: όπου και να τρέξει ο ποδοσφαιριστής, ο στόχος του είναι ένας – να βάλει γκολ. Ο ρόλος ξετυλίγεται από το τέλος, μόνο τότε καταλαβαίνεις το θέμα του ρόλου…»

«Για να προκαλούν γέλια αυτά που ξετυλίγονται στη σκηνή, οι ηθοποιοί πρέπει να παίζουν άκρως δραματικά. Τα «Παντρολογήματα» του Γκόγκολ συχνά παίζονται ως καρικατούρα :ο ηθοποιός προσπαθεί να είναι αστείος κι αυτό προκαλεί θλίψη. Ο θεατής είναι αυτός που πρέπει να γελάει, αλλά στη σκηνή όλοι πρέπει να παραμένουν πολύ σοβαροί»

«Η κωμωδία πρέπει να παίζεται σαν τραγωδία. Στο θέατρο το πιο σημαντικό και το πιο δύσκολο είναι να συνδυάσεις την κωμωδία και την τραγωδία, να συνδυάσεις πράγματα που δεν συνδυάζονται: το τρυφερό και το σκληρό, το αιώνιο και το καθημερινό. Εδώ είναι οι απαρχές του σύγχρονου θεάτρου. Γιατί είναι πολύ δύσκολο για έναν ηθοποιό να παίξει αρχαίο δράμα;  Γιατί το αρχαίο δράμα είναι καθαρό είδος, ενώ το σύγχρονο δράμα χτίζεται πάνω στη μίξη των ειδών, κάτι, που ξεκίνησε από τα έργα του Τσέχοφ, και ο ιδανικός εκφραστής αυτής της μίξης των ειδών είναι ο Σαρλό. Εκείνος γελάει, κι εμείς κλαίμε, εκείνος κλαίει κι εμείς γελάμε».

«Τι συμβαίνει στο θέατρο του Σαίξπιρ; Τα έργα του θυμίζουν τούρτα: τραγική σκηνή – κωμική σκινή, και πάλι τραγική-κωμική, παντεσπάνι-κρέμα και πάλι – παντεσπάνι-κρέμα. Στο νέο ευρωπαϊκό θέατρο λειτουργεί μια διαφορετική «κουζίνα», όπου τα υλικά είναι ανακατεμένα, το ένα ποτίζει το άλλο. Το καλύτερο παράδειγμα είναι τα έργα του Τσέχοφ, αργότερα των Μπρεχτ, Ιονέσκο, Τζόυς».

«Στην παλιά δραματουργία υπάρχουν οι δαίμονες και οι άγγελοι, υπάρχουν οι κακοί και οι καλοί. Στην καινούργια δραματουργία του Τσέχοφ δεν υπάρχουν καλοί και κακοί άνθρωποι, ο Τσέχοφ μισεί μόνο τους χυδαίους ανθρώπους. Κάθε άνθρωπος έχει καλή και κακή πλευρά, ο άνθρωπος κάπου είναι μεγαλοπρεπής και κάπου αχρείος. Η ομορφιά της αρχαίας τραγωδίας είναι στην καθαρότητα του είδους, στην καθαρότητα του στίλ. Αλλά τι βλέπουμε στην σύγχρονη μόδα; Το βραδυνό φόρεμα φοριέται με αθλητικά παπούτσια, ή το τζήν, το ρούχο του εργάτη, συνδυάζεται με ψηλοτάκουνες γόβες. Είναι η πρόκληση στο καθαρό στιλ, στην καθαρή ιδέα, είναι εκείνη η μίξη, για την οποία μιλούσαμε. Πράγματα ασυμβίβαστα».

«Τον ηθοποιό που παίζει αρχαίο δράμα σώζει η καθαρότητα του είδος, κάθε εκσυγχρονισμός προκαλεί εκνευρισμό του θεατή. Γιατί είναι δύσκολο για έναν ηθοποιό να παίζει αρχαία τραγωδία; Γιατί εκεί ο ήρωας πρέπει να εκφράζει τις σκέψεις του και όχι να τις κρύβει, ενώ ο σύγχρονος άνθρωπος κατά 95% χρησιμοποιεί λέξεις για να κρύψει τις σκέψεις του. Όπως στην ερώτηση «Τι κάνεις;» κανείς δεν απαντάει ουσιαστικά, αλλά λέει απλά «Καλά». Ενώ στην αρχαία τραγωδία εκδηλώνουν τις σκέψεις τους ποιητικά, σε εξεζητημένη μορφή».

«Και το κείμενο του Γκόγκολ; Συζητήσεις για τον καιρό, τα πανηγύρια, δηλαδή – σκουπίδια. Αλλά κάτω από αυτά τα σκουπίδια κρύβεται η αληθινή ζωή των ανθρώπων. Δηλαδή το νόημα είναι σαν το λουλούδι, που κρύβεται μέσα στα αγριόχορτα. Ενώ η αρχαία τραγωδία είναι ένα πανέμορφο θερμοκήπιο…»

«Δεν συμφωνώ με εκείνους που ισχυρίζονται, ότι κάθε πρόβα πρέπει να δίνει αποτέλεσμα. Κάθε πρόβα είναι μια βραδυφλεγής βόμβα, άγνωστο πότε θα εκραγεί. Μπορεί να δώσει αποτέλεσμα πολύ αργότερα. Η γνώση δεν είναι κάτι που μπορούμε να το χρησιμοποιήσουμε αύριο. Είναι η προετοιμασία του εαυτού μας για κάτι. Οι δυσκολίες στις πρόβες προέρχονται από υπερβολική ευθύνη, από την επιθυμία να κάνεις τα πάντα σωστά».

«Κάθε σύγχρονο έργο πρέπει να παίζεται σαν κλασικό και κάθε κλασικό – σαν σύγχρονο. Από το πώς χτίζετε τους τοίχους εξαρτάται όλο το οικοδόμημα».

«Για να παίξετε ένα ρόλο, πρώτα πρέπει να προβάρετε όλη την κατάσταση πάνω σας. Υπάρχει εύκολος τρόπος να μάθετε αν έχετε παίξει καλά. Ο Στανισλάφσκι έλεγε, ότι στο τέλος της σκηνής πρέπει να θυμάστε πώς έπαιξε ο συμπαίκτης σας, γιατί αν θυμάστε μόνο πώς έχετε παίξει εσείς, τότε έχετε παίξει χάλια. Αν βαριέστε εσείς, τότε θα βαρεθεί και ο θεατής».

«Το παιχνίδι χτίζεται με τέτοιο τρόπο, ώστε ο καθένας από τους συμπαίκτες καταλαβαίνει, τι θέλει από αυτόν ο άλλος. Ο καθένας τους ξέρει πού πρέπει να οδηγήσει τη σκηνή. Δεν μπορείς να παίζεις σαν να μην γνωρίζεις που θα οδηγήσει αυτό το παιχνίδι. Πρέπει να έχεις μπροστά σου το μακρινό στόχο, τότε θα βγει το παιχνίδι. Η βασική αρχή είναι να δημιουργείς παγίδες για να πέφτει εκεί ο συμπαίκτης. Έτσι μπορείς να παίζεις και χωρίς λόγια. Είναι ένα σύστημα ήχων. Ο λόγος έχει νόημα στην αρχαία τραγωδία».

«Δεν είναι τόσο σημαντική η δράση όσο η επίδραση. Δεν δρω – αυτό μπορώ να κάνω και μόνος μου – αλλά επιδρώ στον συμπαίκτη μου».

«Στην αρχή αναλύουμε το κείμενο, τεμαχίζουμε το ρόλο, το κόβουμε φέτες, και μετά – το συρράβουμε. Στη σκηνή οι άνθρωποι πρέπει να βρίσκονται σε διαφορετικά επίπεδα. Όταν καυγαδίζουν οι σύζυγο, βρίσκονται στο ίδιο επίπεδο, είναι συνδεδεμένοι. Όταν παίζουν καυγά – δεν είναι σύγκρουση, είναι πλοκή. Στη σκηνή αυτό φαίνεται ως καυγάς στη κουζίνα, οι άνθρωποι είναι συνδεδεμένοι. Στον Σαίξπηρ οι ήρωες είναι χωρισμένοι, βρίσκονται σε διαφορετικούς ορόφους. Αυτό είναι σύγκρουση. Είναι η φύση του σύγχρονου θεάτρου, όταν έρχονται σε σύγκρουση οι ζωές των ανθρώπων χωρίς να υπάρχουν καυγάδες».

«Για να καταλάβεις την κατάσταση, πρέπει να την οξύνεις ως το τέρμα και να εισάγεις προσωπικό μοτίβο. Πρέπει να ψάχνουμε για παρόμοιες καταστάσεις που δεν έχουν σχέση με το συγκεκριμένο έργο».