Θραύσματα οστών του προσώπου που χρονολογούνται μεταξύ 1,1 και 1,4 εκατομμυρίων ετών, τα οποία ανακαλύφθηκαν στον αρχαιολογικό χώρο Sima del Elefante, ξαναγράφουν την ιστορία των ανθρώπινων μεταναστεύσεων. Το εύρημα αυτό, στο ορεινό σύστημα σπηλαίων της Atapuerca, θεωρείται το αρχαιότερο σύνολο ανθρώπινων λειψάνων που βρέθηκε στη Δυτική Ευρώπη. Το απολίθωμα έχει αποδοθεί στον Homo affinis erectus, ένα διαφορετικό και πιο πρωτόγονο είδος από τον Homo antecessor, σύμφωνα με την έρευνα που δημοσιεύθηκε την Πέμπτη.

RTP Νέα

Τα θραύσματα που βρέθηκαν αποτελούν μέρος της αριστερής πλευράς του προσώπου ενός ενήλικου ατόμου που μετακινήθηκε στη βόρεια Ισπανία μεταξύ 1,1 και 1,4 εκατομμυρίων ετών πριν.

Τα υπολείμματα των οστών του προσώπου που σώζονται στον αρχαιολογικό χώρο Sima del Elefante είναι ενδεικτικά του Homo affinis erectus και παρέχουν πληροφορίες για τις πρώτες μεταναστεύσεις και την εξέλιξη των ανθρωποειδών στην Ευρώπη κατά τη διάρκεια του Κατώτερου Πλειστόκαινου (που αντιστοιχεί στην περίοδο μεταξύ 1,81 εκατομμυρίων ετών και 355.000 ετών).

Κατά τη διάρκεια των τελευταίων 50 ετών συστηματικών αρχαιολογικών ανασκαφών στα σπήλαια της ορεινής περιοχής Atapuerca, έχουν ανακαλυφθεί στοιχεία για όλο και πιο αρχαία ανθρώπινη κατοίκηση.

Το αρχαιότερο γνωστό πρόσωπο στη Δυτική Ευρώπη

Το θραύσμα του ανθρώπινου προσώπου ανακαλύφθηκε το 2022, αλλά τα αποτελέσματα δημοσιεύθηκαν αυτή την Πέμπτη στο Nature.

Επικεφαλής της διεπιστημονικής ομάδας είναι η Rosa Huguet, ερευνήτρια στο IPHES-CERCA και αναπληρώτρια καθηγήτρια στο Universitat Rovira i Virgili, μαζί με τον Xosé Pedro Rodríguez-Álvarez, από το ίδιο πανεπιστήμιο και το Εθνικό Κέντρο Έρευνας για την Ανθρώπινη Εξέλιξη (CENIEH).

Η ομάδα των επιστημόνων ανακατασκεύασε τα θραύσματα - που καταγράφηκαν ως ATE7-1 - συνδυάζοντας παραδοσιακές τεχνικές συντήρησης και αποκατάστασης με προηγμένα εργαλεία απεικόνισης και τρισδιάστατης ανάλυσης.

Οι αρχαιολόγοι ονόμασαν ανεπίσημα το απολίθωμα "Pink" από τους Pink Floyd, των οποίων το άλμπουμ The Dark Side of the Moon μεταφράζεται ως "La cara oculta de la luna", όπου "cara oculta" σημαίνει "κρυμμένο πρόσωπο".

"Μετά από δύο χρόνια έρευνας, η λεπτομερής ανάλυση του ATE7-1 ("Ροζ") αποκάλυψε ότι αυτό το θραύσμα προσώπου δεν ανήκει στον Homo antecessor, το είδος που εντοπίστηκε στην περιοχή Gran Dolina, αλλά σε ένα πιο πρωτόγονο ανθρωποειδές. Ωστόσο, τα διαθέσιμα στοιχεία παραμένουν ανεπαρκή για μια οριστική ταξινομική ταξινόμηση. Ως αποτέλεσμα, έχει προσωρινά αποδοθεί στον Homo affinis erectus (H. aff. erectus)", εξηγεί η μελέτη.

Συγγένειες με τον Homo erectus

"Ο Homo antecessor μοιράζεται με τον Homo sapiens ένα πιο σύγχρονο πρόσωπο και μια εξέχουσα δομή ρινικού οστού, ενώ τα χαρακτηριστικά του προσώπου του Pink είναι πιο πρωτόγονα, μοιάζοντας με τον Homo erectus, ιδίως όσον αφορά την επίπεδη και υποανάπτυκτη ρινική δομή", λέει η María Martinón-Torres, διευθύντρια του CENIEH και επικεφαλής ερευνητής του προγράμματος Atapuerca.

Ωστόσο, "τα στοιχεία είναι ακόμη ανεπαρκή για μια οριστική ταξινόμηση, γι' αυτό και αποδόθηκε στο H. aff. erectus. Η ονομασία αυτή αναγνωρίζει τις συγγένειες του Pink με τον Homo erectus, αφήνοντας ανοιχτό το ενδεχόμενο να ανήκει σε άλλο είδος", υποστηρίζει ο Martinón-Torres.

Τα ανθρώπινα λείψανα του Homo antecessor, που βρέθηκαν σε μια άλλη περιοχή της Atapuerca, γνωστή ως Gran Dolina, εκτιμάται ότι είναι ηλικίας περίπου 860.000 ετών. Ενόψει της νέας ανακάλυψης, η οποία ωθεί την ανθρώπινη παρουσία πίσω στο διάστημα μεταξύ 1,1 και 1,4 εκατομμυρίων ετών, το απολίθωμα ATE7-1 υποδηλώνει ότι ο Pink "ανήκε σε έναν πληθυσμό που έφτασε στην Ευρώπη κατά τη διάρκεια ενός μεταναστευτικού κύματος πριν από εκείνο του Homo antecessor".

Το 2008, στο ίδιο σημείο ανακαλύφθηκε μια ανθρώπινη γνάθος ηλικίας άνω των 1,1 εκατομμυρίων ετών. Τα νέα θραύσματα βρέθηκαν περίπου δύο μέτρα βαθύτερα από το σαγόνι, γεγονός που υποδηλώνει ότι αυτό του Pink είναι ακόμη παλαιότερο.

Λίθινα εργαλεία και οστά ζώων με σημάδια κοπής

Η περιοχή που ανασκάφηκε στο επίπεδο ΤΕ7 του Sima del Elefante, όπου ανακαλύφθηκαν τα οστά του προσώπου του Pink, παρουσιάζει επίσης ενδείξεις παρουσίας και δραστηριότητας ανθρωποειδών κατά το Κατώτερο Πλειστόκαινο.

Λίθοι που βρέθηκαν στο επίπεδο TE7, του Sima del Elefante | Maria D Guillen / IPHES-CERCA/CENIEH

Οι αρχαιολόγοι ανακάλυψαν "λίθινα εργαλεία (λιθοτεχνήματα) και υπολείμματα ζώων με σημάδια κοπής, που υποδεικνύουν τη χρήση λιθοτεχνίας για την επεξεργασία ζώων".

"Αν και τα εργαλεία χαλαζία και πυριτόλιθου που βρέθηκαν είναι απλά, υποδηλώνουν μια αποτελεσματική στρατηγική διαβίωσης και αναδεικνύουν την ικανότητα των ανθρωποειδών να εκμεταλλεύονται τους πόρους που ήταν διαθέσιμοι στο περιβάλλον τους", δήλωσε ο Xosé Pedro Rodríguez-Álvarez, ειδικός στις λιθοτεχνίες.

Η Rosa Huguet προσθέτει ότι "οι πρακτικές αυτές αποδεικνύουν ότι οι πρώτοι Ευρωπαίοι είχαν μια βαθιά κατανόηση των διαθέσιμων ζωικών πόρων και ήξεραν πώς να τους εκμεταλλεύονται συστηματικά".

Η ομάδα των ερευνητών τονίζει ότι τα παλαιοοικολογικά δεδομένα από το TE7 υποδηλώνουν ότι "το Πλειστόκαινο τοπίο της Sierra de Atapuerca ήταν ένα δυναμικό περιβάλλον", με ένα μείγμα δασικών εκτάσεων με βελανιδιές, πεύκα, αρκεύθους και πράσινων βοσκοτόπων, με βίσονες και ελάφια. Δεν έλειπαν οι πηγές νερού και τα ποτάμια με ιπποπόταμους - "δημιουργώντας ένα περιβάλλον πλούσιο σε πόρους για αυτούς τους πρώτους ανθρώπινους πληθυσμούς".

"Γνωρίζουμε, χάρη στη γύρη και τα υπολείμματα μικρών ζώων, ότι οι αρχαίοι άνθρωποι ζούσαν σε ένα περιβάλλον όπου κυριαρχούσε ένα υγρό δασικό τοπίο", περιγράφουν.

Μπορείτε επίσης να μάθετε περισσότερα για τον τρόπο ζωής του Sima del Elefante από μια αυλάκωση που διατρέχει τη μερική κορώνα ενός δοντιού στο απολίθωμα του Pink. Οι ερευνητές πιστεύουν ότι πρόκειται για "σημάδι φθοράς από τη χρήση μιας υποτυπώδους οδοντογλυφίδας".

Μεταναστευτικά κύματα που διαμόρφωσαν την ανθρώπινη ιστορία

Η προέλευση και η πληθυσμιακή δυναμική των πρώτων ανθρώπινων οικισμών στη Δυτική Ευρώπη εντοπίστηκαν στη Γεωργία με τα απολιθώματα του Ντμανίσι. "Γνωρίζουμε ότι οι ανθρωποειδείς εγκατέλειψαν την Αφρική πριν από τουλάχιστον 1,8 εκατομμύρια χρόνια. Τώρα, η ανακάλυψη του Sima del Elefante μας λέει ότι εκατοντάδες χιλιάδες χρόνια αργότερα, οι ανθρωποειδείς έφτασαν στο δυτικότερο τμήμα της Ευρώπης. Επιπλέον, το σχήμα των προσώπων τους άλλαξε κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου".

https://www.nature.com/articles/s41586-025-08681-0Descoberta de Sima del Elefante

Η ταξινόμηση του ATE7-1 ως ανήκοντος σε έναν άγνωστο μέχρι σήμερα πληθυσμό στην Ευρώπη όχι μόνο αυξάνει τις γνώσεις για τους πρώτους κατοίκους της Ευρώπης, αλλά ανοίγει επίσης την πόρτα σε νέα ερωτήματα σχετικά με την προέλευση και την ποικιλομορφία των ανθρωποειδών που έφτασαν εδώ, παρατηρεί ο Eudald Carbonell, συνδιευθυντής του προγράμματος Atapuerca.

"Η ανακάλυψη στοιχείων για διαφορετικούς πληθυσμούς ανθρωποειδών στη Δυτική Ευρώπη κατά το Κατώτερο Πλειστόκαινο υποδηλώνει ότι η περιοχή αυτή αποτέλεσε σημείο-κλειδί στην εξελικτική ιστορία του γένους Homo", επισημαίνει ο Carbonell.

Ο Chris Stringer, ειδικός στην ανθρώπινη εξέλιξη στο Μουσείο Φυσικής Ιστορίας του Λονδίνου, τον οποίο επικαλείται ο Guardian, υποστηρίζει ότι το απολίθωμα είναι "ένα πολύ σημαντικό εύρημα". Το 2023, ο Στρίνγκερ και άλλοι εντόπισαν μια περίοδο ακραίας ψύξης πριν από περίπου 1,1 εκατομμύρια χρόνια, η οποία μπορεί να έσπρωξε τους πρώτους ανθρώπους στη Δυτική Ευρώπη νοτιότερα, "εξηγώντας ενδεχομένως τον διαφορετικό πληθυσμό που βρέθηκε στη Σίμα ντελ Ελεφάντε".

"Αυτό είναι ένα ακόμη βήμα προς την κατανόηση των πρώτων Ευρωπαίων", προσθέτει ο José María Bermúdez de Castro, επίσης συνδιευθυντής του προγράμματος Atapuerca.

"Γνωρίζουμε τώρα ότι αυτό το πρώτο είδος είχε μια εμφάνιση που θύμιζε τα δείγματα που περιλαμβάνονται από πολλούς στον Homo erectus. Ωστόσο, τα λείψανα από τη θέση Sima del Elefante έχουν έναν πολύ ιδιαίτερο συνδυασμό χαρακτηριστικών. Στο μέλλον, όταν βρεθούν περισσότερα απολιθώματα σε άλλες σύγχρονες τοποθεσίες, θα είμαστε σε θέση να καταλήξουμε σε ένα πιο στέρεο συμπέρασμα σχετικά με την ταυτότητα αυτού του είδους".

Το αρχαιότερο ανθρώπινο απολίθωμα που έχει βρεθεί μέχρι στιγμής στην Πορτογαλία είναι το γνωστό κρανίο της Aroeira, ηλικίας περίπου 400.000 ετών. Ανακαλύφθηκε το 2014 στο σπήλαιο Aroeira από ομάδα αρχαιολόγων της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου της Λισαβόνας, με επικεφαλής τον João Zilhão.

https://repositorio.ulisboa.pt/handle/10451/3046

https://repositorio.ulisboa.pt/handle/10451/3046Crânio da Aroeira